اصول دین اسلام ریشه در عقل و دانش داشته و ارتقای رفاه انسان در دنیا و آخرت را در نظر دارد. شریعت، عدالت، نفع عام و حکمت را با آغوش باز می‌پذیرد. هر قانونی که حرکت از عدالت به بی‌عدالتی، از مهرورزی به خشونت، از منافع مشترک به ضرر، و از عقلانیت به نابخردی و پوچی را باعث شود، نمی‌تواند از شریعت و دین شمرده شود.

امام احمد رحمه‌الله در كتاب فضائل الصحابة (١/ ٥٠١) از عمرة‌ بنت أرطأة عدوی نقل می‌کند؛ «سالى كه حضرت عثمان كشته شد با ام‌المؤمنین عايشه رضی‌الله‌عنها به مكه آمديم. از مدينه منوره گذر كرديم و مصحفى كه حضرت عثمان در حین شهادتش تلاوت می‌کرد را ديديم، اولين قطره از خونش بر آیۀ «فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» ريخته بود. عمرة می‌گوید: هيچ‌کدام از قاتلان به موت طبيعى از دنيا نرفت.» و این‌گونه معناى آیۀ «فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ» (و خداوند تو را از شر آنان كفايت خواهد كرد) تحقق پيدا كرد و خداوند متعال از قاتلان خليفه راشد كه خونش مظلومانه ريخته شد، انتقام گرفت.

اقتصاد، دانشی که به تحقیق دربارۀ تولید و توزیع منابع مادّی جامعه می‌پردازد. در سیاق قرآن، دانش اقتصاد عبارت است از نقش احکام، قواعد و راهنمایی‌های شریعت اسلامی که بر رفتار فردی و اجتماعی در قلمرو اکتساب و انتقال منابع مادّی و ثروت حاکم است. هرچند علمای مسلمان در آثار خود در دورۀ ماقبل مدرن به موضوع مالیات، نقش اقتصادی حکومت، بازار، قیمت‌ها و تدبیر منزل پرداختهاند (مثلاً قاضی ابویوسف [د.182]، خراج؛ ابن‌خلدون [د. 809]، مقدمه؛ Ibn Taymiyya [d. 728], Public duties)، اما موضوعات اقتصادی بهطور کلی بخشی از مباحث فقه محسوب می‌شوند. در اواخر قرن بیستم، بسیاری از علمای مسلمان درصدد برآمده‌اند نظامی اسلامی برای اقتصاد به‌عنوان یک رشتۀ علمی که مبتنی بر متون مقدس (یعنی قرآن و سنّت) و مبتنی بر حاصل تجربۀ تاریخی مسلمانان باشد، ایجاد کنند.

در جهان معاصر با وجود فراهم بودن زمینه برای پیشرفت بشر و کاهش فقر و تحقق عدالت، توازن از جوامع انسانی رخت بربسته و حتی کشورهای سرشار از ثروتهای طبیعی در بحران‌های عمیق مالی و اقتصادی دستوپا میزنند. بی‌تردید ریشۀ تمام بحران‌های مالی کنونی در نگاه غیرواقعی به مسائل فقر و ثروت، توجه به نیازهای کاذب و نادیده گرفتن کارکردهای واقعی پول و رواج عقود و کالاهای غیرواقعی است.

یكی از رویدادهای مهم، حساس و تأمل‌برانگیز دوران خلافت راشده كه در سال‌های خلافت حضرت‌ علی رضی‌الله‌عنه روی داد، جریان حكمیت است كه در جنگ صفین و برای پایان دادن به این نبرد خونین تاریخ اسلام به وقوع پیوست. بسیاری از نویسندگان و مؤرخان در مورد حقیقت این جریان دچار سردرگمی شده و با اعتماد بر روایات ضعیف و غیرقابل اعتبار، چهره‌ای ناخوشایند از اصحاب بزرگوار پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به‌ویژه حضرت ابوموسی اشعری و حضرت عمرو بن عاص رضی‌الله‌عنهما به تصویر كشیده‌اند. ما برای روشن‌تر شدن بیشتر قضیۀ حكمیت، آن را در پرتو روایات صحیحی كه مورد اعتماد محققان برجستۀ تاریخ اسلام و اهل‌سنت است، بررسی می‌كنیم.

با درنگ در این جُستار می‌توان دانست که ابوحنیفه و فقه او در چه فضایی نقش تاریخی خود را آفریده و تا به امروز همچنان استوار مانده است، و این ظرفیت را نیز در خود دارد که تا قرن‌ها، در عمق و گستره وسیعی،‌ پاسخگوی نیازهای پیروان خود و امّت اسلامی و منشأ عظیمی در اصول و فقه باشد.

اسلام اساساً دین اجتماع و زندگی،‌ جهاد و اجتهاد، کوشش و تلاش و در عرصه‌های مختلف است و با هرگونه رهبانیت،‌ گوشه‌گیری، بطالت، بیکاری و تنبلی که منجر به فقر، محرومیت و گرفتاری به رذایل اخلاقی گردد، مبارزه می‌کند. از رهنمودهای پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله‌‌علیه‌وسلّم که در خصوص کار و فعالیت بیان فرموده است، کمال اهتمام اسلام به کار و تلاش و ارج نهادن به خدمات اجتماعی واضح می‌شود.

منابع می‌گویند که؛ «تحریک طالبان» حرکتی‌ست برخاسته از مدارس و مکاتب دینی اسلامی و از لحاظ فکری وابسته به یک مکتب اصلاحگرایانه اسلامی که پیروان آن در افواه به نام «دیوبندی» یا «دیوبندی‌ها» مشهورند. مدرسه علوم دینی دیوبند یا «دارالعلوم دیوبند» آن‌گونه كه از منابع برمی‌آید؛ با الهام‌گیری از آموزه‌های «شیخ احمد سرهندی» و «شاه ولی‌الله دهلوی» در نیمه دوم قرن 19 میلادی در روستای «دیوبند» و توسط «مولانا محمدقاسم نانوتوی» تاسیس شد.

دربارۀ نقش تأثیرگذار مسجد در تربیت و اصلاح امت از منظر تاریخ و شرع سخن بسیار است؛ اما به‌طور خلاصه باید گفت ‌که مساجد در طول تاریخ به‌وسیله دعوت‌گران مخلص و مجدّدان و مصلحان خستگی‌ناپذیر، هدایت و رهبری اقشار مردم را برعهده داشته‌اند. با تحلیل و بررسی دقیق اسباب و عوامل بیداری اسلامی و نهضت‌های فکری و انقلابی مسلمانان در عصر حاضر، نقش مساجد را در آنها بسیار بارز و مؤثر می‌یابیم.

ادعای یهودیان مبنی بر داشتن حق تاریخی و مذهبی در فلسطین تعجب‌آور نیست، زیرا از ایدئولوژی سیاسی- اجتماعی صهیونیست غیر از این انتظار نمی‌رود، اما آنچه مایۀ حیرت و تعجب و اندوه است، تحت تاثیر قرارگرفتن برخی مسلمانان از این ادعا و دامن‌زدن به آن است، و باز تعجب بیشتر اینکه جمعی از نخبگان و تاریخدانان مسلمان با تکیه بر بعضی از متون تورات که یهود را به‌عنوان وارثین انبیا معرفی می‌کند و این‌که حضرت ابراهیم علیه‌السلام سرزمین فلسطین را به آنان سپرده است، بر گفته خود دلیل می‌آورند.