[استاد فرهیخته شیخ‌الاسلام مفتی محمدتقی عثمانی- قَوّاه‌اللهُ- چهرهٔ نام‌آشنای محافل علمی، روز عید فطر سخنان بس ارجمند و وَزینی را دربارهٔ ارتباط با خدای رحمان پس‌از ماه مبارک رمضان ایراد کرده است که مطالعه و عمل مداوم به آن ـ چنانکه استاد در پایان همین خطبه یادآور شده استـ «سبب خواهد شد که همان رحمت و قربی که ما را در رمضان حاصل بود، پس از رمضان نیز پایدار و پابرجا بماند».]
الله‌تعالی پس از رمضان نیز نزدیک است. چنانکه در آیهٔ ۱۸۵سورهٔ بقره، وقتی برخی از فضایل ماه مبارک رمضان این‌گونه بیان می‌شود: «هر كس از شما كه بيمار يا مسافر باشد بر وی واجب است که به تعداد آن، از روزهاى ديگر، روزه بگیرد» می‌فرماید: «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ»؛ و چون بندگانم دربارهٔ من از تو بپرسند، [بگو] به راستى كه من نزديكم. «أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»؛ دعاى دعاكننده را هنگامى‌كه مرا [به نیایش] بخواند، اجابت می‌کنم. «فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»؛ پس بايد كه از من فرمان پذيرند و به من ايمان آورند باشد كه راه يابند.
چرا؟ به این سبب که وقتی احوال انسان پس از گذشت ماه مبارک رمضان دگرگون می‌شود و بر کیفیتِ نخستین نمی‌ماند، با خودش این‌طور می‌اندیشد که در ماه رمضان به خداوند خیلی نزدیک بودم، ارتباطم با او تعالی استوار بود. خداوند را خوب عبادت می‌کردم. خداوند دعاهایم را نیز می‌شنید. شبِ قدر بود و وقت سحر و افطار و مژدۀ اجابتِ دعا، دریغ که اکنون آن فضایل و آن لحظه‌های پرفیض به‌نظر نمی‌آیند و ارتباط با خداوند سخت و دشوار می‌نماید.
گویی خدای متعال برای ازالهٔ همین شبهه، پس از ذکر فضایل و برخی از احکام ماه رمضان، می‌فرماید: اگرچه ماه رمضان گذشته است، هرگز تصور مکنید که خداوند هم از شما دور شده است، بلکه چنانکه اوتعالی در رمضان به شما نزدیک بود در غیر رمضان هم به شما نزدیک است. این شما بندگان هستید که در ماه رمضان به من نزدیک‌تر می‌شوید و پس از آن از من فاصله می‌گیرید. اگر شما بخواهید، همان‌طور که در رمضان قرب مرا حاصل کرده بودید، خیلی راحت می‌توانید در هر زمان به من نزدیک و نزدیک‌تر شوید؛ چراکه: «وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ»؛ ما از رگ جان هم به بنده نزدیک‌تریم، این بنده است که با غفلت‌ها، نافرمانی‌ها و بی‌پروایی‌هایش از ما دور می‌شود.
به هر تقدیر، پس‌از رمضان نیز مرا نزدیک خواهید یافت، به شرط آن‌که خودتان احساس قرب مرا در دل پدید آورید، چنانکه یکی از شاعران پارسی‌گوی سروده است:
تو که از خویش به من نزدیکی/ وَرنه من از طرف خویش به‌غایت دورم
آری! آیهٔ دعا به این سبب در سیاق آیهٔ رمضان ذکر شده است تا به ما بفهماند که پس از گذر ماه رمضان نیز خداوند را فراموش مکنید. این‌طور نباشد که پس از گذشت رمضان، رابطهٔ شما با معبود و کارسازتان به طور کلّی قطع شود و تقواپیشگی و خداترسی در طاق گذاشته شود و دامن تقوا به چرک گناه آلوده گردد.
آری، در رمضان شما را با توفیقات بیشتری نوازش کرده بودیم، بعضی از چیزهای حلال را بر شما حرام کرده بودیم، اکنون پس از رمضان همهٔ آن قیدوبندها را می‌گشاییم، اکنون می‌توانید از چیزهای حلال خوب بهره‌مند شوید؛ اما به حرام نزدیک نشوید. چنانکه در رمضان به دستورِ ما چیزهای حلال را بر خود حرام گفته بودید، اکنون هم به دستور ما دامن به حرام آلوده مکنید. همان‌طور که در رمضان نماز تراویح را سنت قرار داده بودیم، اکنون پس از گذشت رمضان بیست رکعت نَه، حداقل نماز تهجد را به‌جا آورید.
بزرگان گفته‌اند: اگر کسی توفیق ادای نماز تهجد را در حصهٔ پایانی شب نیافت، پس‌از فرض عشاء، در میان سنت و وتر، چهار رکعت نماز نفل به نیت نماز شب بخواند، إن‌شاءالله آن نماز هم از نماز شب به شمار می‌آید و از فضیلت نماز شب محروم نخواهد ماند.
همچنین بسااوقات پس از گذشت رمضان برخی حسرت می‌برند که کاش فلان دعا را هم در ماه رمضان می‌کردم! کاش در شب‌های قدر، دعای خوب و زیبایی از خداوند می‌خواستم! شب قدری نصیبم شد، ولی قدرش ندانستم و آن دعاها را فراموش کردم! خداوند متعال می‌فرماید: ناراحتی و اندوه چرا؟ دریغ و درد چرا؟ اگر در رمضان از خداوند نخواسته‌اید، اکنون بخواهید: «أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ» دعاکننده هنگامی که مرا [به نیایش] بخواند، اجابت می‌کنم. لازم نیست فقط در رمضان دعاها را بپذیرم و پس از آن هیچ دعایی را قبول نکنم.
بهترین راه برای حصول قرب الهی
آیهٔ پیش‌گفته حاوی همان مطلبی‌ست که قبلا نیز به آن اشاره شده‌است: «من به شما نزدیک هستم، اما شما از من دور شده‌اید، اکنون شیوهٔ نزدیک‌شدن به خود را به شما نشان می‌دهم که خودتان را به به‌کثرت خواستن از من عادت دهید، هر چیز را از من به نیایش بخواهید».
در حدیث نبوی هست که اگر بندِ کفش شما هم پاره شد، درست‌شدنش را از الله بخواهید. این روش بهترین نسخه برای حصول قرب خدای متعال است؛ نسخه‌ای‌ست که از سوی رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم تجویز شده است. اگرچه در ظاهر این فکر به ذهن می‌رسد که هر وقت بند کفش کسی پاره می‌شود، یا نزد کفاش می‌رود یا خودش برای ترمیم یا تعویض آن چاره‌ای می‌اندیشد، اما رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به ما تعلیم می‌دهد که بعداً نزد کفاش بروید، نخست از الله‌تعالی به نیایش بخواهید که ای الله، بندِ کفشم پاره شد، تو خود اسباب درست‌شدنش را مهیا کن. تو گویی به ما می‌آموزد که کوچک‌ترین و بزرگ‌ترین حاجت‌ها و نیازمندی‌های دنیا را نخست به پیشگاه بی‌نیاز خداوند عرضه کنید، وانگهی چاره‌ای بیندیشید.
برای مثال هروقت گرمای شدید شما را آزار می‌دهد، از الله بخواهید که ای الله، هوا بسیار گرم است، با لطف و کَرم خودت هوا را معتدل کن. یا سخت گرسنه‌اید، از الله بخواهید که ای الله، غذای خوشمزه و لذیذی عنایت فرما. احساس تشنگی می‌کنید از خداوند آب زلال و خنک بخواهید. راه نزدیک‌شدن به الله‌تعالی همین است که درد و اندوه خودتان را با حضرتش در میان بگذارید، هرقدر بیشتر دعا بخواهید و نیایش کنید، همان اندازه به اوتعالی نزدیک‌تر می‌شوید.
از خدا خواه آنچه خواهی ای پسر
پیر (مرشد) ما دکتر عبدالحی عارفی رحمه‌الله می‌فرمود: در این شیوهٔ حصول قرب، چنان نسخهٔ اثربخشی است که هرکس آن را گوشواره کند و بر آن عمل کند، به مقامی که در گذشته با مجاهدت‌ها و ریاضت‌های بسیار سخت و دشوار حاصل می‌آمد، به آسانی نائل خواهد آمد. ریاضت‌ها و مجاهدت‌های سنگین و بس دشوارِ گذشتگان از توان ما بیرون است، اکنون که نه آن شوق مانده است و نه آن توان و نه آن گنجایش، پس عادت کنید برای به‌دست‌آوردن هر چیز کوچک و بزرگ به کثرت از الله تعالی بخواهید.
می‌فرمود: «باخداوند سخن بگویید، با زبان باشد یا در دل فرقی نمی‌کند، با این کار رفته‌رفته قرب حضرتش در دل احساس می‌شود و ارتباط و تعلق با اوتعالی استوارتر می‌گردد».
خدای متعال در ادامه می‌فرماید: وقتی همهٔ دعاها را من قبول می‌کنم، «فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي»؛ پس باید که از من فرمان پذیرند، یعنی به همهٔ آنچه دستور داده‌ام عمل کنید و از هر آنچه نهی کرده‌ام باز آیید. باز در ادامه می‌فرماید: «وَلْيُؤْمِنُوا بِي»؛ باید به من ایمان آورند؛ یعنی بندگان باید این‌طور بیندیشند که عمل‌کردن به هرچه الله به ما امر کرده واجب است، و تنها راه صلاح و فلاح دین و دنیای من عمل به همان اوامر و ترک همان نواهی است، اگر چنین کردند، تاجِ «لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ»؛ شاهراه سعادت و خوشبختی، بر سر همگی نهاده می‌شود.
خداوندِ برهمه‌مهربان با فضل و کرم خود ماه مبارک رمضان را به ما عنایت کرده است تا بیاموزیم که شمع تقوا را چگونه روشن کنیم. چون هدف از فرضیت روزه، حصول تقواست، بنابراین هرکس در دلش ذره‌ای هم ایمان باشد، به فکر می‌افتد و این احساس و شعور در وی پدید می‌آید که باید در رمضان، از دیگر روزهای سال اندکی متفاوت‌تر زندگی کنم؛ روزه بگیرم، تلاوت کنم و بیشتر ذکر بگویم، خیلی احتیاط می‌کند تا عملی را مرتکب نشود که در روزه‌اش خللی وارد آورد.
حساسیت به گناه پس از رمضان
ازاین‌رو، از ما می‌طلبد که همین احساس و شوق و بندگی و احتیاط در اعمال و حساسیت به گناه را پس از ماه رمضان هم پابرجا و پایدار بداریم. هر عملی که می‌کنیم بیندیشیم که آیا مورد پسند خداوند است یا نیست؟ غفلت و بی‌توجهی را پشت پا بزنید و روح بندگی و تربیتی را که در رمضان به دست آورده‌اید، حفظ کنید. اگر این‌طور باشد إن‌شاءالله فواید ماه رمضان در دیگر ماه‌های سال نیز حاصل می‌آید و از رحمت‌های خداوند امید می‌رود که همهٔ برکات و رحمت‌هایی را که در رمضان گذاشته است، پس از آن هم برای ما حاصل شود.
چگونه از دست‌آوردهای ماه مبارک رمضان حفاظت کنیم؟
برای حصول این چیز به ترتیب و اختصار چند نکته عرض می‌کنم. الله‌تعالی به همهٔ ما توفیق عمل عنایت فرماید.
اهتمام به نماز جماعت
مردان باید به ادای نماز با جماعت اهمیت دهند و زنان هم بکوشند نمازهای‌شان را در اول وقت به‌جا آورند. چنانکه امیر مؤمنان فاروق اعظم رضی‌الله‌عنه برای همهٔ استانداران خود که تقریبا در نیمی از دنیای آن روز منتشر بودند، یک اصل و قانون حاکمانه با این مضمون تصویب کرد: «إِنَّ أَهَمَّ أُمُورِکُم عِندي الصَّلاة»؛ مهمترین کارهای شما نزد من نماز است. کار، شخصی باشد یا دولتی، فرقی نمی‌کند، باید نماز بر آن مقدم شود. هرکس از نماز حفاظت کند، در واقع از دین و ایمانش حفاظت کرده است، «وَمَن ضَیَّعَها فَهُوَ لِما سِواها أَضیَعُ»؛ و هر کس آن را ضایع و تباه کند یعنی اصلا نماز نخواند یا اگر نمازگزار است به جای آن‌که به مسجد برود در منزل نماز می‌خواند و یا ارکان و آدابِ نماز را درست و به روش سنت به‌جا نمی‌آورد، چنین شخصی در دیگر کارها بیشتر اهمال‌کاری و غفلت دارد.
اهتمام به تلاوت قرآن
هر شخص با خود طی کند که قرآن را با تجوید یاد بگیرد. یادگیری قرآن با تجوید بر هر مرد و زن مسلمان فرض عین است. در کنار تلاش برای یادگیری قرائت و تجوید قرآن، برای فهمِ معانی آن نیز وقت بگذارید. همچنین هر روز پس‌از نماز صبح یا هر زمانی که برایتان مناسب‌تر است، باید بخشی از قرآن را تلاوت کنید و این را معمول روزانه‌‌تان قرار دهید. هیچ روزی را بدون تلاوت قرآن سپری نکنید. گذشتگان در هر روز یک منزل از قرآن را تلاوت کرده‌اند، طوری که در هفته یک‌بار قرآن ختم می‌شد! امروز چون‌که آن توان در ما نیست، هر قدر که در توان ماست، همان اندازه تلاوت کنیم، خواه یک جزء باشد یا نیم جزء. حکیم‌الامت مولانا اشرف‌علی تهانوی رحمه‌الله گفته است: «اگر برای کسی در شبانه روز تلاوت نیم جزء از قرآن مشکل است، رُبع قرآن را تلاوت کند، اگر این هم مقدور نیست، تلاوت روزانه دو یا سه رکوع را معمول خود قرار دهد و بکوشد که هیچ روزی از روزهای زندگی‌اش بدون تلاوت قرآن نگذرد».
اهتمام به دعاهای مسنون
همچنین روزانه دعاهای مسنون و مأثور رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم خوانده شود. حکیم‌الامت تهانوی رحمه‌الله کار را برای ما بسیار آسان کرده است و مجموعهٔ قابل توجهی از دعاهای مسنون را در کتاب «مناجات مقبول» جمع آورده است[این مجموعهٔ نفیس به فارسی هم ترجمه و به زیور طبع آراسته شده است]، روزانه یک منزل از آن خوانده شود. آن دعاها را رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به ما تعلیم داده است؛ دعاهایی که تمام خوبی‌ها و خوشی‌های دنیا و آخرت در آن جمع آمده‌اند. اگر فقط همان‌ها پذیرفته شوند، هیچ حاجتی در دنیا باقی نخواهد ماند. دعاهایی را که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله وسلم کرده است، حتی نمی‌توانیم تصورشان کنیم.
اهتمام به اذکار و اوراد مسنون
همچنین عادت کنید که هر روز خداوند را ذکر بگویید. این‌طور: «سبحان الله وبحمده، سبحان الله العظیم»؛ «سبحان الله والحمدلله ولا إله إلا الله و الله‌اکبر»؛ «أستغفر الله من کل ذنب وأتوب إلیه»؛ «أستغفر الله الذي لا إله إلا هو»؛ و درود بر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم.
هرشخص روزانه پس از نماز صبح، تلاوت قرآن، خواندن یک منزل از مناجات مقبول، چهار ذکر پیش‌گفته را معمول خود قرار دهد و در نشت‌وبرخاست و آمدوشد، خود را به دعا و نیایش عادت بدهد.
اهتمام به پرهیز از گناهان
همان دغدغه‌ای را که در رمضان برای ترک گناهان در دل داشتید، پس از رمضان هم داشته باشید. همواره فکرتان این باشد که ایمان و دیانت‌مان از کاری که می‌کنیم ضربه نبیند. از هر کجا که بیم آلوده‌شدن به گناه می‌رود دور شوید. اگر باوجود ترک اسباب گناه، باز هم میل به گناه داشتید، به خداوند رجوع کنید و به زاری بگویید: خداوندا! نفس و شیطان می‌خواهند مرا به بی‌راهه ببرند، پروردگارا، مرا با رحمت خویش نگه دار.
[بازخـر ما را از اين نفس پليد / كاردش تا استخوان ما رسيد
از چو ما بى‌چارگان اين بندِ سخت / كى گشايد اى شه بى‌تاج و تخت؟
اين‌چنين قفل گران را اى ودود / كى تواند جز كه فضل تو گشود؟
ما ز خود سوی که گردانیم سر / چون تویی از ما به ما نزدیک‌تر]
اگر به رهنمودهای پیش‌گفته با التزام عمل شود، امید می‌رود که پس از ماه رمضان هم باران رحمت‌های خداوند هم‌چنان بر ما ببارد و بتوانیم همان قربی را که خداوند در رمضان با ما داشته، استوار و محکم نگه داریم.
الله‌تعالی با فضل و کرم خویش به همهٔ ما توفیق عمل به آنچه گفته شد را عنایت فرماید، آمین.
دیدگاههای کاربران