امروز :جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳

ماه رمضان و عبادت «اعتکاف»

ماه رمضان و عبادت «اعتکاف»

یکی از عباداتی که در ماه رمضان حائز اهمیت است و رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم برآن مداومت ورزیدند تا اینکه به ملاقات خداوند رفتند، «اعتکاف» است. خداوند متعال در قرآن کریم به این عبادت اشاره فرموده است که مشروعیت اعتکاف از آن به اتفاق ثابت می‏شود؛ «وَلا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عاكِفُونَ فِي الْمَساجِدِ» یعنی هنگامی‏که در مساجد معتکف هستید با زنان‌تان مباشرت و آمیزش نکنید.

اعتکاف پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم ده شب آخر را اعتکاف می‏کرد. چنان‌که از روایات چنین ثابت می‏شود.
1: عن ابن‏عمر رضی‌الله‌عنهما قال: کان رسول‏الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم یعتکف العشر الاواخر من رمضان. (متفق علیه)؛ از ابن‏عمر رضی‌الله‌عنهما روایت شده است که گفت: رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم در دهه‏ی آخر رمضان معتکف می‏شد.
2: عن عائشة رضی‌الله‌عنها أنّ النبی کان یعتکف العشر الاواخر من رمضان، حتی توفاه الله تعالی ثمّ اعتکف أزواجهُ من بعده. (متفق علیه)؛ از حضرت عایشه رضی‌الله‌عنها روایت است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم دهه‏ی آخر رمضان را پیوسته به اعتکاف می‏نشست تا اینکه خداوند او را قبض روح کرد، پس از او همسرانش معتکف شدند.
3: عن ابی‏هریرة رضی‌الله‌عنه قال: کان النبی صلی‌الله‌علیه‌وسلم یعتکف فی کل رمضان عشرة أیامٍ، فلما کان العام الذی قبض فیه اعتکف عشرین یوماً. (رواه البخاری)؛ از ابوهریره رضی‌الله‌عنه روایت شده است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم در هر رمضان ده روز معتکف می‏شد، ولی در سالی که رحلت فرمود، بیست روز معتکف شد.
لذا اعتکاف یکی از شعائر ماه رمضان قرار گرفت. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم بر اعتکاف مداومت ورزید و همچنین مسلمانان هر نسل بعد از نسل دیگر بر آن حفاظت نمودند.

اعتکاف از نظر لغت و اصطلاح
اعتکاف در لغت به معنی درنگ کردن، در جایی ماندن، خود را بازداشتن و گوشه‏نشین شدن.
در اصطلاح شریعت: به معنی اقامت‌گزیدن در مسجدی که نماز پنج‏گانه با جماعت در آن خوانده می‏شود با نیت اعتکاف.

حکمت و هدف اعتکاف
اعتکاف در واقع متمم و تکمیل‌کننده‏ی فضایل و مقاصد ماه رمضان است و جبرانی است برای روزه‏دار بر آنچه از او فوت شده است؛ از قبیل آرامش نفس، یک‌سو بودن قلب و خود را بریدن از هر چیزی و با دل و جان خود را به خدا رساندن. اعتکاف در واقع فراری‌ست به‌سوی خدا برای اظهار عبودیت و تذلل و زیر چتر رحمت الهی قرار گرفتن.
علامه ابن‏قیم رحمه‌الله در زادالمعاد می‏فرماید: «هدف از اعتکاف این است که دل را چنان به ذات پاک الله ‏تعالی وابسته کند که از هر چیزی کناره‏گیری کرده و به او بپیوندد و از تمام مشاغل فقط به ذات او مشغول شود و از غیر خدا جدا شده در ذات او مشغول گردد، به جای تفکرات دیگر، به ذات پاک خداوند متعال و محبتش تفکر نماید، حتی که به جای اُنس با مخلوق، با خالق انس بگیرد. زیرا همین اُنس در وحشت قبر به کمک او می‏آید، در آن روز که جز ذات پاک الله‏ تعالی نه مونسی پیدا می‏شود و نه تسلی‏دهنده‏ای.»
زین دامگه اعتکاف بگشای / بر عجز خود اعتراف بنمای
حضرت امام شاه‏ولی‏الله رحمه‌الله در کتاب حجة‏الله البالغه می‏فرماید: «اعتکاف در مسجد سبب آسودگی خاطر، صفای قلب، فارغ شدن برای طاعت و بندگی، تشبیه با فرشتگان و به دنبال "شب قدر" بودن است. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم آن را در دهه‏ی آخر رمضان اختیار نمود و برای محسنین و مخلصین امت خویش سنت قرار داد.»

فرق اعتکاف زن و مرد
مرد در مسجد که جماعت خوانده می‏شود اعتکاف می‏نشیند و زن در خانه خود جایی را برای عبادت اختصاص می‏دهد و همانجا به اعتکاف می‏نشیند.

حکم اعتکاف
اعتکاف در نزد اکثر مذاهب "سنت" است و نزد احناف "سنت‏ مؤکده" است، آن هم در ده روز آخر ماه رمضان، یعنی از غروب روز بیستم رمضان تا شب عید در تمامی مساجد، سنت موکده علی‏الکفایه است. یعنی اگر یک نفر از اهل محله به اعتکاف بنشیند، بقیه‏ی اهالی به سبب ترک آن گناهکار نخواهند شد؛ اگرچه از این فضیلت بزرگ محروم می‏شوند، اما در صورتی که همگی آن را ترک کنند همه اهل محل گناهکار خواهند شد.

مسائل اعتکاف
1- برای اعتکاف سه چیز لازمی است:
1)  در مسجدی باشد که نماز با جماعت خوانده می‏شود؛
2)  نیت اعتکاف بر اینکه در مسجد درنگ کردن و نشستن؛
3)  پاک بودن از جنابت، حیض و نفاس.

2- اعتکاف از همه بهتر در مسجدالحرام، سپس مسجدالنبی، بعد از آن مسجدالاقصی، بعد مسجد جامع و بعد مسجد محله و هر مسجدی که جماعت آن بیشتر باشد.

3- آنچه که اعتکاف را از بین می‏برد:
1)  از محل اعتکاف بدون ضرورت بیرون شدن؛
2)  مقاربت با زن و دواعی مقاربت نمودن.

4- ضرورت‏هایی که اعتکاف را فاسد نمی‏کند بر دو قسم‏اند:
1)  ضرورت طبعی مانند: رفتن برای قضای حاجت (وضو)، بیرون رفتن برای غسل جنابت اگر در مسجد امکانات نبود؛
2)  ضرورت شرعی مانند رفتن برای نماز جمعه.

5- برای ادای نماز جمعه معتکف طوری برود که "تحیة‏المسجد" و "سنت" را آنجا بخواند و بعد از ادای فرض، برای خواندن سنت می‏تواند توقف کند و بس.
6- بعد از ادای ضرورت‏ها شخص معتکف باید فوراً به مسجد محل اعتکاف خود برگردد.
7- اگر معتکف به فراموشی محل اعتکاف را ترک نمود، اعتکافش فاسد است.
8- ترک محل اعتکاف به‌واسطه افعالی که بسیار واقع نمی‏شود منافی اعتکاف است، مثلاً به عیادت مریض رفتن یا برای نجات غریق یا خاموش کردن آتش یا از ترس افتادن سقف مسجد بیرون شدن، در تمام این صورت‏ها بیرون شدن از مسجد گناه نیست بلکه به‏واسطه حفاظت جان لازم است، اما اعتکاف فاسد می‏شود.
9- اگر شخص معتکف برای رفع و دفع ضرورت طبعی یا شرعی بیرون شد و قبل یا بعد از آن مریضی را عیادت کرد یا به نماز جنازه رفت اشکالی ندارد.
10- اگر معتکف به‏طور اجبار از محل اعتکاف بیرون کرده شد اعتکافش فاسد می‏شود.
11- اگر برای عذر شرعی و طبعی از محل اعتکاف بیرون شد، بعداً مریض شد یا به دلیل عذری دیگر در رفتن به محل اعتکاف تاخیر پیش آمد اعتکاف فاسد می‏شود.
12: در حالت اعتکاف مشغول‌شدن به کارهای دنیوی بدون ضرورت مکروه است، مثل تجارت و غیره و با ضرورت جایز است، البته کالایی که فروخته می‏شود به مسجد آورده نشود.
13: در حالت اعتکاف به‏طور کلی خاموش نشستن "مکروه تحریمی" است. البته از سخنان زشت باید قطعاً پرهیز نماید و اوقات خود را صرف تلاوت قرآن، ذکر، نماز و دعا بنماید. (خلاصة‏المسائل، ج1، ص: 132 تا 134، انتشارات شیخ‏الاسلام احمدجام)


دیدگاههای کاربران

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین بخوانید