صنایع دستی نام روستاهای ناشناخته دیگری را ورد زبان‌ها کرده است. تا پیش از آنکه سفال بدوی سیستان‌وبلوچستان به ویترین فروشگاه‌ها بیاید کمتر کسی می‌دانست که روستایی در این استان جنوب شرقی به نام «کلپورگان» وجود دارد. حالا اما کافی است سری به فروشگاه‌های صنایع دستی بزنید و البته دست خالی برگردید. آن‌طور که یکی از فروشنده‌های شهر ایرانشهر به «ایران» می‌گوید سفال «کلپورگان» در اروپا مشتری‌های دست به نقدی دارد که باعث شده تا فروشندگان این سفال دست رد به سینه مشتری ایرانی بزنند. هرچند «مشتاق گوهری» رئیس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان‌وبلوچستان به «ایران» می‌گوید: «ما این انحصار را می‌شکنیم.» اما فروشنده‌های سفال کلپورگان برای دست به سر کردن خریداران ایرانی تا می‌توانند قیمت را افزایش می‌دهند تا مشتری ایرانی از پس پرداخت آن برنیاید. شکل بدوی سفال‌ها هم به آنها کمک می‌کند. معمولاً مشتری ایرانی خیلی پول به شکل و شمایل بدوی آن نمی‌دهد اما گردشگر اروپایی جور دیگری نگاه می‌کند. مشاهدات عینی خبرنگار روزنامه ایران هم می‌گوید که سفال کلپورگان جز در یک فروشگاه که آن هم مشتری خارجی داشت دیده نمی‌شد.
سفال کلپورگان به دلیل شکل و شمایل بدوی و سابقه تاریخی 7 هزارساله آن، مشتریان خوبی بین گردشگران اسپانیایی، ایتالیایی و… دارد؛ مشتریانی که سفال بدوی را برای موزه‌های شخصی می‌خواهند. به گفته گوهری این سفال مشتریانی هم در کشورهای عربی خلیج فارس دارد. این سفال زنان روستای کلپورگان را روی زبان‌ها انداخته است. 5 زن سیستان‌وبلوچستان در اردیبهشت سال گذشته هم با فروش 40 هزار دلاری در نمایشگاه «شن چن» چین بسیاری را به این نتیجه رساندند که صنایع دستی می‌تواند استان اسیر در خشکسالی‌ای چون سیستان‌وبلوچستان را نجات بدهد. آنها این مبلغ را در چهار روز به دست آوردند در حالی که 200 کیلو بار آنها در تهران برگشت خورده بود. حالا هم به گفته “بهمن نامورمطلق”، معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی کشور، قصد دارد تا برنامه‌ها را طوری بچیند که میزان ساخت سفال کلپورگان به دوبرابر برسد تا خللی در ثبت جهانی این روستا به وجود نیاید.
در کلپورگان مثل بسیاری از روستاها از هزاره‌های کهن، مردان برای شکار می‌رفتند و زنان سفال درست می‌کردند. مردان کشاورزی می‌کردند و زنان سفال‌کاری. برای همین است که امروز هم مردان در روستای کلپورگان فقط خمیر سفال را تهیه می‌کنند. تمام ظریف‌کاری‌ها توسط زنان انجام می‌شود. «کلپوره» نام گیاهی با مصرف دارویی ویژه منطقه بلوچستان است و کلپورگان روستایی است در 25 کیلومتری شهرستان سراوان و در 390 کیلومتری جنوب زاهدان. روستای کلپورگان هم به گفته «نامورمطلق» قرار است در شورای عالی صنایع دستی به عنوان روستای جهانی سفال کلپورگان ثبت شود.
اقیانوس دست‌ساز در سیستان‌وبلوچستان
صنایع دستی سیستان‌وبلوچستان اقیانوسی از آن هنرهاست که در سال‌های اخیر نقش بسیار گسترده‌ای را در زندگی شهری شهرهای بزرگی چون تهران بازی می‌کند. چون دیگر فقط تزئین برای طاقچه خانه نیست. هنرمندان این دیار تیزهوشانه دریافته‌اند که ویترین‌ها و طاقچه‌های خالی یک ظرفیتی دارد که خیلی زود تمام می‌شود. بنابراین به سمت کاربردی‌سازی آنها رفته‌اند هرچند هنوز تا به دست آوردن دل بازار بویژه در حوزه لباس، کار بسیار زیادی پیش رو دارند اما شال‌های آنها در میان زنان استان‌های دیگر جای ویژه‌ای باز کرده است؛ شال‌هایی که یا سوزن‌دوزی شده‌اند یا آیینه‌دوزی.
حالا روی دست زنان پایتخت‌نشین دستبند‌های دست‌ساز با آیینه‌کاری و سوزن‌دوزی برق می‌زند. گوشواره‌های سوزن‌دوزی شده آویز گوش‌هایشان شده است. در حاشیه لباس‌های زنان کلانشهر‌ها، سوزن‌دوزی‌های زنان سیستان‌وبلوچستانی نقش بسته است. حصیربافی آنها هرسال طرح و نقش جدید و کاربردی‌تری می‌گیرد. معاونت صنایع دستی کشور در اقدامی اثرگذار «کاروان صنایع دستی» را با هدف توزیع حصیربافی‌های استان‌های جنوب و جنوب شرقی کشور در استان‌های شمالی راه انداخته است. سازمان میراث فرهنگی سال گذشته در برنامه‌ای اثربخش، سال 96 را سال «سفر به سیستان‌وبلوچستان» اعلام کرد. برنامه تبلیغاتی شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها باعث افزایش 10 درصدی گردشگران به این استان شد اما تا رونق گرفتن گردشگری، معاونت صنایع دستی تصمیم گرفته حصیرهای دست‌ساخت زنان و مردان سیستان‌وبلوچستانی را در سه استان شمالی که در 12 فصل سال میزبان گردشگران هستند به فروش برساند. «محمودیان» مدیرکل صادرات صنایع دستی همچنین خبر از حضور غرفه صنایع دستی در نمایشگاه کتاب می‌دهد.
«تارها» پود سیرجان را ثبت جهانی می‌کنند
اما امروز این فقط هنر دست زنان سیستان‌وبلوچستانی نیست که شهره داخل و خارج شده، 400 کیلومتر آنطرف‌تر در استان کرمان نیز شهر “سیرجان” هم در صف جهانی کردن «گلیم شیرکی‌پیچ» خودش است. بی‌شک تا قبل از اعلام ثبت جهانی، نام گلیم شیرکی پیچ برای بسیاری غریب و دور از ذهن بود.
«شیرکی پیچ» را زنان روستایی و عشایری سیرجان و بافت کرمان می‌بافند. چرا شیرکی پیچ می‌گویند؟ به دلیل تاباندن خامه رنگی به دور نخ‌های تار (چله) به آن شیرکی پیچ و در گویش بین عشایر به آن “گلیم پیچ” هم گفته می‌شود. همچنین گلیم‌فرش‌های شیرکی پیچ که در کرمان به آن «سوزنی» هم می‌گویند بخش مهمی از درآمد ساکنان سیرجان را تشکیل می‌دهد.
ایران سال گذشته هم صنایع دستی چهار شهر مشهد، اصفهان، تبریز و همدان را جهانی کرد. این اتفاق همزمان با به سرانجام رسیدن «برجام» افتاد. برجام آغاز بازپس‌گیری بازارهای جهانی در چهار دهه تحریم غیرعادلانه است. ایران در تحریم‌ها بازار فرش را به کشورهایی چون هند واگذار کرد!
اما ثبت جهانی‌ها به سیرجان ختم نمی‌شود. نام روستای «خراشاد» را هم به زودی ثبت ملی با ذهن‌ها آشنا می‌کند. خراشاد به گفته محمودیان مدیرکل صادرات صنایع دستی، برای بافت «حوله» خراشاد ثبت ملی شده است.
حوله خراشاد را هم چندسالی است زنی به نام «فاطمه ذاکریان» زنده کرده و پای زنان دیگر روستا را هم به میدان کشانده است. هنر پارچه‌بافی سنتی (توبافی) ۳۰۰ سال قدمت دارد. این روستا هم با حوله خراشاد به جنگ 18 ساله خشکسالی رفته است. ابتدای ماجرا چهار زن بیرجندی از این روستا به تهران می‌آیند و استقبال پایتخت‌نشین‌ها از دست‌ساخته‌ها، آنها را مصمم‌تر از قبل به روستا بازمی‌گرداند. حوله‌بافی در خراشاد به اشتغال پرسودی تبدیل می‌شود. به گفته ذاکریان از سال 94 زنان خراشادی در هر ماه 5 هزار حوله را به «آلمان» صادر می‌کنند.
«محسن اسفندیاری»، مدیرعامل شرکت تعاونی زنان خراشاد هم از صادرات حوله‌بافی این روستا به صورت سوغات به کشورهای اروپایی و امریکایی سخن می‌گوید. حصیربافی گیلانی‌ها که رنگ فراموشی گرفته هم به زودی نام روستای «فشتکه» را ورد زبان می‌کند. به گفته نامورمطلق جشن ثبت ملی حصیربافی در این روستا به زودی برگزار می‌شود.
منبع: روزنامه ایران- شنبه 23 اردیبهشت 1396
دیدگاههای کاربران