دۆمی بهر
سۆج: واجه مولانا شما اے گلگدارے دێمترا به وتی علمَے کٹگے سپران اشاره کرت، حاص پد شه اێشی که شمے پِسّ وفات بوت شما په علمے کٹگا سپر کرت، بیت‌کنت وتی درّێن پسّ ۆ ماسے باروا گێشتر گپ کن ات؟
پسه: هماپێم که من گوشت، منی پِسّ ۆ ماس صالح اێں مردم بوتگ اَنت که سحورانِ وهد ءَ چست بوتگ اَنت، حاص ایام بیض (هر ماهے سیزده، چارده ۆ پانزده ءَ) روچگ اش گپتگ. شه هما گونڈی ءَ منی یاتا اِنت که هر وهدے چستَ بوت اۆن دیست اۆن که منی پسّ ۆ ماس سحور ءَ کن اَنت. هردو عابد ۆ ذاکرێن انسان اَت اَنت. منے پِسّ په حلالے ورگ ءَ باز آزگ‌سما اَت. پێشامدے را نقل ءَ کن اَنت که یک برے آ واجه گوں چنکه نپرا شه وتی ده ۆ کلّگ ءَ په شهرا کێت، وسایلَ گر اَنت ۆ واتر ءَ بَه‌یَنت، وهدے که قطارخنجکِ پاسگاهے بُرزتر ءَ رسنت که «خرنے» گوشگ بیت (نزّیک به 25 کیلومتر شه شهرا ڈن) منے پسّ سرپدَ بیت که دکاندارا رد کرتگ ۆ چنکه قران گێشترِ داتگ. وتی همراهانَ شیت که من باید برگردین په شهرا ۆ اے اضافه اێں زرّانَ به واهندے دَهین. آ زمانگا امکانات نبوتگ ۆ مردمان پیادگ په شهرا شت ۆ آت کرتگ. وسایلے که لازم اِش داشتگ هم شه شهرا گپتگ اش ۆ وت بڈّ اش کرتگ ۆ په هلکا برتگ اش. رۆزیگی مشکلان هم باز بوتگ اَنت، بلێن انگت په منی پسّ ءَ وش نبوتگ که دگرے مال گوں آیی مالان هور بیت. پمێشا زوتے په شهرا واتر ءَ کنت ۆ دکاندارے زرّانَ دنت ۆ دوارگ په وتی هلکا رهدگ ءَ بیت.
منی پسّ ڈیه‌ئے پیشنماز بوتگ ۆ منے گسےمردمان شه یک کان ۆ کارێزے ونڈے داشتگ ۆ کشت ۆ کشار اِش کرتگ ۆ کمّے پَس اێں داشتگ که اَمّے هرچ شه همێشان در آتگ. منی پس دل‌رحم ۆ بےآزارێن مردمے بوتگ ۆ تعجبے کرت که پچے مردم خشم ءَ کن اَنت. نقل ءَ کن اَنت که یک برے اشترے کشارے تها یهیت ۆ نقصان جوڑ ءَ کنت. منے پِسّ پرێشی که اشتر ءَ در کنت آیرا گوں لٹے جنت. اشتر ءَ گارّ اِیت. منی پس شه اے پێشامد ءَ باز متأثر ۆ تکانسر ءَ بیت ۆ دعا ءَ کنت که اے الله منا به دردے آماچ کن که سبب بوت اے اشتر شه آ درد ءَ گار ایت. شه اے پێشامد ءَ پد گوں انچێن دردے آماچ ءَ بیت که شه درد ءَ تاب ءَ وارت ۆ نال ایت. من وهدے که اے داستان ءَ اُشکت گوشت اۆں درێگے منی پِسّ ءَ شه الله تعالی بکشش لوٹ اِت اێں؛ بلێں به اێشی رست اۆں که منی پسّ ءَ اے بن‌گپ ءَ را دلگوش کرتگ که اے مخلوقے حق انت ۆ الله مخلوقے حق ءَ نه بکشیت ۆ شه انسان ءَ سۆج ءَ کنت. چۆن اُشکت اَتِ که الله ساهدارانِ حقانَ قیامتے رۆچا شه انسانان سۆج ءَ کنت، پمێشا شه الله ءَ لۆٹ اِتِ که اے حقا همے دنیا ءَ شه آیی گیت ۆ په قیامت ءَ مه هلّیته.
منی ماس هم عابدێن بانکے بوتگ که سحوران چست بوتگ ۆ یک بهرے شه شپا را عبادتِ کرتگ. نماز تهجدِ قضا نبوتگ. ذاکرێن بندگے اَت که باز ذکر ۆ تسبیحاتے کرت. منی ٹوهێن پلّه‌مرز ۆ دلبڈی دهوک په علمے کٹگا منی ماس اَت که په منی پسّے سۆگه ۆ تأکیدے سبب ءَ منا په سبکّ ءَ دێمِ دات. منی ٹوهێن براس حاجی عبدالله باز دل نرمێن مردمے اَت که شه منی دوری ءَ تکانسرَ بوت، بلێں منی ماس شه ماسی اێں مارشتان زۆراک اَت ۆ په منی سبکّے وانگ ءَ باز تأکید ۆ سۆگه ئے کرت. یک برے من تاں سے سال په گسا نیات اۆں ۆ تعطیلیان هم همودا اَت‌اۆں، بلێں منی ماس ءَ اے سالانِ دوریا را پُجّ ات. وهدے که تعطیلاتان په گسا بیاتێن اۆن تعطیلی که هلاس بوت اێن منا مَدَت ۆ دلبڈی ئے دات که زوت په وانگجاها برگردین. پد شه سبکّ ءَ هم مه دینی جهدان آ منی مزنین پله‌مرز ۆ دلبڈی دهوک اَت. منی خدابیامرزێن ماس منے ٹوهێن دعاکنۆک ات که آیی وفات په امّے خاندان ءَ مزنین نقصانے ات. گوں آیی وفات ءَ ما ٹوهێن معنوی اێن بنجاهے را زیان کرت.
سۆج: شمے ماس تاں چه سالے زندگ ات؟
پسه: منی ماس تاں سال 1379 ءَ زندگ ات ۆ سےشنبه ئے سهب ءَ 27 اردیبهشت 1379 همدپ گوں 11 صفر 1421 ءَ شه دنیا ءَ شت. الله تعالی آیرا وتی رحمتان باهوٹ کنت.
سۆج: شما گوشت که پد شه هپت ماه سبکّ ءَ ماں سراوانِ منبع العلوم سرجوی وانگجاها، په پاکستان ءَ شت اِت. اے سپرے باروا گێشتر گوش ات، که اے سپر چۆن بوت، ماں چه وانگجاهی سبکّ اِت ونت، چنکه سال پاکستان ءَ منت ات ۆ شه کجام پاگواجه ۆ زانتکاران بهر ات زرت؟
پسه: اے سپرا سکّی ۆ مشکل ءَ داشت ۆ ما په سکّی ۆ زحمت وت ءَ به مقصدا رسێنت. ماں پاکستان ءَ اول به حبیب‌آباد شهر ءَ ماں خیرپور ایالت ءَ شت اۆن ۆ ماں دارالهدای وانگجاها ثبت‌نام کرت اۆن. چنکه نپر شه طالبان که گوں امّا هور ات‌انت پێسرے سالا همۆدا سبکّ اِش ونت ات ۆ گوں آیی آموزشی رهبند ۆ استاذان پجار ات‌انت. آ زمانگا مولانا فضل‌الله دارالهدای وانگجاهے سرمستر ۆ شهرے مزنێن پاگواجه‌ات. سے سال ماں اے وانگجاها مقدماتی اێں سبکّانَ اۆدے استاذان دێما ونت اۆں. پدا په سبکّے دێما برگ ءَ به پنجاب ایالت ءَ ۆ ریاست بهاولپور شت اۆں ۆ آدگه سالانَ په سبکّے وانگ ءَ همودا منت اۆں. پنجاب دو ٹوهێن وانگجاه که من اۆد ءَ سبکّ ونتگ یکے مخزن العلوم خان‌پور وانگجاه ات ۆ آدگه بدرالعلوم رحیم یارخان ات. مخزن العلوم خان‌پور وانگجاهے سرمستر حافظ القرآن والحدیث مولانا عبدالله درخواستی ات که یکے شه پاکستانے زبردست ۆ علمی، انقلابی ۆ عرفانی اێن شخصیتان ات ۆ آیی تفسیرے درس که هرسال شعبان ۆ رمضانے ماها برجم دارگ بوت باز نام ۆ توارے داشت ۆ بازێن دۆزواهے داشته. اے نیاما یک سالے هم ماں بستی‌مولویان هلک ءَ هم سبکّ اۆں ونت، همےپێم یک سالے ماں مخدوم عالیِ شهرا که ملتان نزیکا ات، یکے شه شیخ الادب والفقه مولانا اعزازعلی رحمه‌الله ء شاگردانِ دێما سبکّ اۆں ونت. اے درگتا به ملتان هم شت اۆں ۆ شه لهتێن زبردستێن واجه کارا چۆ مولانا مفتی محمود ۆ مولانا خیرمحمد جالندری رحمهماالله بهر اۆں زرت. اے دوئێن واجه‌کاران شه پاکستانے زبردستێن پاگواجه‌ئان ات انت. مولانا مفتی محمود بےمٹێن دینی ۆ سیاسی رهشۆنے ات ۆ قاسم العلوم ملتان سرمستر ات. مولانا خیرمحمد جالندری هم شه پاکستانے زبردستێن علمی ۆ عرفانی اێں پاگواجه ئان ات ۆ خیرالمدارس ملتانِ وانگجاهے بن‌هشت اێرکنۆک ات. مولانا خیرمحمد جالندری گوں مولانا محمدشفیع عثمانی پاکستانے مزنێن مفتی ۆ دارالعلوم کراچی بن‌هشت اێرکنۆکا جُهلێن رهوتے داشت ۆ اے هردوئێن پاگواجه‌ئان شه مولانا اشرف‌علی تهانوی خلیفه‌ئان ات انت که شه آ واجه‌ئے محضرا بهر اش زرت ات. یک دگرے شه پاکستانے زبردستێن پاگواجه‌ئان مولانا محمدعلی جالندری ات. هر وهدے ماں تعطیلاتان یا دگه وهدے که منا وار بوتێن آ واجه‌ئے هزمتا ءَ شت اۆں. یک برے مه ملتانا ٹوهین دیوانے برجم دارگ بوت که مولانا محمدادریس کاندهلوی، مولانا غلام‌رسول خان، مولانا مفتی محمدشفیع عثمانی ۆ مولانا محمدعلی جالندری هم هور ات‌اَنت. من هم ملتانا شت اۆں ۆ ماں آ دیوانا بهر اۆں زرت. آ زمانگا تهنا خیرالمدارس مکتبةالبناتَ داشت. همےپێم آ سالا خیرالمدارس وانگجاها ٹوهین زهرشانی ئے په پاکستانے راجکماشے ضدا برجم کرت که نزّیک به پانصد نپر شه پاگواجه ۆ زبردستێن زانتکاران بهر اش زرت ات. آ زمانا پاگواجه ۆ آزاوران پاکستانے راجکماش، ایوب‌خانِ سرا نگد ءَ داشت ۆ پمێشا اے ٹوهین مچی ءَ را آیی سیاستان ضدا برجم اش داشت. من هم ماں آ زهرشانی ءَ هور ات اۆں. مردمان پاتراپ کرت که اگاں ایوب‌خان زوتے راجکماشی ءَ یله مه دنت انچێن ٹوهین زهرشانی ئے برجم ءَ دارنت که یک سر ملتان بیت ۆ آدگه سر لاهور. آ سالا پاکستانے تیوگێن دینی وانگجاهان ۆ پاگواجه‌ئان په ایوب‌خان بےدینی ۆ یورۆپی سیاستانِ خاطرا زهرشانی کرت. منی یاتا اِنت که ماں خان‌پورا مردمان کُچّکے را تابوتے تها کرت ات ۆ دێم دێما برت اش که سابکێن راجکماش اِنت. لهتێنے نعره ءَ جت که «اے تابوت په کجا رئوت؟» لهتێن دگرا پسه ءَ دات که «په لندنَ رئوت.» دولت ءَ لهتێنے شه زهرشانی کنۆکانِ سیاسی رهشۆنانَ دستگر کرت که اے کِرد سبب بوت زهرشانی گێشتر بیت. یکے شه آ واجه‌کاران که دستگر بوت ات شورش کاشمیری ات. شورش کاشمیری زبردستێن سیاسی اێں رهشۆن ۆ دیندارے ات که گوں پاگواجه‌ئان جهلێں اُستات ۆ نشتے داشته. آیی همےپێم لبزانت، لچه‌کار، هالکار ۆ زبردستێن خطیبےات ۆ چۆ وتی نام ءَ پهک شورشے ات. آیی ماں کراچی ءَ دستگر بوت ۆ وهدے که آزات بوت گوں قطارا په لاهور شت. وهدےکه قطار خان‌پور شهرے نزیکا رست مولانا عبدالله درخواستی گۆں بازێن پاگواجه ۆ طالبے قطارے دێما را گپت اش. شورش اۆدا ترندێن گپے کرت که مردمانِ نیاما غلا غلویے کپت. گردان تکبیر ءَ گوشت ۆ نعره اشَ جت. شه آیی هبران ۆ پد مولانا درخواستی دعا کرت. آیی هبرانِ نیاما قطارَ لوٹ اِت که راهدگ بیت بلێن مردمان نه هشت. شورش ماں بندجاها اعتصاب کرت ات که پرێشی جاور بدتر بوت اَت. گرد ملکے تۆکا زهرشانی بنگێج بوت تاں ایوب‌خان راجکماشی ءَ را یله دات ۆ جنرال یحیی‌خان راجکماش بوت. په مردمان باورا ایوب‌خان ضد دین ۆ اروپایی وڑێن مردےات که شه قادیانیان پله‌مرزی ئے کرت. ایوب‌خان شه فوجے واکان اَت که په زۆر ۆ کودتا حکومت ءَ را گپتگ ات.
سۆج: وتی سبکّے گڈی سالانَ کجا گوازێنت اِت ۆ کجام استاذانِ گورا سبکّ اِت ونت؟
پسه: سبکّے دو گڈی اێں سالان ماں بدرالعلوم رحیم‌یارخان وانگجاها گوازێنت اۆں ۆ گێشتر شه مولانا عبدالغنی جاجروی رحمه‌الله بهر اۆں زرت. ماں تعطیلاتان هم شه آ واجه‌ئے درس تفسیران بهر اۆں ءَ زرت. وهدےکه به بدرالعلوم رحیم‌یارخان وانگجاها آت اۆں شه گرد جاهان گێشتر منا اشکام ۆ دلجمی حاصل بوت. مولانا جاجروی باز مخلص ۆ نێکێن انسانے اَت. پهکێن استاذان لائک ات‌اَنت، بلێن هما رنگ که گوشتگ اِش هر پُلّے وتی بۆها دنت. مولانا جاجروی وتی حاصێن ساڑایگان ءَ داشت. آ واجه‌ئا منا باز دلگوشءَ کرت، آ درگتا که من اۆدا ات اۆں منا وتی وانگجاهے مسیتے امامِ کرت. هرچی من عذر لوٹ ات ۆ گوشت اۆں منا شه اے اگده ءَ معاف کن، نه منّ اتِ. آ واجه باز زبردست ۆ دیندارێں مردےات ۆ منی باروا نێکێن گمانے داشت، شاید گمانِ اێش ات که من سبکّ‌وان ۆ جهدکنۆکێن طالبے اۆں.
سۆج: شما دینی وانگجاهانَ گوں چه صفات ۆ ساڑایگے گچێن ءَ کرت ۆ کجام ساڑایگان په شما مهم ات انت؟
پسه: گێش شه هر چیز ءَ جوان سبکّ داتن پمّن هژدری ۆ مهم ات. سر ۆ سۆج ءَ کرت که کجا کتابانَ په جوانی ۆ دلگوش سبکّ ءَ دےاَنت. لهتێن ءَ دگه چیزانَ چۆ رفاهی وسایلانَ هم دلگوش ءَ کرت. داب ۆ لۆٹان وڑ وڑ اَت‌اَنت، بلێن په کێشترێن طالبان جوان سبکّ داتن هژدری اَت. وهدےکه سبکّی سال هلاس بوتێن وانگجاهے منّگنامه هم گوں طالبان هلاسَ بوت ۆ آوان اهتیار ءَ داشت که نۆکێن سالا هما وانگجاها سبکّ بوان اَنت یا دگه وانگجاهے گچێن کن اَنت.
سۆج: واجه مولانا شما چٹی ۆ تعطلاتانَ چۆن ءَ گوازێنت؟
پسه: لهتے وهد ءَ په سیاد ۆ خاندانانِ نیاد ءَ ایران ءَ کات اۆں، بلێن گێشتر همۆدا ءَ منت اۆں ۆ ماں علمی ۆ تکمیلی دورهان بهر اۆں ءَ زرت. آخری اێں دو سالانِ چٹیان ماں مولانا جاجروی رحمه‌الله درس تفسیر ءَ بهر اۆں زرت. همےپێم یک سالے ماں بستی‌مولویان هلک ءَ مه استاذ قاری عبدالله ءِ درس قرائت ۆ تجوید ءَ بهر اۆں زرت. یک سالے هم استاذ قادربخش دێما «کافیه»ئے کتابا را ونت اۆں ۆ شه‌بر اۆں کرت. هما دوره ئے تها ابن‌حاجب آدگه کتاب «شافیه» ءَ را هم اۆں ونت. البت من ائولی سرا اۆدے نام ۆ تواری اێں نحوی، مولانا غلام رسول کرّا شت اۆں، بلێن آیی عذر لوٹ اِت که پیر اِنت ۆ منا گوشتِه که آیی شاگرد، قادربخش کرّا برۆ من هم قادربخش کرّا شت اۆں. مولانا غلام رسول مه علم نحو ءَ مجتهدے اَت که شرح ملاجامیِ کتابے سرا نگدے نبشت اَتِ. آیی بازێن زبردستێن پاگواجه‌ئانِ استاذ نحو بوت اَت که یکّے شه آوان مولانا درخواستی اَت.
سۆج: شما یک برے ماں دارالعلوم زاهدان استاذان دیوانا شه وتی سبکّے زمانگا گپ جت ۆ گوشتُ که ما جمعه یان شپان په تزکیه ۆ اصلاح ءَ به یک هلکے ءَ شت آن ۆ شه اۆدے پاگواجه‌ئان بهر ءَ زرت آن، اے باروا گێشتر گوش اِت.
پسه: هان، ما آ سالا ماں خان‌پور سبکّ ءَ ونت. لهتے وهد ءَ پنچ شمبی یانِ رۆچان پد شه پێشین ءَ پیادگ په دین‌پور ءَ شت آن؛ دین‌پور هلکےات هما نزّیک ءَ که مولانا غلام‌محمد دین‌پوری اۆدا خانقاهے داشت. مولانا غلام‌محمد دین‌پوری رحمه‌الله یکے شه پاکستانے مزنێن پیران ۆ مولانا احمدعلی لاهوریِ مرشد اَت ۆ یکے شه آ زمانگے اولیائان اَت. مولانا درخواستی هم شه هما واجه ءَ فیض برت اَت. مولانا غلام‌محمد دین‌پوری ۆ مولانا تاج‌محمود امروتی هم‌زمانگ بوتگ اَنت، اے دو واجه‌کاران شه آوان اَت‌اَنت که انگرێزے دێما اۆشتات اَنت ۆ په آوان در کنگ ءَ شه هند باز جهد اِش کرت. مشهور اَت که مولانا تاج‌محمد په جهاد گوں انگرێزان اسب رۆدێنت اَت.
ما لهتێن وختان جمعه یانِ شپانَ ماں دین‌پورِ خانقائا گوازێنت آن. سالے که ما اۆد ءَ شت آن، مولانا عبدالهادی دین‌پوری، مولانا غلام‌محمد زهگ، خانقاهے اگده‌دار اَت ۆ مولانا غلام‌محمد چنکه سال دێما وفات کرت اَت. مولانا عبدالهادی هم عارف و زبردستێن مردےات، خانقاهے پهکێن مردم مدام شپے ساعتِ 2 ءَ چست ءَ بوت اَنت ۆ تاں سهب ءَ گوں ذکر ۆ عبادت ءَ گلائێش ءَ بوت اَنت. اے آوانِ پورهێن هپتگے داب ات. جمعه یان شپان مردم شه وڑ وڑێں جاهان ۆ شه دور ۆ نزّیک ءَ اۆدا کات انت ۆ خانقاه شه دوزواهان پر ءَ بوت. آوان شه نمازِ تهجد ءَ پد سکّان ذکرَ کرت ۆ گڑا سهب ءِ نماز برجم دارگَ بوت. پد شه نمازِ سهب ءَ تاں رۆٹکّ ءَ قرآن تلاوت اِش ءَ کرت ۆ گڑا نمازِ اشراق اِش ءَ ونت. خانقاهے کوٹیان تها کۆنٹ ۆ حصیرے بدل ءَ برنجے شالی ئے چێرگێج تنّک اَت‌اَنت ۆ مردم آوانِ سرا نشت اَنت. عجیب اێن زهدے داشت اِش ۆ شه دنیا ءَ نادلگۆش اَت‌اَنت. عجیبێن معنوی اێں جاورے اۆدا ات. وختےکه شه وانگجاها په دین‌پور نێمگا رهدگ ءَ بوتێن، ما را مارشت ءَ بوت که لهتێن بدلی مئے تها جوڑ ءَ بیت. آوان حضرت رسول صلّی‌الله‌علیه‌وسلم ءِ سنتانِ سرا سکّ پایبند اَت‌اَنت. سهب ءَ وختے که بام درآتێن سرومگ اشءَ کاورت ۆ مولانا عبدالهادی کارمرز ءَ کرت ۆ گوشته حضرت رسول صلّی‌الله‌علیه‌وسلم ءَ همے وخت ءَ وتی مبارکێن چمّان ءَ سرومگ کرتگ. اے وڑێں عادی اێں سنتان هچ‌بر اۆدا نادلگوش ءَ نه بوت اَنت، عبادی ۆ مؤکدێن سنتان که وتی جاها داشت.
سۆج: سبکّے زمانگا ماں پاکستان ءَ شما شه گجام پاگواجه‌ئان گێشتر متأثر بوت اِت؟
پسه: آ سالانِ دراجیا که من سبکّ ءَ ونت، شه بازێن استاذے علم اۆں کٹ اِت ۆ شه آوان محضر ءَ بهر اۆں زُرت. بلێں شه آوان مولانا درخواستی رحمه‌الله ءَ حاصێن ساڑایگَ داشت. من آیی وڑے مردم کم دیسته. آ واجه شه اهل‌الله ئان ۆ باز زبردستێن زانتکارےات. باز ذاکرےات ۆ شپان عبادتے کرت ۆ مدام اے گالرد ءَ گوشته که: «کبّرنی موت الکبَراء»؛ مزنێن پاگواجه ئان مرک ءَ چۆ شیخ‌الاسلام مولانا سیّد حسین‌احمد مدنی ۆ آیی وڑے زانتکاران منا پیر کرتگ. تاں وهدے که من آیی هزمت ءَ ات اۆں هچ بر آیی کَکّڈگ ءَ نه اُشکت اۆں، ان‌شاءالله دگه کسّے هم نه اشکتگ. آ واجه حافظ قرآن ات ۆ مشهور ات که صد هزار حدیث شه بر اِنت. وهدے که وعظ ءَ را بنگێجِ کرتێن برے شپ رۆچَ بوت ۆ مردمان انگت دوستَ داشت که آیی هبرانَ گۆش دارنت. آ واجه‌ئا هر رۆچ پد شه نماز دیگرا درسی دیوانے په آزاوران ءَ داشت ۆ اۆدا حدیثانَ شه بر ءِ ونت. منی یاتا نه اِنت که آ واجه یک برے هم ماں آ دیوانان حدیثانِ وانگے تها رد کنت.
مولانا درخواستی گوں وتی برزێں جاگه ئا ماں علم ۆ عرفان ءَ، مجاهد ۆ بهادرێن مردےات که گوں بهادری ءَ شه دین ۆ شریعت ۆ حق ءَ دێمپانی ئے کرت. آ واجه یکے شه پاکستانے جمعیت علمای اسلام ءِ زبردستێن رهشۆنان ات ۆ بازێں کۆشست ءِ کرته که پاکستانے سیاسی حکومت ءَ اصلاح کنت تاں یک صالح ۆ عدل اێں حکومتے جوڑ بیت.
دگه شخصیتے که دُرُستی بوتِن گوں آیی په من باز پایدگ‌دار ۆ مؤثر ات، زبردستێں پاگواجه مولانا مفتی محمود رحمه‌الله ات. مولانا مفتی محمود هم شه علمے بابتا ۆ هم ماں سیاست ۆ چاگردے پڑاں باز مزنێں مردےات. آ واجه‌ئا علمی، فقهی ۆ حدیثی بن‌گپانَ طورے بیانَ کرت ۆ گێشّێنتِ که گۆشدارۆکان پوره سرپدَ بوت اَنت ۆ په هچ کسّ ءَ شکّے ۆ شبهه ئے نه منت. سیاسی بن‌گپانَ هم باز بلد ات ۆ په هوشَ گێشّێنتِ، پد ءَ که پاکستان شه هند ءَ جتا بوت، آیی ماں پاکستانے سیاست ءَ مزنێن جهدی کرت. آ واجه «پاکستانے جمعیت علمائے» سرمستر ات ۆ گوں پاکستانے تیوگێں پاگواجه‌ئان رهوتے داشت، پاگواجه‌ئان، وڑ وڑێں علمی ۆ سیاسی بن‌گپانَ گوں مولانا مفتی محمود شۆرَ کرت ۆ شه آی جستَ کرت. من بازێں گَشتے گوں آ واجه ءَ نیاد کرت ۆ شه آ واجه ئے محضرا بهر اۆں زرت.
خان‌پور شهرے ائیدجاه گوں دینی وانگجاها لچ اِت‌اَت ۆ بازێں مچی ۆ دیوانان اۆدا برجم دارگَ بوت اَنت. مولانا مفتی محمود گێشترِ وختان ماں آ دیوانان هور ات ۆ گردانَ وتی وشێن هبرانِ نێمگا کشّ اتِ.
سۆج: شه مولانا غلام‌الله خان گوَش اِت، بارێں شما گوں آ واجه‌ئا نیاد کرت ات؟
پسه: شیخ‌القرآن مولانا غلام‌الله خان رحمه‌الله، مولانا عبدالغنی جاجروی رحمه‌الله استاذ ات ۆ مدام رحیم‌یارخان وانگجاها کات. مولانا جاجروی رحمه‌الله وتی استاذے دێما باز تواضعَ کرت ۆ آیرا باز عزت ۆاحترامے کرت. الله تعالی ءَ مولانا غلام‌الله خان ءَ بازێں کمالاتے دات ات.
مولانا غلام‌الله خان ۆ آدگه پاگواجه‌ئان که آوانِ نام گرگ بوت، شه اسلام ۆ اهل‌سنتے راستێں باور ۆ عقیده ئے مبلغ ۆ دێمپانی کنۆکان ات‌اَنت که ماں دیوبند پکری وانگجاها رُدت ات‌اَنت ۆ آوان ارادت به دارالعلوم دیوبند پاگواجه‌ئان بازباز ات. په علامه مفتی محمدتقی عثمانی درّێں گالا، شیخ‌القرآن مولانا غلام‌الله خان دینے سرمچارێں مبلغ، اسلامے فوجی، دیوبند پاگواجه‌ئان دلدوتێں واهدار ۆ توحیدے وش‌توارێں بلبل ات. آ واجه قرآن ۆ سنتے داعی ات ۆ شرک ۆ بدعت ۆ خرافاتانِ ضد ءَ لوچێں زامےات. هرچی که حق بوتێں آیی باروا سستی ۆ کمّی ئے نه کرت. په همے حق‌گوَشی ۆ بهادری ئے سبب ءَ بندیگ بوت، سرے بێڑ بوت ۆ گردنے ٹوهێں ٹپے وارت که دردِ تاں گڈی رۆچان گوں آیی هور اَت، بلێں انگت آیی اۆپار ۆ اراده سست نه بوت.
مولانا غلام‌الله خانِ درس تفسیر ءَ ماں پاکستان ءَ بازێں نام‌ۆتوار ۆ تأثیرَ داشت ۆ آیی دۆزواه هم باز ات‌اَنت. آ واجه شیخ‌التفسیر مولانا حسین‌علی رحمه‌الله مزنێں شاگرد ات که شه وتی استاذا باز متأثر ات ۆ ماں تفسیرے درس ءَ شه همایی رهبند ءَ کارمرزے کرت.
مولانا حسین‌علی مولانا رشیداحمد گنگوهی رحمه‌الله شاگرد ات که ماں پنجاپ میان‌والی شهر ءَ زندے گوازێنت. همےپێم مولانا غلام‌الله خان مولانا حسین‌علیِ تفسیری اێں دیدانکانَ مچَ کرت ۆ گێشّێنته ۆ په نام تفسیر «جواهرالقرآن» شنگِ کرت. مولانا غلام‌الله خان ماں دارالعلوم دیوبند ءَ هم سبکّ ونت ات ۆ ماں حدیث ءَ علامه مولانا انورشاه کشمیری رحمه‌الله شاگرد ات.
مولانا غلام‌الله خان یک برے رحیم‌یارخان وانگجاها آت ۆ شپ ءَ په پاگواجه ۆ طالب ۆ آزاوران هبرِ کرت ۆ آدگه رۆچ ءَ ماں وتی سبکّ‌جاها گوشته: من دۆشی شه وعظ ءَ پد باز پرێشان بوت اۆں، پچے که من ماں وتی وعظان شه الله ئے توحید ءَ هبر نه کرت، ترس ات اۆں که نبادا مرین ۆ الله تعالی شه من ناراض بیت. پمێشا سهبے سبکّے وهد ءَ وتی دلا را هالیِ کرت ۆ وتی وسے کساس ءَ شه الله ئے توحید ءَ هبرِ کرت.
سۆج: آ مزنێں پاگواجه ئان تفسیرے رهبندانِ ساڑایگ چے ات اَنت؟
پسه: آ واجه‌کاران ماں قرآنِ پاکے تفسیر ءَ هاصێں رهبندے داشت که بازێں دۆزواهے داشتِه. اے رهبندے سنَد به مولانا حسین‌علی رحمه‌الله رسیت که الله تعالی آیرا قرآنے تفسیرے باروا مزنێں مهارتے دات ات. اے رهبند تاں حدے الهامی ات، بلێں گوں اێشے آ واجه‌ئان هرچی سرپد بوتێں اَنت آیرا شه پێشے واجه‌ئان اش ءَ زانت. اے رهبندے اصلی اێں چیز الله ئے یکّویی ۆ توحید ات ۆ شرک ۆ بدعتان نه منّگ ات. بلێں اصل اے درسے لڑ به حضرت شاه‌ولی‌الله محدث دهلوی ۆ آیی قرآنی درسان ماں شبه قاره هند ءَ لچّ ایت.
سۆج: طلبگی ئے زمانگا شمے رهوت گوں تبلیغی جماعت ءَ چۆن ات؟
پسّه: وهدے که ما ماں حبیب‌آبادِ دارالهدیِ وانگجاها سبکَّ ونت، مزنێں مچی ئے ماں خیرپور شهر ءَ برجم دارگ بوت، ما پیادگ ءَ اۆدا شتێں ۆ ماں تبلیغی جماعتے دیوانا بهرێں زرت. تعطیلاتان هم که زاهدان بیاتێن اۆں گوں تبلیغیان تشکیلَ بوت اۆں. وهدےکه سبکّ ءَ هلاص اۆں کرت ۆ زاهدان ءَ بِرگشت اۆں هم چنکه سال رِد به رِد گوں تبلیغیان تشکیل بوت اۆں. چل رۆچ ماں خراسانے سرخسِ ڈیه ءَ، چل رۆچ ماں نرماشیر ۆ بزمان ۆ چنکه گَشت هم ماں سراوان ۆ اێشک ۆ آشکے ڈیهانِ تشکیل بوت اۆں. آ زمانگ ءَ وهدے جماعتان په تبلیغ ءَ درَ بوت اَنت، عجیبێں جاوران مارشت ۆ گندگَ بوت اَنت، عجیبێں واب ۆ وش‌هبری هم گندگَ بوت. شاید آ جاوران نون گندگ ۆ مارشت مه بَیَنت؛ پرێشی که کارے اول سر ات ۆ هر کارے اول سر خیر اِنت، بازێں رحمت ۆ برکتے داریت، واب گندگَ بیت ۆ وش‌هبری دیگَ بیت. اسلامی دعوتے ائولی رۆچ هم همێرنگ ات اَنت، شه الله ئے نێمگا وش‌هبری دَیگَ بوت ۆ په دعوتے دێمروی ءَ ماں آیوکا جوانێں واب گندگَ بوت. دارالعلوم زاهدانِ ائولی اێں سال ات اَنت، لهتێں طالب ءَ ماں ائولی ۆ مقدماتی کلاسان سبکّ ونت، وانگجاها بازێں دێمروی ئےَ نداشت. دینی وانێنگے باروا هم گڑّتی اَتَت که بارێں اے رهبند ماں ڈیها منّگَ بیت ۆ مردم شه آیی دێمراهیَ کن اَنت یا نه. مولانا عبدالعزیز رحمه‌الله ئے جند ءَ هم اے باروا گڑّتیَ کرت.
وهدے که من په تبلیغا شتێن اۆں منی دل مطمئنَ بوت. شه حضرت مولانا ءَ باز اۆں لۆٹت که منا اجازت دَے اێشی بدلا که ماں وانگجاها جهد کنین گوں تبلیغی جماعتان هور بَه اێں، بلێں آ واجه‌ئا اجازت نه دات. وهدے که من په تشکیلا شه آ واجه‌ئا جتا بوتێں اۆں هم منَ گرێت ۆ هم آ واجه‌ئا، باز پرێشان ات اۆں که بارێں ماں وانگجاها شه منی دستا هزمتے بیت یا نه، آسرات چۆنَ بیت؟ وانگجاهے اول سر ات ۆ انگت جا نه کپت ات. هبرے مجگ اێش اِنت که حضرت مولانا ءَ اجازت ندات ۆ گوَشته ته نباید وانگجاها یله دیَے. یک رۆچے منا گوشته که بِرَه گوں تبلیغے واجه‌کاران شۆر کن، منا بێسه هست که آوان ترا اجازتَ نه دَےاَنت که وانگجاها یله دیے. مولانا ءَ تبلیغے واجه‌کارانَ زَبر دُرُستَ کرت ۆ تبلیغے بُنداتانَ زبرے زانت، پمێشا گوشتِه که منا بێسه هست که آوان ترا اجازتَ نه دےاَنت. مولانا عبدالعزیز یک برے گوں مولانا محمدیوسف کاندهلوی رحمه‌الله، جماعت تبلیغے مزنێن کارمستر ءَ شه کراچی تاں لاهور ءَ تشکیل بوت ات ۆ شه آ واجه ءَ باز متأثر ات.
حجّے درگت نزّیک ات، من آ سالا په حجّ ءَ شت اۆں ۆ اۆدا گوں مولانا انعام‌الحسن، جماعت تبلیغے امیر ۆ همےپێم مولانا محمّدعمر پالن‌پوری ءَ ماں مکه شریف ءَ نیاد اۆں کرت ۆ اے باروا گوں آوان شۆر اۆں کرت. آ واجه‌ئان په سکّی منا مکن کرت ۆ گوشت اِش که تعطیلاتان توانے تشکیل به یَے، بلێں وانگجاه ۆ سبکّ ءَ نباید یله دیے، پچے که وانێنگ باز هژدری اِنت. وهدے که شه حجّ ءَ برگشت اۆں حضرت مولانا عبدالعزیز شه من سۆج کرت که چۆن بوت، بارێں شۆر اِت کرت؟ من هم داستان ءَ را په واجه‌ئا بیان کرت. به‌هرحال کم‌کما الله تعالی وانگجاها را دێمروی دات ۆ گوں وانگجاهے دێمروی ءَ مئے بێسه هم گێشتر بوت.
سۆج: واجه مولانا! کمّے شه ڈیه ئے راج‌دپترا هبر کنێں. اے ڈیه ئے اصلی‌اێں جاهمنندان کےاَنت ۆ وهدے که زاهدانِ شهرے بن‌هشت اێرکنگ بوت، اے ڈیه ئے جاور چۆن ات؟
پسه: اے ڈیه ئے اصلی‌اێں جاهمنند بلوچانِ وڑ وڑێں قوم اَنت. پێش شه یک قرن ءَ غیر شه بلوچان دگه راجے هِدا زند نه گوازێنتگ. گێشترێں مردمان مالدار بوتگ اَنت که گوں وتی پَس ۆ بُزان هِد ۆ اۆدا لڈّتگ اَنت ۆ هر قومے گوں وتی پِسّ‌رندان ماں یک بهرے شه اے ڈیه ءَ قومی رهبندان ردءَ زند گوازینتگ. لهتێں جاهان کان ۆ تچۆکێں آپ بوتگ اَنت که مردمان اۆدا کشار کرتگ که شه آوان یکے زاهدان شهرے جا بوتگ که آ وهد ءَ «دُزّآپ» گوشگَ بوت، اۆدا چنکه کان بوتگ و لهتێں بلوچێں قوم اۆدا جاهمنند بوتگ اَنت. دزآپ، بزان ڈگارے که هرجا هرجا آپ بیت، یک جای آپ شَندان تها اێر برئوت ۆ شه دگه جای در بیت. لهتێں ءَ اے گالبندے باروا دگه بزانت هم بیان کرتگ.
پێسرا، چۆ بلوچستانے آدگه ڈیه ئان، سرحد ءَ را هم قوم ۆ جاهمنندێں حاکمان اداره کرتگ. ٹوهێن ۆنام ۆ تواری‌اێں قومان که نون هم ماں اے ڈیه ءَ زندَ گوازێن اَنت، هر کجامی یک بهرے شه اے ڈیه ءَ را وتی دستا داشتگ ۆ قومانِ مستران که «میر» ۆ «سردار» ۆ «خان» گوشگ بوتگ اَنت مسائلان گێش‌ۆگیوارش کرتگ ۆ اے ڈیه ءَ را اداره اش کرتگ. یکے شه بلوچستانے مزنێں حکومتان کلات حکومت بوتگ که بازێں زمانے به بلوچستانے ٹوهێں بهرےِ سرا حکومتِ کرتگ. بلوچستان باز ٹوهێں ڈگارے که ایران ۆ پاکستان ۆ اۆگانستانے تها اِنت ۆ بازێں چنڈے شه آیی، آ ملکان دولتان دستا بوتگ. گێش شه صد سال پێسر ءَ بلوچستان، ایران ۆ هند ۆ اۆگانستانے نیاما بهر بوت. آ زمانا که انگرێز ءَ هند ءَ را استعمار کرت ات ۆ بازێن ڈگاری شه بلوچستان ءَ هم آوان دستا ات اَنت، بلوچستانے مردمانَ گوشت ات اش که اگه شما گوں ما تپاک کن اِت ما شما را وتواجه ءَ کنێں. بلێں ڈیه ئے مردمان گوشت ات که ما نه لۆٹێں وتی وتواجهی ءَ شه انگرێزے ملگر ۆ رێپێنۆکێں دولتے دستا زورێں، پچے که انگرێزانِ دست کچٹ اِنت. ابید شه اێشی انگرێزے دێما اۆشت اَنت ۆ جنگَ کن اَنت.
سۆج: بلوچان جنگ گوں انگرێز ءَ شه اے ڈیه ئے راج‌دپترے هژدری‌اێں پێشامدان اِنت؛ اے باروا گێشتر گوَش اِت.
پسه: آ زمانگ ءَ انگرێز ءَ چنکه جا ماں اے ڈیه ءَ پادگان جۆڑ کرت ات. سرحدِ بلوچان ماں وڑ وڑێں جاهان شه خواش تاں زاهدان ءَ گوں آوان جنگ کرت ات. ماں یکے شه آ نام‌ۆتواری‌اێں جنگان که «گۆرستانی» گوشگَ بیت (زاهدان گوریچانے 50 کیلومتری ءَ) بلوچان کم توپک داشت ات ۆ گێشترێں سلاه اِش زهم بوت ات. شه دگه نێمگے انگرێزے واکان باز سلاه داشت ات ۆ آ زمانے گهترێں سلاه آوان کرّ ءَ بوت ات انت، جنگ هم دێم‌په‌دێم بوت ات، وهدے که بلوچانَ گندانت که توپکانِ وسَ نه رسیت، وتی زهمانَ زورنت ۆ دشمنے سرا اُرشَ برنت، لهتێں کُشگَ به‌ینت که زبردستێن شخص بوتگ انت، بلێں بازێنے شه انگرێزان کُشگ به‌ینت که یک نکلے ردءَ 75 نپر بوتگ اَنت ۆ انگرێزان پرۆشَ ورنت. دگه ٹوهێں جنگے بلوچ ۆ انگرێزان نیاما ماں خواش ءَ کپت ات. ماں بلوچستان ءِ دگه جاهان هم بازێں جنگے گوں درامدان بوت ات.
سۆج: بارێن آ درگت ءَ دولتے شه بلوچان پله‌مرزیَ کرت که گوں انگرێزان جنگ ۆ مێڑ اِش کرتگ؟
پسه: نه، آ زمان ءَ ماں اے ڈیه ءَ دولتے نبوتگ که شه بلوچان پله‌مرزی کنت. ملگرێن انگرێز ءَ که شبه‌قارۀ هند ءَ را په زۆر گپت ات ۆ بازێں ڈیه ئے شه بلوچستان ءَ آیی دستے چێر ءَ ات، وهدےکه مارشت اِش کرت که سرحدِ کٹم ۆ قومان آوانِ هبرا نه زور اَنت ۆ په آوان مشکل جۆڑَ کن اَنت، یک انگرێزی اێں جنرالے را گوں فوجے په اے ڈیه ءَ دێم اِش دات که اے ڈیه ءَ په زۆر ۆ جنگ گیت.
سۆج: وهدےکه چشێن پله‌مرزی ئے نه اَت، چه هبّے سبب بوت که مردمان وتی جان ۆ مالانَ خطرے تها پرێن اَنت ۆ گوں انگرێز ءَ جنگ کن اَنت؟
پسه: دێمپانی شه عزت ۆ شرف ۆ پِسّ ۆ پیرُکی اێں ملک ءَ مدام په اے مردمان هژدری بوتگ. آوان وتی آپ ۆ هاک ءَ را محترم ۆ مقدس زانتگ ۆ په آیی سرا جنگ اش کرتگ. ڈیه ئے مردمان نه توانتگ که اێشرا منّ اَنت که ملگرێں انگرێز آوان ملکے تها بَیت ۆ آیرا وتی دست ءَ گیت ۆ اے ڈیه ئے اصلی اێں جاهمنند آیی دستے چێرا به بنت. همے چیز سبب بوت ات که ڈیه ئے کٹم ۆ ٹکان انگرێزے مقابل ءَ گوں وت تپاک کن اَنت ۆ چێرکایی ءَ گند ۆ نند کن اَنت ۆ انگرێزے باروا ترانکاری کن اَنت. اے منّگنامه ئے رد ءَ هر ٹکّے باید وتی ڈیه ئے تها انگرێزانِ دێما بۆشت اِیت، همےپێم منّت اَت اِش که هر ٹکے جنگ کنۆکان ماں یک معلوم اێں وهدے انگرێزے پاسگاهانِ سرا که ماں آوان ڈیهان بوتگ اَنت، ارش کن اَنت. یکے شه هژدری اێں چیزان که سبب بوت انگرێز ماں اے ڈیه ءَ پرۆش بوارت، تپاک ۆ همےوڑے جنگ ات اَنت.
اے جنگانَ دینی ۆ اسلامی اێں هب هم هور ات. همے درگت ءَ هندوستانے مردمان ۆ هاس مسلمانان په هندے آزاتی ءَ شه ملگرێں انگرێزے دست ءَ جنگَ کرت ۆ بلوچستانے مردمان هم تا حدے شه اے آزات‌لۆٹی ۆ وتواجهی اێں سُرَگان سهی اَت اَنت ۆ شه آوان متأثر بوت ات اَنت.
سۆج: بلوچان ماں چه مسائلے گوں هند مسلمانان رهوت داشتگ ۆ اے رهوت شه چه زمانے بوتگ؟
پسه: اے رهوت گێشتر دینی ۆ پکری ۆ دۆد ۆ ربێدگی بوتگ ۆ شه چنکه قرن پێسرا بوتگ. ماں هجری قمری ئے دوازدمی قرن ءَ یک بےدین اێں راجے به نام جت، هندوستانے مسلمانان ءَ اذیتَ کن اَنت، لهتێں شه بلوچێں سرداران چۆ تاج‌محمدخان بلوچ ۆ موسی‌خان په جَتّانِ جنگ ءَ چستَ به‌ینت ۆ شه امام شاه‌ولی‌الله دهلوی حکمَے سۆجَ کن اَنت ۆ اجازتَ گر اَنت. امام دهلوی ماں یک نمدے په تاجمحمدخانَ نبیسیت: «درّێں ۆ مزنێں تاج‌محمد که الله شمے ساتۆک بیت. سلام ۆ درۆت، شمے نمد جتّان ظلمانِ باروا سر بوت، ماں اے جاور ءَ واجب اِنت که شما گوں موسی‌خان و آدگه مسلمانان تپاک کن اِت ۆ گوں وت په دشمنانِ جنگ ءَ رهدگ بَه‌یِت.» گڈسرا امام دهلوی درشانَ کنت: «منا شه وتی جاور ۆ تیاریان په جنگ ءَ سهی کن اِت. من په شمے پیروزی ءَ دعا کنین. والسلام»
همےپێم ماں لهتێں سرچمگان آتگ که خان کلات ماں بلوچستان ءَ سال 1318 ش./ 1939م. شه دارالعلوم دیوبند سرمسترانَ لۆٹ ایت که لهتێں کاربلدێں نپر په حکومتی قانون ءِ جۆڑ کنگ ءَ دێم دےاَنت که مولانا قاری محمدطیب قاسمی ۆ مولانا شمس‌الحق افغانی، کلات ءَ کاینت ۆ لهتێں قانون جۆڑَ کن اَنت که پدا مولانا شمس‌الحق افغانی گوں کلات ءِ حاکم ءِ بازێں لۆٹگ ءَ همودا نندیت ۆ وزارت معارف ءِ اگده ءَ زوریت. حکومت کلاتِ قضاوت ءِ سیستم شریعت ءِ رد ءَ ات ۆ وزارت معارف ءِ دستے چێر ءَ بوتگ. میراحمدیارخان، کلات ءِ حاکمَ لۆٹ ایت که په دینی ۆ قضایی اێں وازمندیانِ پوره کنگ ءَ شه بلوچێں وانۆکان ماں دارالعلوم دیوبند ءَ پله‌مرزی کنت. هماپێم که مولانا عبدالعزیز ماں وتی ترانگانَ گوشیت: آ زمانگ ءَ بلوچێں طالبان معیشتی اێں جاور په لهتێں منانک ءِ سبب ءَ زبر نه اَت که میراحمدیارخان احمدزهی، کلات بلوچستان ءِ خان ماں دهلی ءَ آت ۆ بلوچێں طالبان حالا سۆجِ کرت. شه اۆد ءُ پد شه وتی نێمگ ءَ هر طالبے را ماهے 10 روپی ماجُب ءِ دات. همےپێم میراحمدیارخان نصیریه دینی وانگجاها را په بلوچستانے وانۆکان ماں کوئٹه ءَ گوں وتی هرچ ءَ جۆڑ کرت که نام شه آیی پیرۆک، میر نصیرخانِ نام ءَ گرگ بوت ات. شه علامه محمّدشهداد مسکانزهی سراوانی ءَ نقل بوتگ که سال 1321ش./1361ق. ءَ کلات ءِ حاکم ءَ نصیریهِ سرمستر ءَ را گوشت ات که 30 نپر شه ٹوهێن طالبان گچێن کن ۆ په دارالعلوم دیوبند ءَ دێم دے. اے حکمے رد ءَ 30 نپر طالب گوں دو زبردستێں استاذ ءَ گوں قطار ءَ په دارالعلوم دیوبند ءَ روَنت که یکے شه آ 30 نپر ءَ علامه محمدشهداد بوت ات.
سۆج: وختےکه کوئٹه ئے رێل تا زاهدان ءَ کشگَ بیت ۆ اے ڈیه گوں شبه‌قاره هند ءَ وصل بیت، چه بدلی ئے ماں اے ڈیه ءَ کێت؟
پسه: رێل ماں ملگرێں انگرێزے زمان ءَ گوں ملکاری ۆ نظامی مقصدان کشگ بوتگ. وختے رێل تا زاهدان ءَ کشگ بوت، زاهدان که آ زمان ءَ گونڈێں آبادی ئے ات، په سودا ۆ تجارت ءَ جوانێن جاگه ئے بیت. همے درگتان شبه‌قاره هند سوداگران شه مسلمان ۆ نامسلمانان اے ڈیه ءَ کاینت.
زاهدان قدیمے مسیتِ جامع که مسیت عزیزی گوشگَ بیت گوں همے مسلمانێں سوداگران مَدَت ءَ جوڑَ بیت. شیخ فیض‌محمد که ٹوهێن سوداگرے بوتگ ماں زاهدانِ نونێں پارک شهرے جاها دکّان ۆ کاروانسرائے داشتگِ ۆ آیی کِنکّ ءَ مسیتے جۆڑِ کرتگ. شیخ فیض‌محمد شه هِدا په مشهدَ رئوت ۆ اۆدا شیخ‌فیضِ نام‌تواری اێں مسیتِ جامع ءَ جۆڑَ کنت. باز شۆکێں مسیتی ات، بلێں اپسوز اِنت که بهمنِ سال 1372 ءَ ڈالێنگ ۆ شهید کنگ بوت، کارے که اهل‌سنت ۆ ملکے با انصافێں مردمانِ دلانَ پدردِ کرت.
سۆج: ماں چه زمانے ایرانے دولت ءَ اے ڈیه ءَ را واهندی کرتگ؟
گجرانِ حکومت ءِ گڈی سر ۆ پهلوی ئے حکومت ءِ ائولی سرا اے ڈیه ءَ را گپتگ اش. په اے ڈیه ئے سرا آ زمانے دولتان گوں هِدَے مردمان جنگ ۆ مێڑ کرتگ که سکّێں تلفات اِش داتگ. لهتێں جاهان گوں قومانِ لهتێں مردمان گِر ۆ هِلّ اِش کرتگ ۆ ڈیه ئے تها آتگ اَنت، پچے که زانتگ اِش که ابید شه اێشیَ نه توان اَنت که وتی ملکاری ۆ مقصدانَ دێما برنت.
بعضے شه اے ڈیه ئے درامدێں نندۆکان شه هما فوجی ۆ نظامیان رند ۆ پدا اَنت که هِدا آتگ اَنت ۆ منتگ اَنت. همےپێم شه خرسان ۆ کرمان ۆ یزد ءَ هم بازێنے په سۆداگری ۆ کٹ‌ۆکار ءَ هِدا آتگ اَنت ۆ منتگ اَنت ۆ لهتێں کارانَ مُٹّ اِش کرتگ.
سۆج: آ زمان ءَ سرحد ڈیه ئے رهوت گوں سیستان ءَ چۆن بوتگ؟
پسه: سیستان باز پراهێں منطقه ئے که نون آیی ٹوهێں بهر ماں اۆگانستانے هاکے تها اِنت. اے دو منطقه ئے رهوت مدام ماں وڑ وڑێں پڑان باز بوتگ. آ زمان ءَ اے ڈیه ئے گلَّه شه سیستان ءَ آتگ، هماپێم که اے ڈیه ئے حرماگ ۆ دگه وازمندیان شه بلوچستانے دگه ڈیهان آتگ انت. همےرنگ سیستان، بلوچانِ لهتێں ٹوهێں قومان جاگه بوتگ. سیستانے مردم هم قوم قوم اَنت ۆ سیستانی ۆ بلوچێں خانان حاکم بوتگ اَنت ۆ انگت هم بازێں قومے ماں سیستان ءَ هست. بلوچانِ لهتێں ٹوهێں قومان مدام اۆدا نفوذ داشتگ ۆ بلوچ ۆ پارسیان رهوت گوں وت باز جوان بوتگ ۆ بلوچ ۆ پارسی ئے سرا باز آزگ‌سما نبوتگ اَنت. پد شه اێشی که زاهدان شهر ءَ دێمروی کرت سیستانے مردمانِ لَڈّۆبار په زاهدان بنگێج بوت.
سرچمگ: تاکبند ندای اسلام. رجانک سنی آنلاین بلوچی
چمشانک