اشاره: بخش نخست گفت‌وگوی پایگاه اطلاع‌رسانی اهل‌سنت ایران، «سنی‌آن‌لاین»، مورد استقبال گسترده خوانندگان و بازدیدکنندگان عزیز قرار گرفت. در بخش دوم و پایانی این گفت‌وگوی خواندنی نکاتی مهم پیرامون اعتراض‌های وارده به حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، خدمت خوانندگان محترم تقدیم می‌گردد.
سنی‌آن‌لاین: حزب نهضت اسلامی چند عضو رسمی دارد؟
دکتر کبیری: تا آخرین دوره‌ی انتخابات، چهل‌وپنج هزار نفر کارت رسمی عضویت در حزب را داشتند. اگر هر یک از این اعضا ده دوست و آشنا و افراد خانواده را همراه خود داشته باشد، یعنی حزب ما نیم میلیون هوادار دارد. در کشوری که انتخاب‌کنندگان و افراد واجد شرایط رای آن در مجموع دو میلیون نفر هستند، نیم میلیون عضو رسمی یا طرفدار ثابت عدد بسیار بزرگی محسوب می‌شود.
سنی‌آن‌لاین: برخی گله‌مند هستند که حزب نهضت در گذشته از فضای نسبتا باز کشور بهره‌ی لازم را نبرده است و آن را به کم‌کاری متهم می‌کنند. در همین راستا بفرمایید حزب نهضت چه خدماتی در امر ترویج دین و آموزش‌های عالی برای مردم دین‌دار تاجیکستان انجام داده است؟
دکتر کبیری: یکی از ایرادهایی که همواره از طرف دوستان به نهضت اسلامی تاجیکستان وارد می‌شود این است که نهضت در طول فعالیت‌اش در کشور چه خدمتی به دین و کشور کرده است؟ این ایرادها و انتقادها واقع‌بینانه هستند و باید آنها را پذیرفت. نهضت اسلامی تاجیکستان در شرایطی که بود می‌توانست کارهای بهتری نسبت به خدمات صورت‌گرفته انجام دهد. البته ما از دوستان گله‌مند، روزنامه‌نگاران و کارشناسان درخواست داریم به هنگام ارائه ایرادها، سؤال‌ها و یا انتقادها به نهضت اسلامی تاجیکستان، شرایط کشور و منطقه را در نظر بگیرند و چارچوب قانونی، حقوقی و امکاناتی که در اختیار نهضت بود را هم در نظر بگیرند. مقایسه تاجیکستان با کشورهای دیگر یا قیاس کردن فعالیت‌های نهضت اسلامی تاجیکستان با حزب‌ها و جنبش‌های دیگر کشورها واقع‌بینانه نیست. نهضت اسلامی تاجیکستان در چارچوب قانون‌های موجود کشور عمل می‌کرد و قانون‌های تاجیکستان بر خلاف قوانین دیگر کشورها محدودیت‌های زیادی برای احزاب، حرکت‌های سیاسی و مردمی پیش‌بینی کرده است که در دیگر کشورها مانند آن نیست؛ مثلا نهضت حق قانونی نداشت مسجد، مدرسه یا سازمانی را راه‌اندازی کند، مبلّغ اعزام کند و حتی ما برای فرستادن دانشجویان و طلاب علوم دینی به خارج با محدودیت‌های قانونی زیادی مواجه بودیم.
باوجود همه‌ی این محدودیت‌های قانونی، ما از شرایط موجود استفاده کردیم و راه‌هایی برای رشد معنویات و رشد دیانت کشور پیدا کردیم و در این امر سهیم شدیم. اگر بگویم صدها مسجد و ده‌ها مدرسه با کمک همه‌جانبه نهضت در تاجیکستان اساس‌گذاری شده است، مبالغه نخواهد بود. همچنین بسیاری از استادان و علمای کشور از پشتیبانی مالی و معنوی نهضت اسلامی برخوردار بوده‌اند. دانشجویانی که با کمک نهضت اسلامی، نه تنها برای کسب علوم اسلامی بلکه برای فراگیری تکنولوژی و علوم سیاسی و…، به خارج فرستاده شده‌اند شاید آمارشان از هزار نفر بیشتر باشد.
نظر ما این است که نهضت در چارچوب امکاناتی که داشت، برای رشد ملت، کشور و دین خود تلاش کرد. اما باز هم جایی برای ایراد و انتقاد هست و ما باید همیشه انتقادپذیر باشیم. شاید به آن فرصت‌های خوبی که نهضت از آن استفاده نکرد و ما هیچ گمان نمی‌کردیم محدودیت‌ها به این حد تشدید شود، دیگر دست نیابیم. فکر می‌کردیم این کارها را آرام‌تر و در طی چند مرحله انجام دهیم تا حساسیت‌های دولت برانگیخته نشود. بعدا دیدیم که حتی همان کارهایی که نهضت بسیار با احتیاط انجام می‌داد برای مقامات دولتی قابل تحمل و مورد پذیرش نبود. و سرانجام این مشکلات را برای نهضت به‌وجود آوردند.
سنی‌آن‌لاین: شما در بخشی از صحبت‌های‌تان به اعزام دانشجو و طلبه به خارج از کشور اشاره کردید؛ در مدارس دینی اهل‌سنت زاهدان نیز طلاب تاجیک زیادی درس می‌‌خواندند که ظاهرا برخی از آنان با کمک حزب شما اعزام شده بودند. اما چند سالی‌ست جلوگیری صورت می‌گیرد و بسیاری بازگردانده شده‌اند؛ علت چیست؟
دکتر کبیری: متأسفانه حکومت جمهوری تاجیکستان یک برنامه نسنجیده را طراحی کرد و بعدا عملی نمود تا دانشجویان را از دانشگاه‌ها و مدرسه‌های اسلامی جهان بازگرداند. طبیعی است اکثریت قاطع دانشجویان تاجیک در دانشگاه‌ها و مدارس اسلامی اهل‌سنت تحصیل می‌کردند مثل مراکز آموزشی عربستان سعودی، پاکستان، حوزه علمیه دارالعلوم زاهدان و ده‌ها کشور دیگر. البته عده‌ای از دانشجویان تاجیک نیز در قم یا دیگر حوزه‌های علمیه ایران تحصیل می‌کردند که به گفته‌ی کارشناسان و آگاهان این روند بازگرداندن دانشجویان و طلاب به تاجیکستان در حوزه‌های قم تأثیر کمتری گذاشت. شاید حکومت گمان می‌کرد بر فعالیت‌ها و زندگی این گروه از دانشجویان در قم و دیگر حوزه‌های علمیه ایران اشراف بیشتری دارد. همچنین دولت اطمینان داشت این محصلان هماهنگی فکری و نظری بیشتری با مقامات دولت تاجیکستان دارند و چنین اعتمادی نسبت به دانشگاه‌ها و حوزه‌های اهل‌سنت نداشت. دولت تاجیکستان روابط خوبی با مصر و دانشگاه الازهر داشت، حتی شیخ ازهر به کشور دعوت شده بود و رفت‌وآمدهای زیادی با هم داشتند. با وجود این، متأسفانه شمار زیادی از دانشجویان تاجیک از دانشگاه ازهر، دانشگاه ملک فیصل و دیگر کشورهای عربی و اسلامی بازگردانده شدند.
این اقدامات حکومت بیانگر آن است که مقامات تاجیکستان می‌خواهند زمینه رشد فکر اسلامی و اندیشه اسلامی در تاجیکستان را از بین ببرند. این در حالی‌ست که بر همه آشکار است دانشجویانی که در خارج تحصیل می‌کنند، به‌ویژه در دانشگاه‌های عربی و اسلامی، دید بازتری نسبت به قضایا دارند، دانش عمیق‌تری دارند و مسائل اسلامی را از دیدگاه تنگ کشوری یا منطقه‌ای نمی‌بینند. با توجه به دسترسی این قشر از تحصیلکردگان به سرچشمه‌های علمی و فقهی، آنها با دیدی وسیع‌تر مسائل را بررسی می‌کنند. شاید نگرانی حکومت از همین باشد؛ چون حکومت تلاش می‌کرد نسل آینده علمای تاجیکستان با دیدگاههای تنگ و منطقه‌ای تربیت شود تا مدیریت‌شان آسان‌تر باشد.
سنی‌آن‌لاین: مقامات تاجیکستان معتقدند دانشجویان و محصلان تاجیک که در کشورهای مختلف درس می‌خوانند، در معرض خطر افکار تندروانه قرار دارند؛ آیا نگرانی‌های آنان را موجه می‌دانید؟
دکتر کبیری: البته ما بخشی از نگرانی‌های حکومت را درک می‌کردیم و حالا هم درک می‌کنیم، چون مربوط به امنیت مذهبی و امنیت ملی بود. طبیعتا هر اندازه تعداد بیشتری از دانشجویان در خارج تحصیل کنند، به‌همان اندازه احتمال دارد تحت تأثیر اندیشه‌ها و جریان‌های افراطی قرار بگیرند. اما اختلاف‌نظر ما با حکومت در این بود که همه دانشگاه‌ها و مدارس اسلامی خارجی را به یک دید نگریستن و همه را در یک صف قرار دادن اشتباه بزرگی است. چون اکثریت دانشگاه‌ها و مدارس علمی و اسلامی کاملا معتدل هستند و فعالیت‌ها و برنامه‌های درسی آنها در چارچوب مذاهب رسمی اسلامی یعنی چهار مذهب اهل سنت‌وجماعت است. نیاز نبود که همه‌ی دانشجویان و طلاب به این شکل برگردانده شوند.
یکی دیگر از علل مخالفت ما با طرح مذکور این بود که دانشجویان بازگردانده‌شده باید در داخل کشور شرایط بهتری برای فراگیری علوم اسلامی و… می‌داشتند. تعداد دانشگاه‌ها و مدارس اسلامی باید بیشتر می‌شد تا جوانان امکان ادامه تحصیل را داشته باشند. متأسفانه بعد از برگرداندن محصلان، اصلا شرایط خوبی برای ادامه تحصیل مهیا نشد. در نتیجه بسیاری به روسیه یا کشورهای دیگر مهاجرت کردند و بر تعداد مهاجران افزوده شد و بسیاری هم به گروه‌های افراط‌گرا پیوستند تا امنیت کشور و ملت را بیشتر مخدوش کنند.
سنی‌آن‌لاین: با توجه به شرایط پیش‌آمده برای اسلام‌گراها در تاجیکستان، برنامه شما برای آینده چیست؟
دکتر کبیری: برنامه‌های ما بر اساس منطق و حکمت پیش خواهد رفت. اعمال ما نباید واکنشی و احساساتی باشد، بلکه باید آرامش خود را حفظ کنیم و صبر داشته باشیم. البته اینگونه نیست که از خود دفاع نکنیم؛ ما در عرصه‌های رسانه‌ای، سیاسی و دیپلماتیک فعالیت‌های خود را تقویت می‌کنیم. تلاش داریم جوانان را هم با نصیحت و روشنگری راهنمایی کنیم و نگذاریم به‌سوی گروه‌های افراطی و تندرو بروند. متاسفانه اقدامات دولت تاجیکستان جوانان با حماسه و غیور ما را بیشتر به طرف تندروی سوق می‌دهد.
سنی‌آن‌لاین: اتفاقا یکی از سؤالات بنده همین است که علت نفوذ افکار افراطی در تاجیکستان چیست و چرا گرایش به گروه‌های مسلح زیاد است و حتی برخی از مسئولین تاجیک به گروه‌های تندرو پیوسته‌اند؟
دکتر کبیری: در کشوری که مردمانش مسلمان و دارای تحمل و اعتدال هستند، باید تامل کرد که چرا جوانان و حتی مسئولین دولتی جذب گروه‌هایی مانند داعش می‌شوند. الآن قوماندان ویژه (فرمانده نیروهای ویژه) ما عضو داعش است. سرهنگ حلیم‌اف فردی بود که باید با نیروهای تروریستی مبارزه می‌کرد، اما به داعش پیوست و رسما اعلام کرد که من به خاطر دفاع از ارزش‌ها اینجا آمدم. برایم قابل تحمل نبود که به من دستور داده شود حجاب خواهرت را بکش. حتی او آشکارا گفت که به ما دستور می‌دادند با دویست دولار روزانه (با عرض معذرت) روسپی‌ها را اجاره بگیرید، حجاب بپوشانید و از آنها فیلم بگیرید تا ما بگوییم ببینید زنان حجاب‌پوش و محجبه چه کارهایی انجام می‌دهند! و واقعا این فیلم‌ها را در تلویزیون رسمی نشان دادند. در نتیجه این جوان اعتراض کرد و رفت. گفت من مسلمانم؛ درست است که من فرمانده نیروهای ویژه هستم، اما هدف ما مبارزه با تروریست‌های اصلی است نه با اسلام و نه با حجاب.
بسیاری از جوانان با حماسه و معترض، به‌علت عدم آشنایی و نشاختن این گروه‌ها، برای رساندن صدای اعتراض خود به گوش جهانیان، در داعش عضو می‌شوند. ما به آنان می‌گوییم که راه این نیست؛ باید با حکمت و روشنگری، امر به‌معروف و نهی از منکر و اگر جایی لازم شد با انتقاد شدید برای اصلاح تلاش کنیم، و هیچ‌گاه دست به سلاح نبریم، چون آغاز مصیبت‌های مسلمانان همین است. إن‌شاءالله در آینده سیاست ما بر اساس همین موضع خواهد بود.
سنی‌آن‌لاین: برای اینکه جوانان به سمت افراط‌گرایی نروند چه برنامه‌ای دارید؟
دکتر کبیری: این امر گرچه خیلی دشوار است، اما تلاش‌هایی صورت گرفته است. نهضت با مشورت دوستان یک شبکه تلویزیونی راه‌اندازی کرده است که در مسکو و استانبول دفتر دارد. شاید در تهران و جاهای دیگر هم دفتر تاسیس کند، چون تازه راه‌اندازی شده است. می‌خواهیم از طریق برنامه‌های تلویزیون که به زبان تاجیکی است، روشنگری و اصلاح صورت گیرد. در این زمینه امیدواریم اصحاب رسانه با ما همکاری کنند و ارتباط‌هایی باشد، چون نظر دوستان مخصوصا مولانا عبدالحمید برای ما خیلی مهم است که در منطقه ما مخلصان و دوست‌داران زیادی دارند. از طریق صحبت‌هایی که در گوشه‌وکنار جهان با جوانان داریم، به آنان می‌فهمانیم که راه حل این نیست که شما به گروه‌های افراطی ملحق شوید؛ راه حل مسجد است، نماز است، پایبندی به اسلام است و هم‌زمان حق‌جویی و حق‌طلبی است که إن‌شاءالله نهضت این چیزها را می‌خواهد.
سنی‌آن‌لاین: جناب دکتر! جامعه تاجیکستان پویا است و تحصیل‌کرده و عالم زیاد دارد و ارتباطش نسبت به دیگر کشورهای آسیای میانه با جهان اسلام بیشتر و قوی‌تر است؛ حضرت‌عالی بهعنوان رهبر یک حزب اسلام‌گرا که برای اصلاح جامعه تلاش دارد با دیگر کشورها و علما و نخبگان آنها چه ارتباطی دارید؟
دکتر کبیری: یکی از ویژگی‌های نهضت ما این است که توانستیم در ده سال اخیر ارتباط‌مان را با تمام مراکز اسلامی و حتی غیراسلامی برقرار کنیم. امروزه ارتباط ما با امریکا و اروپا، ترکیه، کشورهای عربی و اسلامی بسیار خوب است. البته ما به کشورهای اسلامی اولویت می‌دهیم. کشورهایی که با ما از لحاظ فرهنگی و هم از لحاظ زبان و مذهب و عقیده اشتراک دارند و طبیعی است که در راس این کشورها افغانستان، ترکیه، ایران، کشورهای حوزه خلیج فارس و پاکستان هستند. ما یک ارتباط برابر با همه داریم، چون ویژگی ما این امر را تقاضا می‌کند. مردم تاجیک فارس‌زبان اما از اهل‌سنت هستند. ما گاهی متهم به شیعه‌گری هم می‌شویم، چون در این قبیل نشست‌ها شرکت می‌کنیم و ارتباط‌های خوبی با جمهوری اسلامی ایران داریم. گاهی هم متهم به پان‌ترکیسم می‌شویم، چون خانواده ما در ترکیه است و روابط خوبی با ترکیه داریم. بنده سفری به قطر داشتم و خدمت استاد یوسف قرضاوی رفتم که از لحاظ فکری و جهان‌بینی با ایشان مشترکات بسیار زیادی داریم، بعد ما را متهم به پان‌عربیسم و اخوانی بودن کردند. حتی زمانی ما را متهم به سلفی‌گری هم کردند و متهم به وهابیت شدیم، چون ما مخالف بدعت‌ها و خرافات هستیم. گفتند اینها وهابی هستند و نسبت به مزارها و صدقات و خیرات در این اماکن حرف‌هایی دارند. تلاش ما این است که توازن در ارتباط‌های ما برقرار باشد.
سنی‌آن‌لاین: ما در جهان اسلام و خاورمیانه نهضت‌های فکری مختلفی داریم که وجه اشتراک آنها «اسلام‌گرایی» است مانند اخوانی‌ها، سلفیت سیاسی، و متفکران عمدتا ترک و سوری که خواهان احیای خلافت عثمانی هستند. همچنین در شبه قاره هند جریان‌های فکری وجود دارد. حزب نهضت از کدام یک پیروی می‌کند یا نزدیک‌تر است؟
دکتر کبیری: سؤال بسیار خوبی است. من خلاصه عرض می‌کنم که نهضت اسلامی تاجیکستان مستقل است و راه و روش خود را دارد. اما اینگونه نیست که نهضت از همه بریده و جدا باشد.
سنی‌آن‌لاین: یعنی شما از همه جریان‌ها استفاده می‌کنید؟
کبیری: بله؛ نهضت زمانی به‌وجود آمد که در افغانستان جهاد علیه شوروی بود. انقلاب اسلامی ایران تازه به پیروزی رسیده بود. در جهان اسلام حرکت‌هایی وجود داشت، مثل فعالیت‌های استاد اربکان در ترکیه، اخوان‌المسلمین در مصر، جماعت اسلامی در پاکستان و ده‌ها اندیشه و جریان فکری دیگر نیز در صحنه بود. نهضت از همه‌ی اینها چیزهایی را گرفت ولی آن را در قالب محلی خودش گذاشت. ما نگفتیم که از فلان جنبش یا خط فکری پیروی می‌کنیم. هر کشوری شرایط خود را دارد و مثلا نمی‌توان کل سیاست‌ها و روش اخوان را در تاجیکستان پیاده کرد. همچنین ما نمی‌توانستیم با وجود ارتباط‌های‌مان با برادران پاکستانی و تحصیل جوانان ما در این کشور که بسیاری از شخصیت‌هایی مانند استاد مودودی متاثر هستند، خط‌مشی آنان را در تاجیکستان اجرا کنیم. نهضت اسلامی تاجیکستان یک جنبش ملی و اسلامی خاص در منطقه است که الحمدلله تا امروز این راه ادامه دارد.
سنی‌آن‌لاین: کشورهای اسلامی و این جریان‌های اسلامی که نام بردید، چقدر شما را می‌شناسند و از شما حمایت می‌کنند؟
دکتر کبیری: جریان‌های معتدل و میانه‌رو ما را می‌شناسند و بلکه ما را جزئی از خود می‌دانند. ولی هستند کشورهایی که به این مسائل از زاویه تنگ نگاه می‌کنند. مثلا من که امروز در کنفرانس وحدت اسلامی در ایران هستم، می‌گویند شما از اینها هستید و با شیعه‌ها هم‌گام هستید. یک گروه که به این قضیه حساسیت دارد، دیروز واکنش‌اش را خواندم که «بالاخره نهضت چهره خودش را آشکار کرد!» چهره‌ی ما از اول آشکار بوده و هست؛ ما ده سال است که چنین ارتباط‌هایی داریم. رفت‌وآمد داریم، اما این افراد گویا تازه آگاه شده‌اند. بالفرض اگر من فردا سفری به کویت یا عربستان سعودی یا جای دیگری داشته باشم، بعضی از دوستان از گروه‌های دیگر حساس می‌شوند و معترض می‌شوند که چرا شما آنجا رفتید. ما می‌خواهیم این توازن را حفظ کنیم؛ کاری به نگاه دیگران نداریم، ما کار خود را انجام می‌دهیم. اگر کسی اعتراضی کرد مشکل خودش است. الحمدلله جهان اسلام اعتراف دارد.
سنی‌آن‌لاین: به‌طور خاص روسیه چقدر از موضع شما حمایت می‌کند؟
دکتر کبیری: اگرچه ارتباط روسیه با دولت تاجیکستان بسیار مستحکم است، اما تا این لحظه حزب نهضت اسلامی را بهعنوان یک گروه تروریستی تسلیم نکرده است. این برای ما خیلی مهم و ضروری است.
سنی‌آن‌لاین: اجازه دهید بحث را به بیرون از تاجیکستان هدایت کنیم؛ جناب دکتر کبیری! چندین سال است که همایش‌ها و کنفرانس‌هایی به‌مناسبت هفته وحدت برگزار می‌شود. علت چیست که ما مسلمانان تاکنون به وحدت واقعی نرسیده‌ایم؟ آیا عامل خارجی هست یا خود ما نخواسته‌ایم؟
دکتر کبیری: کنفرانس‌ها می‌توانند برای رسیدن وحدت کمک کنند، ولی این کافی نیست. پیش از همه وحدت باید در اندیشه باشد. وقت آن رسیده است که ما اختلافات عقیدتی، مذهبی و فقهی را از اختلافات سیاسی جدا کنیم. وقتی ما اختلاف‌های سیاسی را جدا کردیم و راه‌حلی پیدا کردیم، اختلافات دیگر خودبه‌خود حل می‌شوند و وحدت اسلامی آسان‌تر و زودتر حاصل می‌شود. لازم نیست ما روی همه‌ی مسائل اتفاق عمومی داشته باشیم؛ ما قبول داریم که برادران شیعه در بعضی مسائل دیدگاه خود را دارند. آنها هم باید قبول کنند که ما اهل‌سنت برداشت‌ها و دیدگاههای خودمان را داریم. مسلمانان در طول هزار سال قبول کرده‌اند و ]به‌وجود یکدیگر[ اعتراف داشته‌اند و با هم همزیستی داشته‌اند. این مشکلی که امروز پدید آمده، وجود نداشته است، چون این اختلاف‌ها آمیزش و ارتباطی با سیاست نداشته است. اگر برادران شیعه در بعضی مسائل با ما اختلاف نمی‌داشتند که شیعه نمی‌شدند و بالعکس اگر ما با آنها در بعضی مسائل اختلاف نمی‌داشتیم سنی نمی‌شدیم. یعنی این اختلافات طبیعی است و باید هم باشد، اما وقتی سیاست ورود پیدا می‌کند و همه این موارد را روی میز سیاسی می‌گذاریم، آن‌وقت قضیه پیچیده می‌شود و اختلاف‌های طبیعی را دامن می‌زند.
سنی‌آن‌لاین: بهعنوان آخرین سؤال عرض شود، با توجه به اینکه اوضاع خاورمیانه آشفته و بحرانی است، جنابعالی بهعنوان یک سیاست‌مدار ورزیده و باتجربه آینده را چطور می‌بینید؟ خوشبین هستید یا بدبین؟
دکتر کبیری: در کوتاه‌مدت خوشبین نیستم؛ متأسفانه وضعیت فعلی تا چند مدت دیگر باقی خواهد ماند. از نگاه من-خدا کند اشتباه کنم- الان یک سیاست جهانی در جریان است تا جایی‌که امکان دارد مسلمانان را به دست مسلمانان تضعیف کنند و آنان را با جنگ‌های درونی مشغول کنند؛ این بحران یک بحران «اداره شونده» باشد.
معتقدم عقلا و اندیشمندان اسلامی کنار هم بنشینند و چاره‌ای پیدا کنند، مخصوصا در سطح کشورهایی مانند ایران، عربستان سعودی، ترکیه، پاکستان و دیگر کشورهای اسلامی. این کشورها اگر اعتقاد بر دین دارند بدانند در روز قیامت در پیش خداوند جواب‌گو هستند، باید احساس مسئولیت کنند. اگر چندان به این مسائل اعتقاد ندارند، باز هم باید بدانند که فردا در مقابل تاریخ و ملت‌های‌شان جواب‌گو هستند. از آنها پرسیده خواهد شد که چرا شما اجازه دادید مردم مسلمان گروگان این دو گروه، یکی دیکتاتورها و دیگری افراط‌گراهای خشن، بشوند؟ مردم مسلمان گرفتارند و در دست این دو گروه گروگان هستند و دشمنان اسلام از این وضعیت سوءاستفاده می‌کنند.
پیام من این است که این نشست‌ها و کنفرانس‌ها خیلی مهم است، ولی ما باید از این شعارهای تکراری دست بکشیم. بیاییم ریشه‌یابی کنیم که اصل و ریشه‌ی این مشکلات در کجاست. لازم نیست همه را در یک روز انجام دهیم، بلکه این کار شدنی نیست. اما در یک سال حداقل یک قدم جلو برویم. چه بدی داشت که این کنفرانس یک پیام قوی و بیانیه‌ای صادر می‌کرد و از آقایان روحانی، اردوغان و ملک سلمان تقاضا می‌شد در طول سه ماه آینده با هم به گفت‌وگو بنشینند. ولی وقتی از اینگونه کنفرانس‌ها چنین جسارت‌ها و بیانیه‌های قوی و قاطعی صادر نمی‌شود، ما هر سال جمع بشویم، باز هم مشکل ما حل نمی‌شود. باهم دوست می‌شویم و دیدار می‌کنیم، ولی مشکل سرجایش باقی است و گروه‌های دیگر کارشان را انجام می‌دهند.
سنی‌آن‌لاین: از فرصتی که در اختیار پایگاه اطلاع‌رسانی اهل‌سنت ایران گذاشتید، بی‌نهایت سپاسگزاریم.
دیدگاههای کاربران