از صدر اسلام تاکنون سنت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم جایگاه والا و ارزشمندی در دل مؤمنان داشته است و اصحاب کرام رضی‌الله‌عنهم به‌عنوان نخستین و صادق‌ترین شاگردان مکتب انسان‌ساز نبوی، پیش‌کسوت و جلودار این عرصه میمون بودند. آنان به عملکرد حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم به‌عنوان شریعت و قانون اسلامی می‌نگریستند و با حساسیت و محبت، پیگیر اعمال و کردار ایشان بودند تا بتوانند به شکل درست به آن عمل کنند.
شناخت «سنت» به‌عنوان دومین مصدر قانون‌گذاری در اسلام، یک امر عقیدتی و ضروری است و لازم است مسلمانان جایگاه والای آن را شناخته، در فهم و عمل بر آن بکوشند؛ زیرا اتباع قرآن و ادعای محبت الله، بدون اتباع و محبت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم پذیرفته نخواهد شد و کسی که با خداوند محبت داشته باشد، باید در اتباع پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم سعی بلیغ نماید و اتباع ایشان، بدون اعتماد و عقیده داشتن به سنت‌های گهربارش امکان‌پذیر نیست. به همین علت الله تعالی فرموده است: «قل إن کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله ویغفر لکم ذنوبکم؛ بگو ای محمد! اگر الله را دوست می‌دارید، پس از من پیروی کنید تا الله شما را دوست بدارد و گناهان شما را بیامرزد.»
قرآن کریم در آیه‌های متعدد و به‌گونه‌های مختلف و فراوان، بر اهمیت و جایگاه سنت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم تأکید می‌کند تا مبادا افرادی از این مصدر بزرگ شریعت غفلت ورزند و راهی دیگر برگزینند.
پاسداری از حریم سنت نبوی، در واقع پاسداری از حریم قرآن کریم است و برچیدن حفاظ اعتماد بر سنت‌ها، در واقع بسترسازی برای تشکیک در اصل دین و به‌ویژه قرآن است؛ زیرا به تعبیر حضرت علی رضی‌الله‌عنه قرآن «حمّال ذو وجوه» است؛ یعنی بسیاری از آیه‌ها، دارای محمل‌ها و معاونی متفاوت هستند و امکان چندین برداشت وجود دارد و فهم درست قرآن، در سایه سنت نبوی امکان‌پذیر است وگرنه هر کس به خود اجاز می‌دهد، در زمینهٔ آیه‌های قرآن اظهارنظر کند و برداشت‌های خود را معتبر شمارد.
همان‌گونه که الله تعالی در قرآن کریم به اتباع و اطاعت خود دستور می‌دهد، پیوسته و در کنار آن، به اطاعت و اتباع حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم امر می‌کند؛ تا دلیلی باشد بر اهمیت والای حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم و سنت‌های ایشان.
الله تعالی فرموده است: «یا أیها الذین آمنوا أطیعوا االله و أطیعوا الرسول وأولی الأمر منکم؛ ای مؤمنان! الله را فرمان‌برداری کنید و پیامبر را فرمان‌برداری کنید و نیز فرمانروایان از جنس خویش را.» (نساء: 59) و نیز فرموده است: «وأنزل الله علیک الکتاب والحکمة وعلمک ما لم تکن تعلم؛ الله کتاب [قرآن] را بر تو نازل کرده و حکمت را به تو داده است و چیزی [از شرایع و احکام] را به تو آموخته است که نمی‌توانستی آن را بیاموزی.» (نساء: 113) امام شافعی رحمه‌الله در مورد تفسیر این آیه فرموده است: «فذکر الله الکتاب وهو القرآن وذکر الحکمة، فسمعت من أرضی من أهل العلم بالقرآن یقول: الحکمة، سنة رسول الله؛ خداوند عزوجل کتاب را ذکر کرد که همان قرآن است و حکمت را نیز ذکر کرد و من از علمای معتمد در زمینه قرآن شنیده‌ام که می‌فرمودند: حکمت، سنت رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم است.» (بغوی، شرح السنة: 1/ 31)
سنت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم را از خلال احادیث گهربار ایشان می‌شناسیم؛ بنابراین احادیث حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم مصدر بزرگ قانون‌گذاری در اسلام است. علامه سید سلیمان ندوی رحمه‌الله در این‌باره می‌نویسد: «اگر علم قرآن کریم در میان علوم اسلامی در جایگاه قلب قرار دارد، پس علم حدیث در این میان مانند رگ‌هایی است که خون را به اعضا و جوارح علوم می‌رساند و همواره آن را سرزندگی می‌بخشد.» (گیلانی، تدوین الحدیث: 21) همچنین می‌نویسد: «رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم جایگاه سنت را در این حدیث مبارک بیان کرده است که فرمود: «إنی ترکت فیکم أمرین لن تضلوا ما تمسکتم بهما، کتاب الله وسنة رسوله؛ من دو چیز را در میان شما گذاشتم که اگر به آن دو چنگ زنید، گمراه نخواهید شد؛ کتاب خدا و سنت پیامبرش.» (مالک، المؤطأ) این حدیث دلالت می‌کند که قرآن کریم و سنت نبوی در کنار یکدیگر همواره تا روز قیامت مصدر هدایت هستند. نکته دومی که این حدیث بر آن دلالت دارد این است که تصویر درست اسلام و تعلیم دین بدون هماهنگی قرآن و سنت به‌دست نمی‌آید و کسی که می‌خواهد این دو را از یکدیگر جدا کند، یا بعضی را بپذیرد و پاره‌ای را انکار کند، از صراط مستقیم دور گشته و دور خواهد شد.» (تدوین حدیث: 22)
بنابراین حفاظت از حوزه دین و قرآن، جز با اهتمام و احترام به احادیث حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم و سنت‌های گرانمایه ایشان امکان‌پذیر نیست؛ زیرا قرآن کتابی اصولی و جامع است و احکام دین را الله تعالی گاهی به‌صورت اجمالی و گاهی به‌صورت تفصیلی بیان کرده است و توضیح موارد اجمالی قرآن بر عهده حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم بوده است و فهم بسیاری از موارد اجمالی قرآن، بر مبنای کتاب‌های لغت و یا با تکیه بر عقل ممکن نیست؛ بلکه باید به سنت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم مراجعه شود.
قاطبه امت اسلامی در همه قرون و اعصار جایگاه والای سنت را در شریعت اسلام شناخته و آن را به‌عنوان دومین مصدر تشریعی اسلام پذیرفته‌اند؛ چنان‌که در کتاب‌های اصول فقه بخش دوم ویژه بیان سنت است و جایگاه تشریعی آن تبیین شده است.
گرچه در ادوار مختلف تاریخ افراد معدودی خواسته‌اند بر حجیت احادیث حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم شبهه وارد کنند و از این راه، علم و فهم خود را در راستای فهم قرآن داور و حَکَم قرار دهند؛ اما در این راه ناهموار لغزیده و سر از انحراف و کج‌روی درآورده‌اند و علمای ربانی و پاسداران حریم شریعت، شبهات‌شان را پاسخ داده، مسیر درست را برای همگان واضح کرده‌اند و عموم مردم را از افتادن در چاله‌های انحرافی شبهه‌پردازان نجات داده‌اند.
علامه سید سلیمان ندوی می‌نویسد: الله تعالی حفاظت این دین را عهده‌دار گردیده است و دلیل روشن بر این مطلب آنست که فرقه‌های گمراه و اهل بدعت، از اواخر دوران صحابه تا به امروز تلاش کرده‌اند با شبهه‌پراکنی، از درخشش نور اسلام جلوگیری نمایند و آیینه شفاف اسلام را مکدر گردانند؛ اما همه آرزوهایشان برباد فنا رفته است؛ زیرا الله تعالی در هر عصر و زمانی بزرگ‌مردانی را به‌وجود آورده است که با یاری الله تعالی شبهه‌پردازان را در آرزوهایشان با شکست مواجه کرده‌اند و غبار بدعت‌ها و گمراهی‌ها را از آیینه درخشان اسلام سترده و فروزندگی‌اش را دوام بخشیده‌اند.» (تدوین الحدیث: 23)
دفاع از حریم سنت در واقع دفاع از جایگاه حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم است و مسلمانان همواره این مسئولیت عظیم را شناخته، در این راه تلاش‌های فراوانی داشته‌اند. یکی از این شخصیت‌های والامقام علامه محمد بن سحنون است که ابوالقاسم لبابیدی درباره وی می‌گوید: پس از مرگ سحنون، فرزندش محمد به همراه یاران خود به نزد عبدالرحمن‌بن عبدربه زاهد آمدند، و سلام عرض کردند. عبدالرحمن زاهد جواب گفت و گذاشت تا در گوشه‌ای از مجلس بنشینند و تا آخر مجلس به‌سوی او توجهی نکرد تا آن‌که آن‌ها بازگشتند. در روز جمعه بعدی محمد بن سحنون بار دیگر از یارانش خواست تا به زیارت عبدالرحمن زاهد بروند. یارانش گفتند: در هفته گذشته مشاهده کردیم که به شما توجهی نکرد. محمد بن سحنون فرمود: من در جستجوی این امر نیستم، وی مرد صالحی است، می‌خواهیم از برکت دعایش بهره‌مند شویم و در هنگام مشکلات به‌سوی وی آییم. دوباره محمد بن سحنون و یارانش نزد عبدالرحمن آمدند، هنگامی‌که عبدالرحمن وی را مشاهده کرد، بپاخاست و وی را خوش‌آمد گفت و در جای خودش نشاند و تا هنگام بازگشتش به‌سوی وی متوجه بود. از عبدالرحمن زاهد پرسیدند: چرا در هفته گذشته هرگز به وی توجه نکردید و این هفته عنایت بسیار داشتید؟ فرمود: به الله قسم، مقصدم رضایت الله تعالی بود. دیدم که مردم به‌سوی ایشان هجوم آورده‌اند، ترسیدم که دچار فتنه نشود؛ پس آن‌گونه تعامل کردم تا وی را بیازمایم. شب گذشته در خواب دیدم کسی به من می‌گوید: چرا به محمد بن سحنون توجه نکردید، درحالی‌که از خدا خوف و خشیت دارد؟ و در روایتی آمده است که وی خدا و رسولش را دوست دارد. هنگامی‌که این سخن عبدالرحمن زاهد به محمد بن سحنون رسید، به‌شدت گریست و فرمود: شاید این خواب براثر آن بوده است که من از سنت‌های حضرت رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم دفاع می‌کنم. (قاضی عیاض، ترتیب المدارک: 3/ 107)
بنابراین وظیفه مسلمانان در راستای دفاع از سنت حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم سنگین است و ضرورت دارد که با آگاهی و بصیرت، در دفاع از سنت و ذخیره گران‌بهای احادیث نبوی گامی بلند و استوار بردارند.
امروز :چهارشنبه, ۵ اردیبهشت , ۱۴۰۳
دیدگاههای کاربران