نگاه یک: عصر شنبه 5 دی‌ماه 1394 است. جمع بزرگی از علما و معتمدین شیعه و سنی در سالن انتظار فرودگاه زاهدان به انتظار هواپیمایی نشسته‌اند که دیر خواهد رسید. هواپیما به‌دلیل شرایط بد جوی چابهار رفته است. خبرنگاران با قرار دادن بنرهای تبلیغاتی بر سر راه کاروان وحدت‌طلبان سیستانی و بلوچستانی به‌سوی هواپیما، عکس می‌اندازند. اعضای کاروان را علمای فریقین، معتمدین، بازرگانان و برخی مسئولین محلی تشکیل می‌دادند. خانم ریگی و بلوچ‌زهی، اولی فرماندار قصرقند و دومی شهردار کلات سرباز، بانوان همراه کاروان حدودا نود نفره بودند که برای شرکت در بیست‌ونهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت دعوت شده بودند.
نگاه دو: ده‌ها بلکه صدها مهمان مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در لابی هتل استقلال تهران سر پا ایستاده‌اند. برخی دنبال کارت دعوت می‌گردند. برخی دیگر سراغ اتاق‌های خود را می‌گیرند، و برخی هم حکم میشوند برای اتاق‌های دو نفره و سه نفره هتل باید چهار یا پنج کارت شناسایی بیاورند. پس از ساعاتی تقریبا همه مهمانان در اتاق‌های‌شان لنگر می‌اندازند و سپس برای صرف شام راهی رستوران میشوند.
نگاه سه: جهت شرکت در مراسم افتتاحیه بیست‌ونهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت، مهمانان با چند دستگاه اتوبوس به محل برگزاری مراسم منتقل میشوند. قرار است رئیس‌جمهور و برخی مسئولین بلندپایه در مراسم شرکت کنند، تفتیش بدنی سختی صورت می‌گیرد. حتی عصا و دستگاه سمعک حضرت شیخ‌الاسلام را با دستگاهی مجهزتر مورد بازرسی قرار دادند.
نگاه چهار: آیت‌الله اراکی، دبیر کل مجمع و میزبان اصلی، در سخنانی کوتاه «نفوذ دشمن و عدم اراده مستقل برای رویارویی»، «تفرقه و ستیز داخلی» و «گسست ملت‌های مسلمان و از هم‌پاشیدگی درونی بعضی کشورهای اسلامی» را سه بحران مهم جهان اسلام دانست. او همزمان به فارسی و عربی به اجرا می‌پرداخت. مترجمان کنفرانس به چهار زبان عربی، انگلیسی، فرانسوی و اردو سخنرانی‌ها را ترجمه می‌کردند.
نگاه پنج: سخنران اصلی این مراسم دکتر روحانی بود. او تاکید کرد مسلمانان بیش از هر زمانی برای توسعه خود به سیره نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم نیاز دارند. دکتر روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهور کشور حدودا شش بار از عربستان سعودی و متحدان منطقه‌ای او انتقاد کرد. او یک بار هم از بعضی مدارس دینی انتقاد کرد که از قرآن و سیره قرائت خشونت‌بار دارند. او گفت باید تقابل میان تدین و کفر باشد نه مذاهب و مبنای مدارس ما باید بر هویت توحید باشد. روحانی تاکید کرد: منشأ اصلی خشونت اندیشه و فکر است که از تعادل خارج می‌شود. سالیان طولانی از وحدت سخن گفته شده است و این موضوع صرفاً با کلام تحقق نمی‌یابد. وحدت دنیای اسلام بدون پیوند فرهنگ و اقتصاد کشورهای اسلامی ایجاد نمی‌شود. ترور و تروریزم با بمب از بین نمی‌رود. با تغییر گفتمان می‌توان در مقابل تروریزم ایستاد. روزگاری در ایران حاکمانی به نام مغول مسلط شدند و عالمان را کشتند و مساجد را ویران کردند، اما زمانی که فرهنگ گفتمانی ایران توسط عالمان و حکیمان مسلط شد همین مغول‌ها مروج احکام اسلام و سازنده مساجد بزرگ اسلامی شدند. امروز باید فکر جوانان دنیای اسلام را تحت تأثیر گفتمان صحیح قرار دهیم و بزرگترین وظیفه، تصحیح تصویر اسلام در افکار عمومی جهان است و باید کاری کنیم که افکار عمومی با اسلام واقعی آشنا شود.
نگاه شش: پرفسور محمت گورمز، رئیس سازمان دیانت ترکیه، به زبان عربی سخنرانی کرد اما به فارسی سلام و ارادت عرض کرد. او گفت: ما علماء به مردم یادآوری می‌کنیم مورچه‌ها را نکشید، اما در مورد قتل مسلمانان غفلت نشان داده‌ایم. باید از مدارس، مساجد، تکایا و حسینیه‌ها خارج شویم و جلوی تفرقه و فتنه و خونریزی را بگیریم. هر مذهب مانند راه فرعی است که به جاده اصلی متصل می‌شود. این مسئول ترک سخنان‌اش را با اشعاری از مولانا رومی به پایان رساند:
مؤمــنـان را خـواند اخـوان در کــلام خـود خـدا / پـس بـبایـد صلح‌شـان دادن بـه هم، ای کـدخـدا!
جنــگ باشـد کار دیــو و صـلـح کــردار مـلـک / صـلـح را بــایـد گـــزیدن تـا بـیـابد جـان صـفا
نگاه هفت: سخنرانان مراسم افتتاحیه کنفرانس وحدت اسلامی بر «بحرانی» بودن اوضاع جهان اسلام اتفاق نظر داشتند. غیر از رئیس تشکیلات دیانت ترکیه که به‌صورت عمومی افراط و تکفیر را رد کرد، سایر سخنرانان تقریبا یک‌سویه به موضوع پرداختند. از گروه‌های «افراطی و تکفیری» زیاد یاد شد، اما دولت‌ها کمتر متهم شدند. بدرالدین حسون سوری، مفتی تعیین‌شده از سوی دولت سوریه، هم به‌حیث یک روحانی و هم سخنگوی نظام بشاراسد به ایراد سخن پرداخت. او اظهار داشت مذاهب برای تفرق ما نیست، بلکه برای گردهم آوردن است.
نگاه هشت: عمار حکیم، رئیس مجلس اعلای اسلامی عراق و یکی از علمای اهل تشیع این کشور همزمانی میلاد رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم، امام جعفر صادق رحمةالله علیه و حضرت عیسی علیه‌السلام را فرصتی برای توحید صفوف مسلمانان و گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت دانست. عمار حکیم که ظاهرا به فارسی هم تسلط داشت، اما ترجیح داد به زبان مادری‌اش صحبت کند، تاکید داشت: به بیانیه‌های محکومیت و برگزاری همایش‌ها اکتفا نکنیم. کشورهای مسلمان با یکدیگر بنشینند و موارد مورد مذاکره را معین کنند. باید برای سال‌های آتی برنامه‌ریزی کنند.
نگاه نه: بارها اعلام شد پس از پایان مراسم «نماز وحدت» به امامت بدرالدین حسون، مفتی دولت سوریه، برگزار خواهد شد و شرکت‌کنندگان تا پایان مراسم در جلسه بمانند. با وجود این، بسیاری از مهمانان کنفرانس محل جلسه را ترک کردند. آب وضوخانه‌های محل برگزاری اجلاس سران کشورهای اسلامی چنان سرد بود که بسیاری از خیر وضو گرفتن گذشتند و راه هتل را در پیش گرفتند. علمای سرشناس بلوچستان و استان‌های خراسان و… نماز ظهر را در هتل ادا کردند. درمیان راه، بر سخنرانی‌ها تبصره می‌شد و بعضا اظهار تعجب از بعضی اظهارات سخنرانان!
نگاه ده: در مجلس حضرت شیخ‌الاسلام افراد مختلفی از استان‌های مختلف حضور می‌یافتند. مشورت می‌خواستند و از مشکلات مناطق خود می‌گفتند. برخی به رسم مردم بلوچ بر دستان ایشان بوسه می‌زدند و برخی بر پیشانی ایشان. درمیان این افراد متواضع، شخصیت‌های خارجی و کراوات‌دار هم دیده می‌شد. حضور نمایندگان اهلسنت در مجلس هم پررنگ بود. باری ایشان فرمودند: خداوند حتما به برگزارکنندگان این کنفرانس اجر فراوان نصیب خواهد کرد که فرصتی به‌وجود آمد تا ما یکدیگر را ببینیم. در مورد یکی از شخصیت‌های متنازع و گلایه‌هایی که از او می‌شود سخن به میان آمد؛ ایشان گفتند: از هرکس باید به اندازه سطح فهم و توانایی‌های او انتظار داشت، وگرنه دلخوری پیش می‌آید. پدر مرحومم همیشه خطاب به ما سه برادر می‌فرمود انتظار من از شما به اندازه توانایی‌های شماست. در همین حین احمد، برادرزاده و خادم حضرت شیخ در حال خدمت به مهمانان بود؛ ایشان به‌سوی احمد، که معلوم است از او رضایت دارند، اشاره کردند و گفتند برادر بزرگ‌تر ما مرحوم حاجی عبدالله پدر همین احمد ماست.
نگاه یازده: باری همراه حضرت شیخ‌الاسلام وارد محل پذیرایی، سالن دریای نور، شدیم. ایشان متوجه حضور آیت‌الله سلیمانی، نماینده ولی‌فقیه در سیستان‌وبلوچستان و امام‌جمعه زاهدان، شدند. خودشان را به ایشان رساندند. تنها بود و دو ظرف غذا هم در دست داشت. بنابراین سلام با روبوسی صورت گرفت و مصافحه نشد. سپس به دعوت ایشان سر یک میز نشستند و ضمن صرف شام، با هم دیدار و گفت‌وگو کردند. حضرت مولانا از جلساتی که با حضور وزیرکشور در زاهدان صورت گرفته بود، سخن گفتند و خطاب به آیت‌الله سلیمانی اظهار داشتند گرچه شما در آن جلسات حضور نداشتید، اما ذکر خیر شما می‌شد.
نگاه دوازده: لابی هتل استقلال تبدیل به محل تجمع خبرنگاران و گروه‌های تصویربرداری و ثبت گزارش شبکه‌های تلویزیونی شده بود. چهره‌های شاخص، عمامه‌دار یا دارای رنگ خاص مثلا سیاه، سوژه‌های خبرنگاران بودند. بانوان خارجی یکی دیگر از گزینه‌های خوب برای مصاحبه بودند. خبرگزاری تقریب هم در همین لابی مدیریت و به‌روزرسانی می‌شد. با یکی از مترجمان سایت گپی دوستانه داشتم. چون ابتدا فکر کرد خارجی‌ام، پرسید فارسی می‌فهمید؟! بعد که گرم گرفتیم در مورد زبان انگلیسی و تنبلی ایرانی‌ها برای یادگیری این زبان مهم صحبت کردیم. پرسید بدون تعارف‌های رسمی بگویید به‌نظر شما این کنفرانس‌ها خروجی مثبتی هم دارد یا نه؟ برایش از گفت‌وگوهایم با چند مهمان خارجی گفتم و بر نتایج حداقلی این جلسات اتفاق نظر داشتیم. بعد خودش گفت برای وحدت واقعی باید دولت‌ها با یکدیگر آشتی کنند و من که با همکارانم رایزنی کردم، آنان نیز همین نظر را داشتند.
نگاه سیزده: روزی در حال شنیدن سخنان یک روحانی اهلسنت بودم که یکی از روحانیون نسبتا میان‌سال قمی و ظاهرا کارمند یک شبکه یا موسسه فرهنگی «سلام» داد. به گوشه‌ای مرا کشاند و پرسید از کجا آمدم و چه می‌کنم؟ می‌پرسید از کدام مسلک و مشرب و خط فکری هستم! در پاسخ به تفتیش عقاید او گفتم: دوست ندارم چنین مواردی در شناسنامه‌ی فکری و مذهبی‌ام باشد. خود را محدود به مشرب دانستن تعصب ایجاد می‌کند و مانع بهره بردن از دیگر افکار و مناهج می‌شود. گفتم سعی نکن اهلسنت را با این تقسیم‌بندی‌های فرضی بشناسی که خدای ناکرده احساس شود درصدد اختلاف‌افکنی بین آنان هستی. سپس به مقوله‌ی وحدت از دید خود پرداخت و گفت اهلسنت هیچ مشکلی در کشور ندارند و به‌آسانی تردد می‌کنند؛ گفتم البته به آن آسانی که شما می‌گویی نیست و شهروندان اهلسنت برای ورود به زاهدان از راه‌های زمینی با مشکلاتی مواجه هستند. کاش حداقل برای ورود به این شهر اجازه‌نامه صادر می‌شد تا کسی مجبور نشود از ورودی شهر دوباره به شهر و دیارش برگردد. این روحانی اندکی بعد بحث «توسل» را مطرح کرد و تاکید کرد اگر توسل را طبق تعریف او نپذیرم در صف منافقان قرار خواهم گرفت! در این زمینه کمی بحث کردیم و سرانجام بدون اینکه بتوانیم یکدیگر را قانع کنیم مجبور به خداحافظی شدیم، چون او باید نفر بعدی را برای نشستن روی صندلی پیدا می‌کرد تا فیلمش را ضبط کنند.
نگاه چهارده: مولانا عبدالحلیم قاضی، استاد دارالعلوم زاهدان و دانشگاه ادیان و مذاهب، در همایشی که به همت معاونت اجتماعی و فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شده بود، سخنرانی داشت. موضوع «وحدت» بود. مهمانان این همایش، دکتر عبدالامیر نبوی، دکتر حمید احمدی، دکتر یوسفی و دکتر کرمی سخنان ارزنده‌ای بیان داشتند. دکتر نبوی گفت: نهاد دانشگاه در ایرانِ شیعی مؤثرترین نهاد برای ارتباط با اقوام و مذاهب است. ایران باید نمایندۀ اسلام باشد نه شیعه، اکنون ایران شیعه را نمایندگی می‌کند. دکتر احمدی بر تلاش بین‌المللی و در سطح کشورهای اسلامی برای وحدت تاکید کرد. یکی از اساتید از نبود فرهنگ وحدت‌طلبی در جامعه و وجود نگاه‌های عجیب‌وغریب به اهلسنت شدیدا انتقاد کرد.
نگاه پانزده: مفتی قاضی پس از ارائه سخنرانی، در بخش پرسش و پاسخ اظهار داشت: ایران را الگو و آرمان‌شهر قرار دهید. تبعیض بین اقوام و مذاهب نباشد تا ما نمونه‌ای درست ارائه کنیم. ضمن تاکید بر مشترکات، موارد اختلافی را کنترل کنیم؛ چه بسا یک بی‌احتیاطی و دروغ باعث می‌شود کل مشترکات کمرنگ شوند مانند آنچه با شیخ یوسف قرضاوی رخ داد. مطالب دروغین یک خبرگزاری داخلی موجب شد هواداران و شاگردان ایشان علیه ایران و شیعه موضع بگیرند و وحدت در سطح منطقه خدشه‌دار شود. او همچنین از دعوت شدن برخی روحانیون تندرو و «تکفیری» شیعه به “کنگره جهانی جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام” در قم انتقاد کرد.
نگاه شانزده: با برخی از مهمانان خارجی در مورد وحدت و کنفرانس مذکور صحبت کردم. یکی برای نخستین بار به ایران آمده بود. می‌گفت قبلا در مورد ایران چیزهایی دیگر می‌شنیده و الآن نظرش عوض شده است. از اینکه اهلسنت در تهران مسجد ندارند بسیار اظهار تعجب می‌کرد. یکی از مهمانان که مدتی در قم درس خوانده بود و فارسی هم بلد بود، می‌گفت غربی‌ها برای رسیدن به هدفی سال‌ها فکر می‌کنند، برنامه‌ریزی و تحقیق می‌کنند، بعد برای مثلا صد سال طرحی را به اجرا می‌گذارند. ولی ما مسلمانان همه‌ی این کارها را در یک روز انجام می‌دهیم و انتظار نتیجه هم داریم. آمریکایی‌ها، چه جمهوری‌خواه چه دموکرات، فقط برای تامین منافع آمریکا تلاش می‌کنند و باوجود اختلافات شدید درونی از این هدف خود غافل نمی‌شوند. اما مسلمانان هدف واحدی ندارند و به تبلیغ مذاهب و افکار خاص خود مشغول‌اند. همه‌ی افرادی که با آنان صحبت کردم، از فقدان عمل و اجرایی نشدن شعارهای وحدت‌طلبانه گلایه می‌کردند.
نگاه هفده: مراسم اختتامیه با نمایش فیلم «محمدرسول‌الله»، ساخته‌ی مجید مجیدی ادغام یافته بود. مهمانان پس از سه ساعت تماشای فیلم، 15 دقیقه فرصت استراحت یافتند و سپس برای گوش فرا دادن به سخنرانی سخنرانان گردهم آمدند. وقتی فیلم پخش می‌شد، صدای بلندگوها در حد آزار بلند بود. اما پس از آغاز مراسم اختتامیه، صدا ضعیف شد و سروصدای حضار هم مزید بر علت. برای دریافت گوشی مترجم، باید خود مهمانان اقدام می‌کردند و ناهماهنگی زیاد بود. با وجود این، حضرت شیخ‌الاسلام، تنها سخنران داخلی مراسم اختتامیه کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، توانستند توجه مخاطبان را جلب کنند. نکته برجسته در سخنان ایشان تاکید بر وحدت بین دولتمردان و کشورهای اسلامی بود که اختلافات آنان بر ملت‌ها تاثیر می‌گذارد. نکته‌ی دیگر اینکه در بعضی کشورها بر جریان‌های میانه‌روی اسلام‌گرا فشار سیاسی وارد می‌شود و این به نفع جریان‌های تندرو است. متاسفانه برخی فرصت‌طلبان با تفسیر به‌رأی، سعی کردند این قبیل اظهارات حضرت شیخ‌الاسلام را حمایت از گروه‌های تندرو تلقی کنند و به زعم خود جایگاه ایشان را تضعیف نمایند؛ غافل از اینکه:
مه فشاند نور و سگ عوعو کند / هر کسی بر طینت خود می‌تند
نگاه هجده: سری به نمازخانه‌ی تخریب‌شده پونک (نبی رحمت صلی الله‌علیه‌وسلم) زدم. درب‌های سه میلیونی ضد سرقت نمازخانه را دیدم که پس از کنده شدن و تکه‌تکه شدن در گوشه‌ای افتاده بودند. درب‌ها و پنجره‌ها همه کنده شده بود. دیوارها، شیرفلکه‌ها و درب‌های سرویس‌های بهداشتی برادران و خواهران کاملا تخریب شده بود. کاشی‌ها که امکان درآوردن‌شان نبود، سوراخ‌سوراخ شده بودند. سقفی که ساختمان دوقلو را به‌هم چسبانده بود نقش زمین شده بود. کتابخانه و قفسه‌های آن نیز کاملا از بین رفته بود. به‌گفته‌ی امام جماعت این نمازخانه، بیش از 200 میلیون تومان خسارت مالی بر نمازخانه وارد شده است. این نمازخانه یک سال پیش در ایام هفته وحدت پلمپ شده بود و سپس در 7 مرداد سال جاری تخریب شد. تاکنون این محل عبادت شهروندان اهلسنت در تهران اجازه بازسازی نیافته است. مسئولینی که برای پیگیری پیش آنان رفته‌اند به وعده دادن اکتفا کرده‌اند.
نگاه نوزده: بعدازظهر دوشنبه هفت دی در همایشی که به مناسبت هفته وحدت در وزارت‌خانه علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شده بود، شرکت داشتیم. این جلسه تا نزدیک غروب آن روز ادامه یافت. به‌همین دلیل از دیدار نخبگان اهلسنت کشور با وزیر اطلاعات و برخی مسئولین دیگر عقب ماندیم. به‌گفته‌ی دوستانی که در این دیدار شرکت داشتند، حجت‌الاسلام سید حامد علم‌الهدی، معاون امور ایران مجمع تقریب مذاهب اسلامی و حجت‌الاسلام علوی، وزیر اطلاعات برای مهمانان سخنرانی کرده‌اند. حجت‌الاسلام علم‌الهدی به‌صورت ضمنی به حق اهلسنت برای داشتن مسجد در پایتخت اعتراف کرده و نوید داده است در ساختمان بزرگی که قرار است برای مجمع تقریب احداث شود، محلی برای نمازخانه مشترک بین شیعه و سنی نیز اختصاص یابد. در حاشیه این دیدار، معرفی «شبکه‌های تفرقه‌افکن شیعه و سنی» و دست‌اندرکاران این شبکه‌ها در نمایشگاهی ارائه شده است. همچنین سه زندانی کُرد اهلسنت که ظاهرا حکم اعدام دارند، در آن محل آورده شده‌اند و در حضور علما به ترور برخی شخصیت‌های دینی کُرد اعتراف و نسبت به کردار خود ابراز ندامت کرده‌اند.
نگاه بیست: جای شخصیت‌های برجسته دینی جهان اسلام که دارای نفوذ فراوان در میان جوامع مسلمان هستند، در این کنفرانس خالی بود. بیشتر مهمانان دارای سمت‌های رسمی و دولتی و چهره‌هایی غیرمشهور بودند. بیشتر سخنرانان نیز به بیان آلام و مصایب اکتفا می‌کردند، برخی به بازگویی مواضع رسمی جمهوری اسلامی ایران می‌پرداختند و کمتر به راه‌حل‌های کارآمد و قابل اجرا اشاره می‌کردند. اتفاق‌نظر بر ریشه‌کنی تندروی و افراط‌گرایی نکته‌ی مثبتی بود، اما برای رسیدن به مرحله‌ای اجرایی با دیدگاهی اجماعی فاصله زیاد است.
دیدگاههای کاربران