انسان موجودی است که بیش از هر موجود دیگر نیازهایی دارد، اگرچه نیازهای واقعی انسان بعد از مرگ آغاز می‌شوند اما در این دنیای مختصر و زودگذر نیز نیازهای یک انسان از هر موجود دیگری به مراتب بیشتر است. الله تعالی باوجود لطف و مهربانی‌اش، پاره‌ای از نیازهای انسان را طوری قرار داده که انسان نسبت به آن علم دارد و احساس می‌کند؛ این بدان جهت است تا انسان خود را نیازمند پروردگار بداند و برای رفع این نیازها از خداوند متعال مسألت نماید و دست گدایی را به‌سوی خداوند غنی و بی‌نیاز دراز کند. خداوند متعال می‌خواهد از این طریق هم نیازهای بنده را برآورده کند و هم درجات او را ارتقا داده و او را به مقام قرب نایل سازد.
سوال‌کردن بنده و اظهار نیازهای او را نزد پروردگار «دعا» می‌گویند. خداوند متعال بندگانش را دستور می‌دهد در هر حال از او بخواهند؛«أُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ»[غافر:60] مرا بخوانید،من دعای شما را اجابت می‌کنم.
رسول گرامی احادیث متعددی دربارۀ اهمیت و فضیلت دعا بیان کرده است؛
1ـ «الدُّعاءُ هو العبادة»؛ دعا درواقع عبادت است.
2ـ «مَنْ فُتِحَ لَهُ مِنَ الدُّعَاءِ مِنْكُمْ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْإِجَابَةِ»؛کسی که دروازۀ دعا برایش گشوده شد، دروازۀ اجابت بر وی گشوده شده است.
3ـ «لَيْسَ شَيْءٌ أَكْرَمَ عَلَى اللهِ تَعَالَى مِنَ الدُّعَاءِ»؛نزد پروردگار هیچ عملی گرامی‌تر از دعا نیست.
4ـ «الدُّعاءُ سِلاحُ المُؤمنِ،وعِمادُ الدِّينِ،ونُورُ السَّمواتِ والأرضِ»؛دعا اسلحۀ مومن و ستون دین و روشنی آسمان‌ها و زمین است.
در طول تاریخ بشری بندگان خاص خداوند بیش از هر چیزی به دعا اهمیت قایل بوده‌اند. در قرآن مجید درباره انبیاء آمده است: «إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ»[انبیاء:90]؛ آنها در انجام نیکی‌ها شتاب می‌کردند و ما را با امید و بیم می‌خواندند و برای ما فروتن بودند.
بهترین راه مبارزه با مشکلات توبه و استغفار و دعا در بارگاه حق است.
تو دعا را سخت گیر و می شخول/عاقبت برهاندت از دست غول
هرگاه توفیق دعا یافتیم بدانیم کمک پروردگار حتما شامل حال ما خواهد گشت.
چون خدا خواهد که مان یاری کند/میل‌مان را جانب زاری کند
و هرگاه توفیق دعا کمتر حاصل شد بدانیم بلا و مصیبت در کمین است.
آنکه خواهی کز غمش خسته کنی/راه زاری بر دلش بسته کنی
تا فرود آید بلا بی دافعی/چون نباشد از تضرع شافعی
و آنکه خواهی کز بلایش واخری/جان او را در تضرع آوری
بعضی از مردم بعد از اینکه مدتی برای یک هدف دعا می‌کنند ولی نتیجه‌ای در ظاهر احساس نمی‌کنند، ناامید شده دست از دعا می‌کشند؛این حالت را استعجال و شتابزدگی می‌گویند. رسول اکرم می‌فرماید: «يُسْتَجَابُ لأَحَدِكُمْ مَا لَمْ يَعْجَلْ»؛دعای بنده قبول می‌شود مادامی که عجله نکند. این‌گونه افراد نباید چنین بپندارند که خدای‌ناکرده دعایشان رد شده است،زیرا قبولیت دعا در اصطلاح حدیث این است که یا همان چیزی را که انسان خواسته به او می‌رسد، یا چیز بهتری به او می‌رسد، یا بلا و مصیبتی از وی دفع می‌گردد، یا اینکه این دعا برایش ذخیرۀ آخرت می‌شود. لذا بنده باید به روح بندگی که همانا «دعا» است ادامه بدهد و یقین کند که پروردگار، مصلحت او را از خودِ او بهتر می‌داند.
به قول مولانای روم رحمه‌الله؛ توفیق دعا و تضرع خودش دلیل قبولیت و عنایات پروردگار است.
گفت آن «الله» تو لبیک ماست/و آن نیاز و درد و سوزت پیک ماست
حیله‌ها و چاره‌جویی‌های تو/جذب ما بود و گشاد این پای تو
ترس و عشق تو کمند لطف ماست/زیر هر یارب تو لبیک‌هاست
مولانا رومی رحمه‌الله به همین‌گونه افراد می‌گوید:
ای اخی دست از دعاکردن مدار/با قبول و رد اویت چه کار؟
البته تعدادی از بندگان هستند که قبولیت دعای آنها در احادیث تصریح شده است؛از آن‌جمله: 1ـ انسان مضطر و پریشان‌خاطر؛2ـ مظلوم؛3ـ پدر برای فرزند؛4ـ فرزند فرمانبردار؛5ـ مسافر؛6ـ روزه‌دار.
اوقات و احوالی هستند که قبولیت دعا در آنها تصریح شده است. بعضی از آنها عبارتند از:1ـ لیلة‌القدر؛2ـ ماه رمضان؛3ـ بعد از نمازهای فرض؛4ـ در حالت سجده؛5ـ شب و روز جمعه، مخصوصا بعد از عصر؛6ـ بعد از تلاوت قرآن؛7ـ موقع اجتماع مسلمانان.
پاره‌ای از آداب دعا عبارتند از:1ـ پرهیز از حرام در خوردن و پوشیدن؛2ـ طهارت هنگام دعا؛3ـ ثنای پروردگار و درود بر رسول اکرم در اول و آخر دعا؛4ـ اعتراف به گناه؛5ـ توسل به اسما و صفات الهی؛6ـ تکرار دعا حداقل سه مرتبه؛7ـ الحاح و تضرع و اظهار عجز و درماندگی؛8ـ دعا از صمیم قلب و امید قبولیت.
به نقل از: مقدمۀ «مناجات مقبول» (با اندکی تلخیص)
دیدگاههای کاربران