آینده برای او آن‌قدرها دور نیست، همین فرداست که باید مسیر دوساعته هر روزه‌اش را پیاده طی کند تا به مدرسه برسد. رسیدن به مدرسه چیزی شبیه فتح‌کردن یک قله است که شادی اندکی نصیبش می‌کند اما رمقش را هم می‌گیرد. اندیشۀ سپری‌کردن روزها، فکر آیندۀ دور را از او گرفته، از او و کسانی مثل خودش که هم دل‌شان می‌خواهد در این راه بمانند و هم خستۀ راهند. خستگی جسم و روحشان را آزرده و چیزهای دیگری هم هست. آدم انگیزه می‌خواهد برای رفتن تمام این راه‌های طولانی و غلبه بر خستگی.
محمد 14 ساله، ساکن در سراوان سیستان‌وبلوچستان از مهرماه دیگر مدرسه نرفته است. شاگرد زرنگ کلاس نبوده اما بد هم نبوده و به قول خودش قبولی را می‌آورده است. الان بیکار است اما بالاخره کاری پیدا می‌کند چون باید درآمد داشته باشد و کمک‌حال خانواده شود.
«خیلی از کسانی که می‌شناسم مدرسه را ول کردند و رفتند سراغ سوختبری. سن‌شان از من بیشتر بود؛ شانزده یا هفده سال. رانندگی بلد بودند اما گواهینامه نداشتند. رانندگی‌شان خوب بود ولی بیکاری زیاد است و پول هم نیست، برای همین دیگر نمی‌شود درس خواند. درس هم بخوانیم بعدِ دیپلم باید بگردیم دنبال کار. باز هم کار نیست پس الان دنبال کار برویم بهتر است.» رسیدن تا دیپلم برای خیلی از دانش‌آموزان منطقه در حد یک رؤیاست. به گفته عبید ملک‌رئیسی که سال‌ها در سیستان‌وبلوچستان به شغل معلمی اشتغال داشته است، بسیاری از دانش‌آموزان استان به مرحله اخذ دیپلم هم نمی‌رسند. او می‌گوید: «برخی دانش‌آموزان به خاطر شرایط اقتصادی تحصیل را رها می‌کنند و برخی هم به دلیل دور بودن مسیر مدرسه. مشکل سرویس مدارس همیشه در استان وجود داشته و دانش‌آموزان خیلی وقت‌ها برای رسیدن به مدرسه سوار ماشین‌های گذری و حتی سوخت‌برها می‌شوند که امنیت‌شان را به خطر می‌اندازد. این مسأله در مورد دانش‌آموزان دختر دارای حساسیت بیشتری است و به همین دلیل اکثر خانواده‌ها از ادامۀ تحصیل دختران‌شان ممانعت می‌کنند.
از سوی دیگر مشکل دانش‌آموزان بی‌شناسنامه هم هست که در واقع انگیزه‌ای برای ادامه تحصیل ندارند. برای تحصیل دانش‌آموزان بی‌شناسنامه تا مقطع دیپلم البته منعی وجود ندارد اما وقتی آنها نمی‌توانند بدون شناسنامه مدرک تحصیلی دریافت کنند دیگر انگیزه‌ای برای ادامه تحصیل ندارند و قبل از رسیدن به دیپلم معمولا تحصیل را رها می‌کنند و چون نیازی به اخذ شناسنامه هم حس نمی‌کنند دنبالش نمی‌روند. درواقع گاهی اینطوری است که مردم خود را از خدمت دولتی بی‌نیاز می‌دانند و دنبال گرفتن شناسنامه نمی‌روند. از سوی دیگر خیلی‌ها از مراحل اداری اخذ شناسنامه بی‌اطلاع‌اند و گرچه دوست دارند شناسنامه بگیرند اما نمی‌دانند چکار باید بکنند.» دقیقا مراجعه افراد بی‌شناسنامه به ادارات ثبت احوال محل سکونت خود و ارائه درخواست شناسنامه یا تنظیم سند هویتی اولین قدمی است که باید برای اخذ شناسنامه برداشته شود. بعد از آن در اداره ثبت احوال مربوطه برای این افراد پرونده تشکیل می‌شود پس از تکمیل، پرونده آنها در هیأت پنج‌نفره اداره کل استان مربوطه یا شورای تأمین شهرستان‌های محل سکونت جهت بررسی هویت و تابعیت طرح می‌شود. طی‌کردن همین روال اما برای خیلی از اهالی سیستان‌وبلوچستان که ازجمله استان‌هایی محسوب می‌شود که بیشترین تعداد افراد بی‌شناسنامه را دارد، کار راحتی نیست.
یکی از فعالان اجتماعی سیستان‌وبلوچستان در این‌باره می‌گوید: «شناسنامه‌نداشتن دانش‌آموزان به این معنی است که پدران و پدربزرگ‌های این دانش‌آموزان هم شناسنامه ندارند. درواقع مثل یک چیز موروثی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و کل خانواده را درگیر می‌کند. در استان ما به دلیل دوربودن مسافت‌ها گاهی افراد ساکن روستا حتی در عمر خود به شهرهای مجاور هم سفر نکرده‌اند و کاملا در محیط خود ایزوله بوده‌اند. حالا به این افراد می‌گویید بروید دنبال شناسنامه. معلوم است که اصلاً نمی‌دانند چکار باید بکنند و حتما کسی باید کمک و همراهی‌شان کند که البته طی سال‌های اخیر این کار از سوی فعالان اجتماعی و گروه‌های مردم‌نهاد و نیکوکاران انجام گرفته است. درحال حاضر نیز مراحل اخذ شناسنامه تسهیل شده و برای اخذ شناسنامه هم مراحل یکسانی باید برای همه طی شود و اگر نیاز به استشهاد محلی و آزمایش دی‌ان‌ای و هرچه باشد، برای همه شرایط مثل هم است. متأسفانه دانش‌آموزان بی‌شناسنامه آن‌قدر بی‌انگیزه و ناامید می‌شوند که به زور همان مقطع دبستان را هم سپری می‌کنند و بیشترشان قید تحصیل را می‌زنند.»
در همین راستا چندی پیش بود که فداحسین مالکی، نماینده زاهدان و عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی عنوان کرد که هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ هزار کودک در سیستان‌وبلوچستان از تحصیل بازمانده‌اند که بیشتر این کودکان فاقد شناسنامه بوده‌اند. فاروق اعظمی، نماینده سیستان‌وبلوچستان در شورای عالی استان‌ها نیز به تازگی از آمار ترک تحصیل سالانه 30 درصد از دانش‌آموزان سیستان‌وبلوچستان خبر داده و مشکل رفت‌وآمد دانش‌آموزان و دور بودن راه‌ها و نبود سرویس‌های مناسب را از عمده‌ترین دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان دانسته است. به گفتۀ او؛ فقط در یک منطقه از استان 4 هزار دانش‌آموز ترک تحصیل کرده‌اند که بیشتر آنها از مقطع ابتدایی به متوسطه اول بوده‌اند و این آمار نشان می‌دهد دانش‌آموزان فقط توانسته‌اند در مقطع ابتدایی آن‌هم به این دلیل که مدرسه داشته‌اند درس بخوانند اما به محض اینکه به پایه هفتم رسیده‌اند، مجبور شده‌اند برای ادامه تحصیل به روستاهای مرکزی بروند و با مشکلاتی مثل نبود سرویس مواجه شده‌اند و ترک تحصیل کرده‌اند.
همچنین بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال تحصیلی 1400-1401 حدود یک میلیون نفر از دانش‌آموزان یا از تحصیل بازماندند و یا ترک تحصیل کردند که حدود 70 درصد این کودکان در دهک اول تا پنجم قرار داشتند. البته درحال حاضر روال اخذ شناسنامه در سیستان‌وبلوچستان کمی سرعت گرفته است. این امر در پی سفر سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور به سیستان‌وبلوچستان و دستور او برای رفع معضل بی‌شناسنامه‌ها محقق شد. بر این اساس طبق مصوبه شورای امنیت کشور، کارگروهی تشکیل شده است تا بتوان با ایجاد هماهنگی در بین دستگاه‌های مربوطه اقدامات مؤثرتری به‌عمل آورد. وزیر کشور نیز برای نخستین بار طی بخشنامه‌ای به تمامی استانداران، فرمانداران و شورای تأمین استان‌ها و شهرستان‌ها، آنها را مکلف به شناسایی و تعیین تکلیف افراد بی‌شناسنامه کرد. همچنین سازمان ثبت احوال کشور بنا به تکالیف خود طی اقدامات ویژه‌ای تعیین تکلیف پرونده‌های موجود را به عنوان اولویت در دستور کار خود قرار داد و طی بخشنامه‌ای به مدیران کل ثبت احوال استان‌ها بر رسیدگی به پرونده‌های موجود به عنوان یکی از مهمترین اولویت‌های کاری تأکید کرد. بر اساس اطلاعیه سازمان ثبت احوال کشور با توجه به دستورالعمل رفع فقر مطلق و ضرورت اختصاص شناسه (مشابه شماره ملی) به افراد بدون هویت جهت ارائه خدمات عمومی، به صاحبان بیش از ۱۰ هزار پرونده در دست بررسی، شناسه تخصیص داده شده است. با این احوال، می‌توان امید داشت که بی‌شناسنامه‌های سیستان‌وبلوچستان راه کوتاه‌تری تا اخذ شناسنامه پیشرو داشته باشند.
در این زمینه کودکان مستعد استان نیز با انگیزه‌ای بیشتر به تحصیل ادامه خواهند داد تا به افرادی مفید و مؤثر در استان خود بدل شوند. هر کودکی حق دارد از تحصیل برخوردار شود و اگر موانعی جهت تحصیل کودکان وجود دارد، لازم است همه مسئولان مربوط و گروه‌های مختلف در جهت رفع آن تلاش کنند.
به نقل از: روزنامۀ «ایران»- دوشنبه 30 بهمن 1402
دیدگاههای کاربران