چَمشانکے بلوچی زبانءِ سرءَ

یکے چہ الله تعالیٰءِ توان و قدرتءِ نشانیاں، انسانانی وَڑوڑیں زبان و گالوار اَنت. مرچی ما بچار اِیں، کہ دنیاءِ سرءَ چہ اندازه قوم و راج زندگی کنت و هریکّے چہ آیاں یک زبان و گالوارےءِ واهند اِنت. آ پیم که زبان‌زانت گوش اَنت مرچی دنیاءِ تها شَش‌هزار زبان موجود اِنت، بے‌شک اِے الله‌تعالیءِ مزنی و توانءِ نشانی اِنت.
الله تعالیٰ وت اِے بارهءَ گوشیت: «وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّلْعَالِمِينَ»؛ چه الله تعالیٰءِ نشانیاں، آسمان و زمینءِ جوڑ کنگ اِنت، و شمئے زبان و رنگانی دگری اِنت، بے‌شک ماں اشیءَ پہ زانوگراں نشانی هست.[الروم: 22]
الله تعالیءَ زبان و گالوارءِ دگری و فرق پہ راج و قوماں بکشاتگ، تا اِشی که آیاں چہ یکّادگرءَ زانگ بہ بنت، اگہ اے نشانی الله‌تعالیٰءَ مه‌داتین، بے‌شک قوم و راجانی پجارگ باز سکّ بوتگ اَت.
گڑا پہ ما انساناں ضروری اِنت که هر راج و قوم، الله تعالیٰءِ اے نشانیاں به سَمبال ایت و حفاظت بکنت.
بلوچی زبان هں یکے چه دنیاءِ زبانان اِنت. بازیں مردمے گوں اے زبانءَ گپ و تران کنت. مئے هیالءَ بلوچیءَ گالوار ولهجه‌‌اے چه پارسی و دگہ زباناں زانگ مزنیں زوراکی‌یے. تاریخ و راجدپتر هں ما را همے چیزّءَ پیش داریت کہ بلوچی، پارسی و دگه زبانے چوک نہ اِنت، بلکیں آیانی برات و سنگت اِنت.
بلوچیءِ پَشّ‌کپگءِ سبب
اصلی گپ ایش انت کہ مرچی بلوچی زبان، دنیاءِ سئے زوراکیں زبان، بزاں عربی، پارسی و اردوءِ مانجینءَ کپتگ، پہ اے سببءَ کہ چہ مئے راجءَ گپّڈے ماں ایران و اوگانستانءَ کہ پارسی واجهی کنت، زندگی کن اَنت، دگہ لهتے پاکستانءَ که اردو کماشی کنت زِند گوازین اَنت، و دگه بازینے چہ مئے راج، عربانی ملکءَ کہ عربی واجہ اِنت جاه‌منند اَنت. همے چیز سبب بیتگ کہ مئے زبان گریب و بے‌وس بہ بیت و بے‌مهریانی آماچ بہ بیت.
چه دگہ نیمگے مئے وتی راجءَ هں پہ زبانءِ دیمرویءَ بازیں جهد و تلاشے نکتگ، پمیشکا مئے زبان چہ وتی آ دگه براتاں پَشّ کپتگ.
نوکیں دورءَ بلوچ راج، چہ گرانیں وابءَ پَدّره اِتگ، و پہ وتی ماتی زبانءِ دیمرویءَ جهدی بنگیج کرتگ. بازیں کتاب و وانگی یے نبیسگ بوتگ، چنت دانگ روتاک، و بازیں ماهتاک، و دوهپتگی‌یے راه کپتگ، بلے اِے انگت اولی گام اِنت. مئے زبانءَ چہ بازیں جُمپ و کَنڈاں گوزگ لوٹیت تا کہ پہ آپ‌سرے، سر بہ بیت.
یکے دگہ چہ بلوچی زبانءِ مزنتریں مشکلاں، رهبند و سیاهگءِ گپ اِنت، گوں بلوچی زبانءِ لک و پڑءِ اولی دورءَ مئے ندکار ونبیسّوکاں آ کہ ایرانءَ بوتگ اَنت، پارسیءِ رهبنداِش کارمرد کتگ و آیاں که پاکستانءَ بوتگ اَنت، چہ اردوءِ رهبندءَ رندگیری اِش کرتگ، بلے رند چہ اِے دورءَ بلوچ راجءِ ندکار ترانگءَ کپت اَنت کہ ما پرچا پہ وتی زبانءَ یک وت‌واجهیں رهبندے جوڑ مہ‌کن‌ایں! همے واستءَ لانک‌اِش بست و پہ رهبندءِ جوڑ کنگءَ ماں رودراتکی بلوچستانءَ لهتے لبزانکی گل و ادبی مجلس جوڑ کنگ بوت و بازیں دیوانے برجم دارگ بوت.

بلوچی زبانءِ یادگرگءِ سرچمّگ
چہ همے لبزانکی گَلّ و ادبی مجلسانی جهد و کوششانی برکتءَ دو کتاب نبیسگ بوت کہ مرچی پہ بلوچی زبانءِ یادگرگءَ اے دوئیں کتاب مزنتریں سرچمّگ و منبع اَنت.
اے دوئیں یکے «بلوچی معلّم» اِنت کہ واجہ مولانا خیرمحمد ندویءَ نبشتگ و دومی «بلوچی سیاهگءِ راست نبیسّگ» اِنت کہ واجہ سید ظهورشاه هاشمیءَ نَزّ آرتگ.
هما پیمءَ که چہ واجہ سید ظهورشاه هاشمیءِ کتابءِ نامءَ زانگ بیت، واجہ هاشمیءِ جهد ماں وتی کتابءَ همے بوتگ کہ بلوچی زبانءِ گالانی سیاهگءِ راستیں نبیسّگءَ پیش بدایت، هما پیمءَ که وت گوشیت: «بلے اِے گپ زانگ لوٹیت کہ اِے بلوچی زبانءِ آ سرجمیں رهبندانی بارهءَ نہ اِنت کہ “بُن‌رهبند” بزاں «گرامر» یا «صرف‌ونحو» گوشگ بیت؛ چوش من زاناں کہ بن‌رهبند هم سکّ پکار اِنت، بلے اِے وانگیءِ تہءَ، من بلوچی زبانءِ انّوگیں سیاهگءِ راست نبیسّگءِ راستیں رهبنداں گیشّیناں کہ اشیءِ سیاهگءِ جندءِ نبیسگ رد مہ‌بیت.» [بلوچی سیاهگءِ راست نبیسّگ تاکدیم: 14]
واجہ سیدءَ ماں وتی کتابءِ پنجاه ویکّیں دَرَاں بلوچیءِ بازیں گالےءِ راست نبیسّگ ما را پیش داشتگ.
واجہ مولانا خیرمحمد ندویءِ کتاب یک گرامر و دستوری کتابے واجہءَ ماں وتی کتابءَ جهد کتگ کہ بلوچیءَ گوں اردو زبانءَ مردمانءَ به سکین اِیت.
گڈسرءِ گپ همیش اِنت کہ بے شک واجہ ندوی و سیدءِ جهد پہ بلوچی زبانءِ دیمرویءَ ستا کرزیت، بلے اِشیءِ بزانت اے نہ اِنت کہ مرچی ما کمرزانیگ بنداین و نندایں کہ آ واجهاں جهد کرتگ بسّ انت، بلکیں ضروری اِنت کہ ما آ واجهانی راهءَ بگراین و دیمءَ کِنزاں بہ بئیں.

بلوچی سبز بات