اولین خطبه حضرت عمر فاروق رضی‌الله‌عنه که ابن‌سعد آن را در کتاب «طبقات کبری» نقل کرده است، درواقع به اصول مهم سیاست عملى عمر فاروق رضى‌الله‌عنه در تعامل با مردم اشاره دارد که در تاریخ اسلام از آن با عنوان «سیاست شرعی» یاد می‌شود.

عدالت اجتماعی یکی از اصول اساسی اسلام است که در تمامی مجامع اسلامی باید رعایت شود. عدالت اجتماعی به‌معنای تساوی حقوق بین اعضای جامعه است و در اسلام، این مفهوم به‌عنوان یکی از مهمترین اصول حاکمیت در نظام سیاسی مطرح شده است. از طرفی، یکی از مهمترین عوامل تضمین عدالت اجتماعی در مجامع اسلامی، حکومت اسلامی است. در حکومت اسلامی، همه اعضای جامعه باید به مساوات حقوقی برسند و تفاوت‌های اجتماعی و اقتصادی باید باتوجه‌به شریعت اسلامی برطرف شوند.

همانگونه که قبلا ذکر شد پیامبر اسلام ﷺ رهبر و فرمانروایی جامع‌الصفات بود که با ویژگی‌ها و اوصاف منحصربه‌فرد خویش در تمام زمینه‌ها تعالیم و آموزه‌های بی‌شماری را به امت اسلامی آموخته است. از این‌جهت در این مبحث سعی خواهیم کرد مواردی از آموزه‌های ایشان پیرامون رهبری و قیادت امور جامعه اسلامی و اینکه یک رهبر چه ویژگی‌هایی می‌بایست داشته باشد، بیان نماییم.

سیره پیامبر اسلام ﷺ در زمینه سیاست و رهبری، سیره شخصیتی بی‌نظیر و بی‌مثال است که می‌تواند درس‌ها و تعلیمات وزینی برای جهانیان داشته باشد؛ چراکه وی توانست در عصری که جهان از قوانین بین‌المللی و دیپلماتیک چیزی نمی‌دانست، به‌روزترین و کارآمدترین ضوابط و قوانین سیاسی، مدنی و نظامی را آموزش داده و در این راه نمونه‎های نوینی را عرضه کند. جهان اسلام نیز که به‌عنوان رهبران و پیروان ایشان به‌حساب می‌آیند از این سرمایۀ گرانبها برخوردار هستند و می‌توانند با الگو قراردادن این فرامین سیاسی و رهبری، نمونه‌ای جدید از حکومتداری را به عرصه وجود بیاورند.

این است امیر و مولای ما مؤمنان که سیرتش سراسر دلسوزی و خیرخواهی است نه کینه‌توزی و دشمنی، آیا در اتاق‌های فکر مسئولان ما ذره‌ای از این سیرت پاک علی ـ رضی‌الله‌عنه ـ، که این‌همه به نامش هزینه می‌کنند، مذاکره و اجرایی می‌شود؟ آیا می‌توانند محبت صادقانه‌شان را با سیدنا علی ـ رضی‌الله‌عنه ـ ثابت کنند و عملکردشان را مانند حضرتش درآورند یا احترام و محبت‌شان فقط در همین پارچه‌نوشته‌هاست؟!

معراج در واقع سفری ضیافتی و برای دلجویی از رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم بود. هرکس برای رساندن تبلیغ‌های الهی تلاش کند و حق و پیام‌های پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم را برساند، الله تعالی او را مورد الطاف بی‌شمار، بی‌انتها، بی‌حساب و بالاتر از تصور قرار می‌دهد.

امام احمد رحمه‌الله در كتاب فضائل الصحابة (١/ ٥٠١) از عمرة‌ بنت أرطأة عدوی نقل می‌کند؛ «سالى كه حضرت عثمان كشته شد با ام‌المؤمنین عايشه رضی‌الله‌عنها به مكه آمديم. از مدينه منوره گذر كرديم و مصحفى كه حضرت عثمان در حین شهادتش تلاوت می‌کرد را ديديم، اولين قطره از خونش بر آیۀ «فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» ريخته بود. عمرة می‌گوید: هيچ‌کدام از قاتلان به موت طبيعى از دنيا نرفت.» و این‌گونه معناى آیۀ «فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ» (و خداوند تو را از شر آنان كفايت خواهد كرد) تحقق پيدا كرد و خداوند متعال از قاتلان خليفه راشد كه خونش مظلومانه ريخته شد، انتقام گرفت.

شناخت سیرۀ مطهر رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای عموم و به‌خصوص برای مسئولان و مدیران عالی‌رتبۀ نظام و همچنین مدیرانی که رهبری جامعه را بر عهده ‌دارند، ضرورتی قرآنی و تاریخی و انسانی است؛ زیرا بدون شناخت راه‌ورسم زندگانی پیامبر رحمت، رسیدن به سعادت و رستگاری امکان‌پذیر نیست.

کاربست ﴿لِّلنَّاسِ﴾ و ﴿ لِّلْعَالَمِينَ﴾ در آیات ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ﴾ [انبیاء: 107] و ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا﴾ [سبأ: 28] با ادوات تأکید لفظی، بر این مطلب صحه گذاشته و رسالت جهانی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم را به تصویر کشیده است. خطابات قرآنی با تعبیر ﴿یاأیهاالناس﴾ معمولا در این بخش می‌گنجد.

واقعیت این است که مدارا،‌ رفتار نیکو و ملایم نشان‌دادن و همزیستی مسالمت‌آمیز از مواردی هستند که خداوند از ما می‌خواهد با غیرمسلمانانی که در انسانیت با ما مشترک هستند و در حالت جنگ با ما به‌سر نمی‌برند، در پیش بگیریم و سیرت رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم اجرای عملی این قانون شکوهمند به‌شمار می‌آید.