سفر به جنوب قاره‌ی آفریقا به‌روایت مفتی محمدقاسم قاسمی [بخش اول]

 اشاره: مفتی محمدقاسم قاسمی استاد حدیث و رئیس دارالإفتای دارالعلوم زاهدان بهمن‌ماه سال جاری از سفری چند روزه به آفریقای جنوبی بازگشت. ایشان به‌دعوت مسئولان برگزاری «مؤتمر العلمي الاسلامي لخدمة الانسانیة» برای شركت در كنفرانسی با عنوان «جائزة الامام محمدقاسم الناتوي الاسلامیة العالمیة» به آفریقای جنوبی سفر كرده بود. كنفرانسی كه ابتدا قرار بود شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید امام جمعه‌ی اهل‌سنّت زاهدان هم در آن شركت كند، اما در تهران برنامه‌ی سفر تغییر كرد و قرار شد ایشان به‌جای سفر به پایتخت آفریقای جنوبی، در پایتخت ایران بماند و به‌جای شركت در كنفرانس «جائزة الامام محمدقاسم الناتوي الاسلامیة العالمیة» در كنفرانس «وحدت اسلامی» شركت كند.

آنچه در پی می‌آید گزارش این سفر و شرکت در كنفرانس «جائزة الامام محمدقاسم الناتوي الاسلامیة العالمیة» است، که مفتی محمدقاسم در جمع اساتید دارالعلوم زاهدان در دفتر ندای اسلام ایراد فرمودند:    
 
دعوت از سوی «مؤتمر العلمي الاسلامي لخدمة الانسانیة»
دعوت‌نامه این سفر از سوی «مؤتمر العلمی الاسلامی لخدمه‌ی الانسانیه‌ی» ارسال شده بود؛ سازمانی غیردولتی و بین المللی كه چند سالی‌ست شكل گرفته است. اولین کنفرانس این سازمان در ذیقعده 1431ق./ اکتبر2010م. در تركیه برگزار شد. در آن کنفرانس مولانا عبدالرحمن محبی – از اساتید برجسته دارالعلوم زاهدان- حضور داشته‌اند. در نشست امسال قرار بود جایزه‌ای با عنوان «جائزة الامام محمدقاسم الناتوی الاسلامیة العالمیة» به یكی از علمای جهان اسلام اعطا شود. مسئولان برگزاری این مؤتمر، نشست دوم را در كشور افریقای جنوبی برگزار كردند. شاید علت برگزاری این کنفرانس در آفریقای جنوبی این باشد که از سرزمین شبه‌ی قاره هند و علمای آن خیرات و خدمات بسیاری متوجه آفریقا شده است، شاید هم به این علت كه گرفتن ویزا از این كشور مقداری با سهولت بیشتری برای شركت كنندگان ممكن بوده است. خلاصه اینكه بنابر هر علتی این كنفرانس در افریقای جنوبی برگزار شد و در آن قرار بود جایزه‌ای با عنوان «جائزة الامام محمدقاسم الناتوی الاسلامیة العالمیة» به فرد خاصی اعطا شود. این جایزه پس از بررسی کارشناسان و بر اساس شیوه‌نامه‌ی خاصی به علما و چهره‌های علمی جهان اسلام تعلق می‌گیرد. حتی یك مجموعه ناظر دارند، یكسری انجمن‌ها و هم‌فكرانی دارند كه به‌صورت منظم پیش می‌روند و در این‌باره تصمیم‌گیری می‌كنند. در سایت این مجموعه حتی نام شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید به عنوان یكی از مشرفین (ناظرین) ذكر شده است. درحالی‌كه خود شیخ محی‌الدین، شیخ‌الاسلام را تا به‌حال ندیده است. البته مدعو اصلی در این كنفرانس، شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید بود. اما در نهایت وقتی مسئولان دولتی كشورمان به مولانا پیشنهاد كردند كه برای شركت در كنفرانس وحدت اسلامی در تهران بماند، مولانا استخاره‌ای كرد و در نهایت به همین نتیجه رسید كه در تهران بماند. مولوی عبدالهادی- استاد سابق دارالعلوم زاهدان و دانشجوی فعلی دانشگاه مالزی- نیز از مالزی آمده و در این کنفرانس شرکت نمود، اما به خاطر مشكلی كه در ویزایش پیش آمده بود نتوانست تا پایان کنفرانس حضور داشته باشد. مدت زمان برگزاری این كنفرانس پنج روز اعلام شده بود و برنامه‌های آن هم در یك بروشور مشخص شده بود.

چند نكته درباره‌ی كشور آفریقای جنوبی و مسلمانان این كشور
آفریقای جنوبی كشوری است كه 50 میلیون نفر جمعیت دارد. دارای 11 زبان رسمی كه البته زبان كاربردی آن انگلیسی است. تعداد مسلمانان این كشور طبق اعلام اتحادیه جهانی علمای مسلمان 2 میلیون نفر است. یعنی 4 درصد جمعیت كل این كشور را مسلمانان تشكیل می‌دهند. البته ما وقتی در این‌باره بررسی كردیم بعضی‌ها این رقم را 3 میلیون نفر اعلام كردند.
علامه محمدتقی عثمانی برای اولین بار 20 سال پیش سفری به این كشور داشته و در سفرنامه‌ی خود كه در كتاب «جهان‌ِ دیده» منتشر شده تعداد مسلمانان را 4 درصد بیان كرده است. اما برخی از مقام‌های ایرانی می‌گفتند كه جمعیت مسلمانان افریقای جنوبی 10 درصد است. برخی از خود آنها در آنجا می‌گفتند كه جمعیت ما 2 درصد است. بیانیه‌ای كه از طرف علما منتشر شده نیز جمعیت مسلمانان آفریقای جنوبی را 2 درصد به‌حساب آورده است. مسلمانان این كشور اكثراً اصالتی هندوستانی و گجراتی دارند كه 150 تا 200 سال قبل هجرت كرده بودند.
رئیس جمهور این كشور آقای جاكوب زوما، و واحد پول این كشور “راند” است. درباره‌ی اینكه اسلام چگونه به این سرزمین رسیده، نوشته‌اند كه مسلمانان در نیمه‌ی قرن 16 میلادی از اندونزی به شهر كیپ‌تاون رفته‌اند. در قرن 18 هم مسلمانان از شبه قاره‌ی هند به شهر دوربان این كشور رفته‌‌اند. یعنی از زمان هجرت مسلمانان هندی به آفریقا تنها 150 تا 200 سال می‌گذرد. از جاهای دیگر هم مسلمانان به این كشور مهاجرت كرده‌اند. این كشور طبق آماری كه به ما ارائه شده تقریباً دارای 700 باب مسجد است. مكاتب آن اما زیادند؛ شاید بالای 1000 مكتب قرآنی در این كشور وجود داشته باشد. ده‌ها مدرسه دینی معروف و مشهور دارد. سازمان‌های خیریه دارد و مسلمانان تقریباً از آزادی كامل برخوردارند. همچنین 3 یا 4 وزیر مسلمان در كابینه‌ی دولت این كشور انجام وظیفه می‌كنند. مسلمانان در پست‌های دیگر هم كار گرفته می‌شوند. در مورد انجام فعالیت‌های دینی كاملاً از هرگونه آزادی برخوردارند. می‌توانند هر نوع مدرسه‌ای تاسیس كنند. در هر نقطه‌ای مسجدی بنا كنند. فقط در چارچوب قوانین دولت مركزی. مسلمانان آنجا گلایه‌ی خاصی مطرح نمی‌كردند.

سفر به جنوب قاره‌ی سیاه
ما از تهران با یك فروند هواپیمای مسافربری خطوط هوایی كشور قطر به دوحه قطر رفتیم. سفر ما از تهران تا دوحه قطر 2 ساعت طول كشید. از آنجا هم با پروازی 7 تا 8 ساعته به ژوهانسبورگ، پایتخت آفریقای جنوبی رفتیم. ژوهانسبورگ بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهر آفریقای جنوبی است. شهر مهم دیگر این كشور دوربان است كه زمانی فرزند علامه سید سلیمان ندوی، دكتر سلمان ندوی در بخش اسلامی دانشگاه این شهر زیر نظر دكتر حبیب‌الحق تحصیل كرده به درجه‌ی پروفسوری رسیده است. شهر مهم دیگر این كشور كیپ‌تاون است كه ما به این شهر نرفتیم چون سفر ما محدود به شهر ژوهانسبورگ بود. در فرودگاه ژوهانسبورگ وقتی وارد سالن اصلی فرودگاه شدیم میزبانان به پیشواز ما آمدند و استقبال مختصری از ما انجام دادند. در استقبال فقط عوامل برگزاری این كنفرانس حاضر بودند. روی پلاكاردی هم نوشته شده بود «جائزة الامام محمدقاسم الناتوی الاسلامیة العالمیة» یك دفتر نسبتاً مجهزی در ساختمان اصلی فرودگار ترتیب داده بودند تا بتوانند از مهمانان استقبال كنند. تشریفات پرواز كه تمام شد، پاسپورت‌ها را گرفتند و به ما تحویل دادند، بارها را هم تحویل گرفتند و ما را به قسمت دیگری از فرودگاه بردند تا چیزی بخوریم و استراحت كوتاهی بكنیم. آنجا نمازخانه‌ای هم بود. گفتند شما استراحت كنید تا ماشین‌هایی كه برای انتقال شما در نظر گرفته شده‌اند بیایند. مقداری تاخیر شد چون آنجایی كه قرار بود كنفرانس برگزار شود شهر كوچك «آزادویل» بود، جایی كه مولانا عبدالحمید اسحاق كه به دارالعلوم زاهدان هم آمده است، آنجا مدرسه‌ای داشت. آزادویل تقریبا 30 كیلومتر با پایتخت فاصله داشت، البته یك ساعتی طول می‌كشید تا ماشین از شهر ژوهانسبورگ خارج شود و به آزادویل برسد. بالاخره ما منتظر ماندیم و در همین فرصت چند نفر مهمان عرب و یك مهمان ایتالیایی به جمع ما پیوستند. مهمان ایتالیایی عربی بلد نبود اشاره می‌كرد و می‌گفت: «جائزة الامام محمدقاسم الناتوی الاسلامیة العالمیة» كه ما گفتیم بله ما هم برای شركت در همین كنفرانس آمده‌ایم و الان داریم به محل برگزاری مراسم می‌رویم. با ما همراه شد و‌گفت تازه چند وقتی است كه مسلمان شده‌ام. چند نفر دیگر كه بیشتر به زبان انگلیسی صحبت می‌كردند با ما همراه شدند. لباس بیشترشان فرنگی بود و برخی از آنها هم دارای محاسن بودند. خلاصه اینكه افرادی با تیپ و قیافه‌های گوناگون با ما همراه شدند.

در مدرسه‌ی دینی آزادویل
با ماشین‌هایی كه برای انتقال مهمانان به آزادویل در نظر گرفته شده بود، به آزادویل رفتیم. مدرسه‌ی دینی آزادویل در جای بسیار زیبا و خوش‌منظری واقع بود. در نقطه‌ای كه بیشتر شبیه یك روستا است. آزادویل در واقع شهری است كه بیشتر دارای ویژگی‌های روستایی است یا روستایی است دارای شاخص‌های شهری. همه‌جای آن سرسبز و باطراوت بود ما زمین خشك و بی‌آب و ‌علفی آنجا ندیدیم. فصل بهار و تابستان بود. روزها بلند و شب‌ها كوتاه. مدرسه در جای خلوت و آرامی واقع بود. یك طرف آن هم مسجد بود و طرف دیگر كلاس‌های درس. یك طرف هم دفاتر مدرسه و طرف دیگر خوابگاه طلاب. 6 بلوك كه هر بلوك دارای سه طبقه بود و در هر طبقه 3 تا اتاق بود. حدود 400 تا 500 نفر آنجا از ما استقبال كردند. محل اقامت مهمانان، همین مدرسه بود که به هر نفر یك اتاق جداگانه اختصاص دادند، دو سه نفر طالب علم هم به منظور خدمت به مهمانان و انجام كارهای در نظر گرفته شده بود. برای هر مهمان یك اتاق در نظر گرفته بودند تا اگر در خلوت خود خواست نمازی بخواند و دعایی بكند این امكان برای او باشد.

در مركز جماعت تبلیغ ژوهانسبورگ
در اقامت‌گاه كه مستقر شدیم، از سوی میزبانان اعلام شد ‌با وجود اینکه برنامه پذیرایی و استراحت میهمانان در مدرسه نیز فراهم می باشد، کسانی که مایل هستند می توانند در برنامه‌ای که در مركز جماعت تبلیغ ژوهانسبورگ برای مهمانان در نظر گرفته شده شرکت نمایند. علیرغم خستگی سفر، قصد شرکت در برنامه‌های مرکز را کردیم. ما را به مركز جماعت تبلیغ ژوهانسبورگ بردند البته ما وسط برنامه رسیدیم. فردی در حال سخنرانی به زبان انگلیسی بود که سخنانش به عربی ترجمه می‌شد. علمای بزرگی همچون شیخ عوامه، و دكتر اسامه رفاعی، دانش‌آموخته‌ی دانشگاه مدینه منوره و از خویشاوندان دكتر رفاعی كه در سوریه است، در این جلسه حضور داشتند.
خلاصه اینكه در مركز بعد از اقامه‌ی نماز عشاء پذیرایی بسیار مفصلی انجام شد، خیلی خدمت كردند. بعد از صرف شام همه‌ی مهمانان به آزادویل برگشتند.

آغاز برنامه‌های كنفرانس
زمان شروع كنفرانس را روز پنجشنبه (26 دی‌ماه 1392/ 14 ربیع‌الاول 1435) اعلام كرده بودند. به مدت پنج روز؛ پنجشنبه، جمعه، شنبه، یكشنبه و دوشنبه (30 دی‌ماه 1392/ 18ربیع‌الاول 1435). بر این اساس ما گمان كردیم كه از برنامه‌ها عقب افتاده‌ایم و با تاخیر به محل برگزاری كنفرانس رسیده‌ایم، اما تاخیری انجام نشده بود چون برگزاركنندگان مقداری زمان شروع كنفرانس را به تاخیر انداخته بودند. گفتند جلسه رسماً افتتاح نشده است؛ چون برادران تبلیغی درخواست كرده بودند كه شب جمعه مهمانان در مركز جماعت تبلیغ حضور پیدا كنند.
خلاصه اینكه ما با اتوبوس به محل برگزاری كنفرانس رفتیم. تقریبا 10 تا 15 دقیقه تا آنجا راه بود. سالن كنفرانس در دامنه‌ی تپه‌ای سرسبز و پردرخت واقع بود. همه‌جا پر از سبزه و گل و گیاه بود. یك تكه زمین خشك دیده نمی‌شد. هوا لطیف و ملایم بود. نسیم ملایمی می‌وزید و گه‌گاه باران هم می‌بارید.                                   
ساعات كار كنفرانس هم بدین ترتیب اعلام شده بود؛ از 9 صبح تا 12 ظهر. بعد از ظهر پس از اقامه‌ی نماز عصر تا نماز عشاء. بقیه اوقات برای استراحت بود. بنابراین جلسه به‌هیچ‌وجه خسته‌كننده نبود. موضوعات محوری را از پیش تعیین كرده بودند. به‌طور كلی مؤتمر اسلامی دارای چند محور مشخص است، این محورها عبارتند از قرآن و حدیث رسول‌الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم، فقه، اخلاق و تصوف. تصوف را هم تعبیر می‌كنند به سلوك. برخی محورهای دیگر هم بود كه شاید در پایگاه اینترنتی مؤتمر به آنها اشاره شده است. به‌طور كلی اهداف‌شان در چارچوب همین محورها تعریف می‌شد. همین موضوعات را مطرح كرده بودند كه بررسی شوند. برگزاركننده‌ی اصلی كنفرانس، معهد عالی اسلامی حیدرآباد هند بود. این معهد عالی زیر نظر شیخ خالد سیف‌الله با عنوان اصلی «المعهد العالی للدراسات الاسلامیة حیدرآباد الهند» اداره می‌شود. شیخ خالد سیف‌الله رئیس جایزه بود، شیخ محی‌الدین هم رئیس كنفرانس بود. بالاخره جلسه بعد از ظهر جمعه آغاز شد. آقای عبدالله بداوی، نخست وزیر اسبق كشور مالزی، نیز در این کنفرانس دعوت شده بود. سایر مدعوین بیشتر علما و شخصیت‌های متشرعی بودند. از علمای سعودی هم شخصیت‌هایی دعوت شده بودند. از منطقه‌ی احصا كه می‌گفتند مردمان معتدلی آنجا زندگی می‌كنند، شخصیت‌هایی حضور داشتند. تقریباً از هشتاد كشور جهان افراد و شخصیت‌هایی حضور داشتند. برخی احتمالا با مشكلاتی در زمینه‌ی صدور روادید مواجه شده بودند ولی بیشتر مدعوین حضور داشتند.

شیوه‌ی خاص برگزاری كنفرانس
برنامه‌های كنفرانس به شیوه‌ی خاصی مطابق با استاندارهای بین‌المللی برگزار می‌شد. مثلاً مجری برنامه از بین یكی از شركت كنندگان انتخاب می‌شد. خود من هم در ابتدا متوجه این موضوع نبودم. روز اول دیدم یكی از شركت كنندگان كه به عربی خیلی فصیح و زیبا سخن می‌گفت، به اجرای برنامه‌ها پرداخت. شكل و قیافه‌اش هندی بود. من گمان كردم یك شخصیت هندوستانی است، عربی سخن گفتنش خیلی زیبا بود. اصلاً اشتباه نمی‌كرد. حتی جایی گیر هم نمی‌كرد. سرانجام متوجه شدم كه استاد دانشگاه الازهر است. وقتی برنامه‌اش تمام شد و آمد نشست من از او پرسیدم شما اهل كجایید و كجا فعالیت می‌كنید. گفت من استاد دانشگاه الازهر هستم. اسم من دكتر مصطفی است. گفتم: شما پس آب نیل خورده‌اید كه این چنین جالب عربی صحبت می‌كنید. من متعجب بودم چون فكر كردم شما هندوستانی هستید! یك مصری دیگری هم بود كه استاد دانشگاه طیبه مدینه‌ی منوره و دكتر بود.
به‌هرحال برنامه‌ها را به این شكل و شیوه اجرا می‌كردند. وقتش را هم تعیین می‌كردند. در رعایت وقت مشكلاتی پیش می‌آمد؛ برخی از علما رعایت نمی‌كردند برخی هم رعایت می‌كردند. دائم یادداشت می‌دادند كه وقت را رعایت كنید. مگر مشایخ بزرگ كه وقت‌شان آزاد بود.
 
سخنرانی در كنفرانس؛ علما تنها روزنه‌ی امید هستند
در جلسه حول محورهای تعیین شده بحث و گفت‌وگو شد. سخن‌های تندی مطرح نشد. فقط یك سخنران مقداری تند سخن گفت و احساس شد كه مقداری از موضوع اصلی فاصله گرفته است كه البته بعداً برگزاركنندگان از حاضران عذرخواهی كردند و یادآور شدند كه تندروی خط‌مشی ما نیست. ما به اعتدال معتقدیم. در نشست بعدی شركت كنندگان ابراز خوشحالی كردند و بیان كردند كه این عذرخواهی برای آنان دلگرم كننده بوده است. بنده نیز در این کنفرانس به‌عنوان عرض سلامی از طرف مسلمانان اهل‌سنّت و مدارس دینی ایران، مطالبی پیرامون وحدت امت اسلامی و وظیفه‌ی علما در عصر حاضر، که از سوی شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید پیشنهاد شده بود، در عرض ده دقیقه به‌ شكل سخنرانی ارائه كردم. الحمدلله این سخنرانی مورد استقبال شیخ خالد سیف‌الله و سایر حاضرین در کنفرانس واقع شد.

ادامه دارد…

تهیه وتنظیم: یعقوب شه‌بخش