نگاهی به زندگانی و ویژگی‌های مولانا نظرمحمد ديدگاه رحمه‌الله

ولادت و تحصیلات
مولانا نظرمحمد دیدگاه فرزند «مزار» در سال 1311 شمسی در روستای «دامن» از توابع ایرانشهر چشم به جهان گشود. در ده سالگی به دبستان رفت و هم‌زمان قرآن مجید و چند كتاب‌ ابتدایی علوم دینی را نزد امام مسجد روستای‌شان كه اهل منطقه «مسكوتان»- از توابع بخش مرکزی شهرستان فنوج در سیستان‌وبلوچستان- بود، فراگرفت.
مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌الله تحت تاثیر تشویق‌های امام مسجد، در سال 1331 به اتفاق جمعی دیگر از هم‌سن‌و‌سالانش برای ادامه تحصیل علوم دینی عازم پاكستان شد. دروس مقدماتی را در دارالعلوم شهر «تندوالله‌یار»- از توابع ایالت سند- ‌گذراند و پس از آن به‌علت مشكلاتی كه دامنگیر این مدرسه شد، به مدرسه دینی «دارالرشاد» در منطقه‌ای به نام «پیرجندا» رفت. سپس در سومین سال حضورش در پاكستان عازم مدرسه دینی دارالهدای شهر «تیدی» در استان سند شد. در دومین سال حضور در این مدرسه دینی، به شدت بیمار شد و برای مداوا به كراچی رفت و همین سفر باعث شد تا به مرکز بزرگ علمی «دارالعلوم» كراچی برود و از محضر بزرگانی همچون: مولانا مفتی محمدشفیع عثمانی، مولانا رشیداحمد لدیانوی، مولانا سلیم‌الله ‌خان، مولانا سحبان‌محمود، مولانا قاری رعایت‌الله، مولانا علی‌اكبر و مولانا عبدالحق رحمهم‌الله كسب فیض كند.
مولانا نظرمحمد مدت پنج‌ سال در این مركز علمی بزرگ تحصیل کرد و طی این سال‌ها با دو شخصیت برجسته علمی این‌روزهای پاكستان و جهان اسلام؛ مولانا مفتی محمدرفیع و مولانا مفتی محمدتقی عثمانی در یك كلاس درس، علمِ دین آموخت. [فصلنامۀ «ندای اسلام»/ شمارۀ 61-62]

آشنایی با مولانا غلام‌الله خان رحمه‌الله
مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌الله در سال‌هایی که در كراچی مشغول تحصیل بود، با استاد برجسته تفسیر قرآن مجید؛ مولانا غلام‌الله خان رحمه‌الله آشنا شده و شیفته دیدگاه‌های توحیدی و سخنرانی‌های حماسی ایشان شد. مولانا دیدگاه در گفت‌وگویی که فصلنامۀ «ندای اسلام» با ایشان داشته درباره سرآغاز این آشنایی و شیفتگی چنین گفته است: «آن زمان مولانا غلام‌الله ‌خان هر چند وقت یك‌بار به كراچی می‌آمد و برای مردم سخن می‌گفت. ایشان وقتی به آنجا می‌آمد ملّاهای بدعتی كراچی مسجدی را كه ایشان در آن نماز می‌خواند، می‌شستند. بدعت این شهر را فرا گرفته بود. ملّاهای بدعتی چنان پرنفوذ بودند كه علمای دیوبندی در برابر آنها حرفی برای گفتن نداشتند. محل فعالیت‌ علمای دیوبندی محدود بود به دارالعلوم كراچی. خارج از آن محدوده دیگر اختیاری نداشتند. حتی زمانی كه این مركز به لاندی منتقل شد اوضاع چنین بود. تا اینكه مولانا غلام‌الله ‌خان و شاه عنایت‌الله بخاری رحمهماالله برای اولین بار از پنجاب به كراچی آمدند. این بزرگواران وقتی به كراچی آمدند در خیابان‌ها و میادین شهر شروع به سخنرانی كردند. آن سخنرانی‌ها به مرور باعث شد بسیاری از مردم مرید مولانا غلام‌الله خان شوند و از آن پس هر سال مولانا را به كراچی دعوت كنند تا برای مردم سخن بگوید. این سخنرانی‌ها در زندگی ما هم تأثیر گذاشت. باعث ایجاد تحول در ما شد و ما را هم شیفته شخصیت ایشان كرد.» [فصلنامۀ «ندای اسلام»/ شمارۀ 61-62] مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌‌الله همچنین یک دورۀ تفسیر قرآن مجید نزد مولانا غلام‌الله خان و مولانا عبدالغنی جاجروی رحمهماالله شرکت کرده است.

فارغ‌التحصیلی از دارالعلوم تندوالله‌یار
مولانا نظرمحمد پس از انتقال دارالعلوم كراچی از منطقه «نانكواره» به منطقه «لاندی» این شهر، یك سال دیگر در این مركز به تحصیل ادامه داد و تعطیلات همان سال برای دیدار با خانواده به ایران بازگشت. تعطیلات كه به پایان رسید بار دیگر عازم پاكستان و دارالعلوم كراچی شد، اما به علت تكمیل‌نشدن كار ثبت‌نام 14 طلبه‌ای كه از ایران با خود همراه برده بود، ناچار شد دارالعلوم كراچی را ترك كند و بار دیگر به دارالعلوم تندوالله‌یار برود. ایشان سال «دوره حدیث» و به عبارتی آخرین سال تحصیل خود را در این مدرسه نزد بزرگانی همچون مولانا ظفراحمد عثمانی رحمه‌الله گذراند (همچنین در زمینۀ تصوف نیز با مولانا ظفراحمد عثمانی بیعت کرد) و بالاخره از همین مركز علمی فارغ‌التحصیل شد. [فصلنامۀ «ندای اسلام»/ شمارۀ 61-62]

بازگشت به وطن
مولانا نظرمحمد دیدگاه در سال 1340 شمسی پس از فراغت از تحصیل، به ایران بازگشت و در آموزش و پرورش استخدام شد. ایشان همچنین تا سال 1357 مدت 16 سال عضو شورای شهر ایرانشهر بود. [فصلنامۀ «ندای اسلام»/ شمارۀ 61-62]

نمایندگی در اولین دوره مجلس شورای اسلامی
مولانا دیدگاه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بنا به درخواست علمای منطقه و تاکید مولانا عبدالعزیز ملازاده رحمه‌الله- بانی دارالعلوم زاهدان- در اولین دورۀ مجلس شورای اسلامی از حوزۀ انتخابیه ایرانشهر و سرباز ثبت‌نام کرد و با کسب نزدیک به 70درصد آرا، برندۀ این دوره از انتخابات شد و از 7 خرداد 1359 تا 6 خرداد 1363 نمایندگی مردم در این حوزۀ انتخابیه را بر عهده داشت.

زندان و هجرت
مولانا نظرمحمد پس از پایان دوران نمایندگی مجلس، به فعالیت‌هایی همچون: وعظ و نصیحت و حل‌وفصل اختلافات مردمی در منطقۀ ایرانشهر مشغول شد.
مولانا نظرمحمد دیدگاه در زمان فعالیت‌های دینی به‌خاطر بعضی از سخنرانی‌هایش، در سال 1365 بازداشت شد و مدت سه سال را ابتدا در زاهدان و سپس در تهران در زندان سپری کرد و پس از گذراندن دوران حبس، در سال 1374 به کشورهای پاکستان و امارات هجرت کرد و پس از شش سال جلاوطنی، در سال 1380 مجددا به ایران بازگشت.

بارزترین صفات و ویژگی‌های مولانا دیدگاه رحمه‌الله
زهد و ساده‌زیستی: مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌الله علی‌رغم جایگاه اجتماعی و موقعیت‌های سیاسی که بسیاری از این گزینه‌ها برای رسیدن به مال و منال و سرمایه استفاده می‌کنند، انسانی کاملا زاهد و ساده‌زیست بود. ایشان به اختیار خویش زندگی زاهدانه و به‌دور از تجملات را برگزیده بود. در منزلی بسیار ساده و محقر خشتی و گِلی زندگی می‌کرد، اما همین منزل درویشانه، مأمن و محل رفت‌وآمد افراد مختلف از اقشار و طبقات متعدد علمی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و عموم مردم بود.
شجاعت و صراحت لهجه: مولانا دیدگاه در شجاعت و صراحت لهجه زبان‌زد عام و خاص بود. در بیان حق و آنچه آن را صحیح و درست می‌دانست از هیچ‌کس ابایی نداشت، بلکه با صراحت و قاطعیت، سخنانش را می‌گفت.
دفاع از عقیده: دفاع قاطع و مستدل از عقیدۀ ناب اسلامی به‌ویژه در موضوعات «توحید» و «صحابه» از بارزترین صفات این عالم ربانی به‌شمار می‌رفت. ایشان حتی زمانی که به‌عنوان نمایندۀ مردم ایرانشهر و سرباز در اولین دورۀ مجلس شورای اسلامی ایفای نقش می‌کرد، در اعتراض به اهانت یکی از نمایندگان مجلس به حضرت معاویه رضی‌الله‌عنه و برخی دیگر از صحابۀ جلیل‌القدر، نطقی آتشین کرد و نمایندگان و مسئولین را از اهانت به مقدسات و عقاید دیگران برحذر داشت. مولانا دیدگاه رحمه‌الله همواره همگان را توصیه می‌کرد تا ضمن احترام به عقاید و افکار دینی و مذهبی دیگران، بر عقیده و مذهب خودشان پایبند باشند و برای دفاع از عقاید دینی و مذهبی خویش پروای هیچ‌کسی و هیچ‌چیزی را نداشته باشند.
خوش‌مجلسی و خوش‌گفتاری: کسانی که در مجالس مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌الله توفیق حضور داشته‌اند به‌خوبی می‌دانند که ایشان رفتاری نیکو و برخوردی حسَن با هم‌نشینان خود داشت. خوش‌مجلسی و خوش‌گفتاری و کلام شیرین از مهمترین ویژگی‌های این عالم برجسته بود. ایشان با زبانی شیوا و دلنشین به بیان خاطرات خویش می‌پرداخت که البته هر کدام از این خاطرات، درس‌ها و پیام‌هایی آموزنده برای شنوندگان داشتند.
احساس مسئولیت و دفاع از حق مردم: مولانا دیدگاه رحمه‌الله در قبال اوضاع و اتفاقات جامعه بی‌تفاوت نبود، بلکه احساس مسئولیت می‌کرد و در هر محفل و مجلسی از مشکلات و ناهنجاری‌های اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و… با زبانی پر از سوز و گداز سخن می‌گفت. در موضوع دفاع از حق مردم با هیچ‌کسی مسامحه و رودربایستی نداشت، بلکه در هر موقعیتی و تحت هر شرایطی از حق مردم دفاع می‌کرد. همواره از علما، متنفذین، دانشگاهیان و فرهنگیانی که برای منافع مادی و حفظ جایگاه و موقعیت خویش در بیان حق و مطالبۀ خواسته‌های مردم کوتاهی می‌کنند و یا مسئولین و دولتمردانی که حق مردم را ضایع می‌کنند به شدت و صراحت انتقاد می‌کرد.
توانایی در حل‌وفصل قضایا و اختلافات مردمی: جایگاه و محبوبیت اجتماعی در کنار تجربه و شجاعت و صراحت لهجه و البته دلسوزی و خیرخواهی از مهمترین مؤلفه‌هایی بودند که مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌الله را در جایگاه یک قاضی و داور به چهره‌ای موفق تبدیل کرده بود. ایشان مسائل و اختلافات مردمی را به بهترین و عادلانه‌ترین صورت حل‌وفصل می‌کرد و تمام تلاش خود را برای اینکه حق به حقدار برسد و از حق مظلوم دفاع شود به‌کار می‌گرفت.
احترام به علمای عامل و دلسوز: مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌الله احترام و جایگاه ویژه‌ای به اهل علم و علمایی که به علم خودشان عمل می‌کنند قایل بود. همواره از آن‌دسته از علمایی که با حرص و طمع به جایگاه علم و دین ضربه می‌زنند انتقاد می‌کرد و علمایی را که برای اصلاح جامعه در زمینه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و… تلاش می‌کنند مورد تمجید قرار می‌داد.
بلندنظری و دوری از تنگ‌نظری: مولانا دیدگاه رحمه‌الله علی‌رغم اینکه علوم نبوی را در مدارس دینی منتسب به مکتب «دیوبند» فراگرفته و بر اساس اندیشه‌های علما و بزرگان این مکتب فکری بزرگ رشد یافته بود، اما هرگز دیگر افکار و اندیشه‌های اسلامی را تقبیح نمی‌کرد، بلکه پیروان تمام مکاتب فکری اسلامی را به احترام متقابل و حفظ حرمت بزرگان یکدیگر و تلاش برای ترویج اصل تعالیم اسلام و آموزه‌های دینی و اجتناب از تبلیغ برای یک فکر و مذهب خاص توصیه و تاکید می‌کرد.
علاوه بر صفات و ویژگی‌هایی که نگارنده با توجه به معلومات اندک خویش در این نوشتار در معرفی مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌الله به آنها اشاره کرده است، یقیناً ایشان ویژگی‌ها و فعالیت‌های علمی و اجتماعی فراوان دیگری ازجمله راه‌اندازی و مدیریت مدارس و مکاتب دینی و آموزشی نیز در کارنامۀ خویش دارد که امید است نویسندگانِ آگاه، به بررسی ابعاد مختلف زندگی این عالم فرزانه مبادرت ورزند. خلاصه اینکه مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمه‌الله به‌حق از علما و شخصیت‌ها و استوانه‌های برجستۀ علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی اهل‌سنت ایران به‌شمار می‌رفت. به تعبیر شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید؛ مولانا نظرمحمد دیدگاه «شخصیتی علمی و چهره‌ای ملی» بود و درگذشت ایشان «ضایعه‌ای بسیار بزرگ» برای اقشار مختلف جامعه است.

وفات
مولانا نظرمحمد دیدگاه پس از سال‌ها خدمت به جامعه اسلامی و فعالیت‌های بیدارگرانه و روشنگرانه و بیان حق در مجالس و محافل مختلف اجتماعی و سیاسی، بعدازظهر شنبه (15 خرداد 1400 هجری شمسی/ 24 شوال 1442 هجری قمری) پس از تحمل یک دوره بیماری، در بیمارستان خاتم‌الانبیاء ایرانشهر دار فانی را وداع گفت و به دیدار حق شتافت.
مراسم تشییع‌جنازۀ این عالم زاهد ظهر یکشنبه (16 خرداد 1400/ 25 شوال 1442) با حضور اقشار مختلف مردم در عیدگاه بزرگ اهل‌سنت ایرانشهر برگزار شد. نماز جنازه به امامت شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید اقامه گردید و پیکر مولانا نظرمحمد دیدگاه در روستای «دامن» به خاک سپرده شد. روحش قرین رحمت‌های خاص الهی و یادش گرامی باد.