اسما بنت یزید بانویی باکفایت، شجاع و سخنور بود. وی جزو اولین افرادی بود که به پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم ایمان آورد و با ایشان بیعت کرد و با ایمان، شجاعت، دین و عقل کامل در شمار صحابیات رسول خدا صلیاللهعلیهوسلم درآمد و به مدینه منوره هجرت کرد و در غزوۀ خندق، خیبر و یرموک و در صلح حدیبیه حاضر شد. او با ازواج مطهرات رضی‌الله‌عنهن ارتباط مستحکمی داشت و به خانه آن‌ها رفت‌‌وآمد می‌کرد و راوی تعداد زیادی از احادیث رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم است و بهترین لحظه‌های عمرش را در کسب رضایت الله تعالی و پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوسلم به اتمام رساند.
نسب و کنیۀ اسما بنت یزید
علامه ابن‌حجر رحمه‌الله در معرفی اسما بنت یزید رضیاللهعنها نوشته است: اسما دختر یزیدبن‌سکن انصاری از طایفۀ اشهلیه و از قبیله اوس بود. کنیه‌های او را «ام‌عامر» و «ام‌سلمه» نقل کرده‌اند. (ابن‌حجر، 12/ 399) ابوعلی‌بن‌سکن رحمه‌الله میگوید: اسما، دخترعموی معاذبن جبل رضی‌الله‌عنه بود که از او در شمار صحابیات رسول خدا صلیاللهعلیهوسلم با عنوان «خطیبة‌النساء (سخنور زنان)» یاد می‌شد. (ابن‌حجر، 8/ 21)
بیعت صادقانه اسما
اسما بنت یزد رضیاللهعنها جزو اولین افرادی بود که با پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم بیعت کرد و وارد حلقه اسلام شد. حضرت عمروبن‌قتاده رضی‌الله‌عنه میگوید: از بین زنان، اولین کسانی که با پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم بیعت کردند؛ ام‌سعد معاذبن کبشة بنت رافع، أم‌رافع بنت یزیدبن‌سکن و حوّا بنت یزیدبن‌سکن رضی‌الله‌عنهن بودند. اسما بنت یزید به‌خاطر اینکه جزو پیشگامان عرصۀ ایمان و بیعت بود، با افتخار می‌گفت: ما جزو اولین کسانی بودیم که با پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم بیعت کردیم. (ابنسعد، 8/ 12)
ابونعیم اصفهانی رحمه‌الله در کتاب «حلیة‌الاولیاء» به ماجرای بیعت اسما اشاره می‌کند که وی هنگام بیعت به دستور رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم زیورآلات را از خود جدا کرد و دور انداخت. اسما رضیاللهعنها آن واقعه را اینگونه حکایت می‌کند: «برای بیعت نزد پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم حاضر شدم. خود را به آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم نزدیک کردم. النگوهایی از طلا به دست داشتم. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم به درخشندگی آن‌ها نگاهی انداختند و فرمودند: ای اسما! النگوها را بینداز! نمی‌ترسی که الله تعالی تو را با النگوهای جهنم بپوشاند. اسما میگوید: النگوها را انداختم، متوجه نشدم چه کسی آن‌ها را برداشت.» (ابونعیم اصفهانی، 2/ 76) حقا که سعادت و خوشبختی انسان در زیورآلات و طلا و جمع‌آوری مال و سرمایه نیست، بلکه انسان با «ایمان واقعی»، «پیروی از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم» و «تقوا و پرهیزگاری» رضایت و خشنودی خداوند متعال را می‌تواند کسب کند.
نمایندگی از زنان مسلمان
گویند هنگامی‌که اسما رضیاللهعنها اسلام آورده بود، همراه با گروهی از زنان برای بیعت نزد رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم رفت و در آنجا به بیان خطابه‌ای شیوا پرداخت. بسياری از سیره‌نگاران سخنرانی بلیغ و رسا و مؤثر اسما بنت یزید رضیاللهعنها را در کتاب‌های خود به این‌صورت آورده‌اند: اسما در حالی نزد رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم آمد که آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم در جمع صحابه نشسته بود. اسما نزدیک آمد و به آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم گفت: ای پیامبر! پدر و مادرم فدایت باد. من از طرف زنان خدمت شما آمده‌ام که نظریه‌شان مانند نظریه‌ای است که من عرض می‌کنم: الله تعالی شما را به‌سوی مردان و زنان به‌حق فرستاده است و ما به شما ایمان آوردیم و پیروی‌تان کردیم و ما طایفۀ زنان محصور در چهاردیواری خانه‌ها و درعین‌حال پایه و اساس خانه و زندگی شما مردان هستیم. عفت و پاکدامنی شما را حفظ کرده و فرزندان شما را در شکم خویش حمل می‌کنیم، اما مردان در دین اسلام برتری‌هایی نسبت به زنان یافته‌اند؛ به نمازهای جمعه، جماعت و به تشییع‌جنازه‌ها می‌روند و در جهاد شرکت می‌کنند؛ وقتی مردان به جهاد می‌روند، اموال‌شان را حفاظت می‌کنیم و فرزندان‌شان را تربیت می‌کنیم. پس ای رسول خدا! آیا در اجر و ثواب با مردان شریک نیستیم؟ پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم با همۀ رخسارش رو به اصحاب خود کرد و فرمود: آیا سخن هیچ زنی بهتر از سؤال این زن درباره امر دینش شنیده‌اید؟ اصحاب رضی‌الله‌عنهم در جواب گفتند: ای رسول خدا! به خدا سوگند هرگز، اصلا گمان نمی‌کردیم زنی چنین موضوعاتی را مورد توجه قرار دهد. آنگاه پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوسلم متوجه او شد و فرمود: ای اسما! برگرد و به همه زنانی که این سؤال را دارند، اعلام کن؛ همین‌که شما به‌خوبی شوهرداری کنید، خشنودی او را به دست بیاورید و مطابق میلش عمل کنید، اجرتان با اجر تمام کارهایی که برای مردان برشمردی، برابری می‌کند. اسما رضیاللهعنها پس از شنیدن سخنان پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم، درحالی‌که از شدت خوشحالی مکرراً «لا اله الا الله» و «الله اکبر» می‌گفت، بازگشت. (ابن عبدالبر، 4/ 1788)
اندرز پیامبر صلیاللهعلیهوسلم به اسما در باب فرمانبرداری از شوهر
شوهر حق‌وحقوق زیادی بر همسرش دارد. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم دراین‌باره می‌فرماید: اگر به کسی دستور سجده برای فردی می‌دادم، حتماً زن را امر می‌کردم که در مقابل شوهرش سجده کند. (الشفا بتعريف حقوق المصطفى،1/ 299) به‌همین‌خاطر رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم دوست داشت که اسما و دیگر زنان صحابه رضی‌الله‌عنهن را به‌خوبی متوجه این موضوع بگرداند.
اسما بنت یزید رضیاللهعنها روایت می‌کند: روزی پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم از کنارم عبور کرد و من در جمع هم‌سن‌وسال‌هایم بودم. آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم به ما سلام گفت و فرمود: «خیلی مواظب باشید که در حق ولی‌نعمت خودتان ناسپاسی نکنید.» اسما ادامه می‌دهد؛ من که نسبت به سایر دوستانم از جرأت بیشتری برخوردار بودم، پرسیدم: ای رسول خدا! ناسپاسی ولی‌نعمت چگونه می‌شود؟ پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم فرمود: شاید یکی از شما ازدواجش به درازا بکشد، سپس خداوند متعال به او همسری بدهد و از آن شوهر، بچه‌دار شود و پس از مدتی از دست شوهرش عصبانی شود و زبان ناسپاسی بگشاید و بگوید: «من از تو هرگز خیری ندیدم». (بخاری 1 /360)
ارتباط اسما با حضرت عایشه رضیاللهعنها
اسما بنت یزید از جایگاه ویژه‌ای نزد عایشه رضیاللهعنها برخوردار بود. حضرت اسما روز ازدواجِ پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم با عایشه رضیاللهعنها را اینگونه روایت می‌کند: من عایشه رضیاللهعنها را برای پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم آرایش کردم، سپس آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم را آوردم و ایشان را به هدیه‌ای که قرار بود به عایشه رضیاللهعنها بدهد، متوجه کردم. پیامبر کنار عایشه نشست. کاسه بزرگی پر از شیر آورده شد. آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم نوشید، سپس به عایشه تقدیم کردم. عایشه خجالت کشید و سرش را پایین انداخت. من (اسما) عایشه را نهیب زدم و گفتم: از دست پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم بگیر! عایشه گرفت و کمی نوشید. آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم به عایشه رضیاللهعنها گفت: ظرف را به دوستت (اسما) بده! (اسما) ادامه می‌دهد: گفتم ای رسول خدا! ظرف را بگیرید و بنوشید سپس از دست خود به من بدهید. آنحضرت کاسه شیر را گرفت و نوشید، سپس ظرف را به من داد، من هم نشستم و کاسه شیر را روی زانوهای خود گذاشتم و چرخاندم و با لبانم جای نوشیدن پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم را دنبال می‌کردم تا از آنجا بنوشم. سپس آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم به زنانی که همراهم بودند، اشاره کرد و خطاب به من دستور داد: ظرف شیر را به آن‌ها بده! زنان گفتند: ما اشتها نداریم. رسول اکرم صل‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: گرسنگی و دروغ با هم جمع نمی‌شوند. (احمدبن حنبل، بی‌تا: 21/ 16)
اسما و روایت احادیث پیامبر صلیاللهعلیهوسلم
حفظ و روایت احادیث پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم از دیگر ویژگی‌ها و خصوصیات حضرت اسما به‌حساب می‌آید. اسما از رسول خدا صلیاللهعلیهوسلم 81 حدیث روایت کرده است؛ این احادیث را ابوداود، ترمذی و ابن‌ماجه روایت کرده‌اند.
بعد از ام‌المؤمنین عایشه و أم‌سلمه رضی‌الله‌عنهما، اسما بنت یزید رضیاللهعنها از میان زنان بیشترین روایت را از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم داشته است، زیرا وی به خانه‌های پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم رفت و آمد داشت. ابونُعیم در کتاب حلیة‌الأولیاء آورده است: اسما بنت یزید به رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم خدمت می‌کرد. (حلية الأولياء و طبقات الأصفياء 2/ 76) حقا که خدمت به آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم باعث فزونی علم، فقه، برکت و فضیلت اسما بنت یزید رضیاللهعنها شد.
پاره‌ای از روایت‌های اسما
احادیثی که اسما بنت یزید از رسول‌الله صلیاللهعلیهوسلم شنیده است: «الله تعالی همۀ گناهان را می‌بخشد و پروایی هم ندارد.» (ترمذی:3237) پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم به مادر سعدبن معاذ گفتند: «آیا اشکت بند نمی‌آید و غم و اندوهت دور نمی‌شود که الله تعالی اولین کسی بود که برای فرزندت لبخند زد و عرشش برایش به لرزه درآمد.» (ذهبی 1/ 218) رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم می‌فرماید: اسم اعظم الله تعالی بین این دو آیه هست: «وَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَنُ الرَّحِيمُ» و آغاز سورۀ آل‌عمران «الم (۱) اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ». (ابن‌عبدربه الأندلسی 3/ 177)
شرکت در جهاد
اسما بنت یزید در حوادث مهمی که در اسلام اتفاق افتاد، حاضر شد. وی در غزوه خندق، صلح حدیبیه (بیعت رضوان) و غزوه خیبر شرکت کرد. در غزوه یرموک دچار آزمایش و ابتلا شد. علامه ابن‌کثیر رحمه‌الله دربارۀ شجاعت و همکاری زنان مسلمان در غزوه یرموک می‌نویسد: زنان مسلمان در این روز جنگیدند و افراد زیادی از رومی‌ها را کشتند. آن‌ها مسلمانانی را که عقب‌نشینی می‌کردند، می‌زدند و به آنان می‌گفتند: کجا می‌روید و ما را برای کفار رها می‌کنید. میدان با شنیدن این سرزنش‌ها دوباره به میدان کارزار برمی‌گشتند. (ابن‌کثیر 9/ 565) ابن‌حجر رحمه‌الله در کتاب “الاصابة” دربارۀ نقش‌آفرینی اسما بنت یزید در جنگ یرموک میگوید: اسما بنت یزید در غزوه یرموک شرکت کرد و نُه نفر از رومی‌ها را با چوب خیمه‌اش به قتل رساند. (ابن‌حجر، 8/ 22 و ذهبی 2/ 297)
مژدۀ بهشت
اسما بنت یزید رضیاللهعنها چندین بار از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم مژده و بشارت بهشت دریافت کرده است. آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم در غزوه اُحد فرمود: شهدای طایفۀ اشهل و پدر اسما همه باهم داخل بهشت هستند و برای خانواده‌های خود شفاعت می‌کنند. (واقدی 1/ 316) در صلح حدیبیه اسما بنت یزید رضیاللهعنها از کسانی بود که در بیعت رضوان شرکت کرد و از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم مژده رفتن به بهشت را دریافت کرد. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم دربارۀ افرادی که روز صلح حدیبیه زیر درخت سمره با آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم بعیت کردند، فرمود: فردی که زیر درخت (سمره) بیعت کرد، وارد جهنم نمی‌شود. (ترمذی: 3860، ذهبی 1/ 297)
اسما بنت یزید رضیاللهعنها در زمان حکومت یزیدبن‌معاویه وفات کرد .
منابع
- ابن‌حجر، ابوالفضل احمدبن علی، تهذيب التهذيب، الهند: مطبعة دائرة المعارف النظامية، 1326 هـ.
- ابن‌حجر، ابوالفضل احمدبن علی، الإصابة في تمييز الصحابة: بیروت: دار الكتب العلمية، 1415 هـ.
- ابن‌عبدالبر، أبوعمر يوسف‌بن عبدالله‌بن محمد، الاستيعاب في معرفة الأصحاب، بیروت: دارالجیل، 1412 هـ.
- ابنسعد، أبوعبدالله محمدبن سعدبن منيع، الطبقات الكبرى، بیروت: دارصادر، 1968
- أبو نعيم أحمدبن عبد الله‌بن أحمدبن إسحاق، حلية الأولياء وطبقات الأصفياء، بیروت: دارکتاب العربی، 1409 هـ
- أبوالفضل القاضي عياض‌بن موسى اليحصبي، الشفا بتعريف حقوق المصطفى، بی‌جا: دار الفكر الطباعة والنشر والتوزيع، 1409 هـ.
- أبوعبد الله محمدبن إسماعيل‌بن إبراهيم‌بن المغيرة البخاري، الأدب المفرد، بیروت: دار البشائر الإسلامية، 1409 هـ.
- أبو الحسن علی‌بن أبي الكرم محمدبن محمدبن عبد الكریم، أسد الغابة في معرفة الصحابة، بی‌جا: دار الكتب العلمية، 1415 هـ.
- أحمدبن عبدالرحمن‌بن محمد البنا الساعاتي، الفتح الرباني، بی‌جا: دار إحياء التراث العربي، بی‌تا.
- شمس‌الدين أبو عبد الله محمدبن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبی، سير أعلام النبلاء، القاهره: دار الحدیث، 14027 هـ.
- شمس‌الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبی، تاريخ الإسلام وَوَفيات المشاهير وَالأعلام، بی‌جا: دار الغرب الإسلامي، 2003 م.
- أبو عمر، شهاب‌الدين أحمد بن محمدبن عبد ربه، العقد الفريد، بیروت دار الکتب العلمیة، 1404 هـ.
- أبو الفداء إسماعيل‌بن عمربن كثير القرشي، البداية والنهاية، بی‌جا: دار هجر للطباعة والنشر والتوزيع والإعلان، 1424 هـ
- أبو عبد الله محمدبن عمربن واقد السهمي الأسلمي الواقدی، المغازي، بیروت: دار الأعلمي، 1409 هـ.
دیدگاههای کاربران