عوامل ریزش آرای حزب عدالت و توسعه در ترکیه

اولین جلسه پارلمان جدید ترکیه در روز سه‌شنبه 2 تيرماه 1394 برگزار شد؛ پارلمانی که پس از سیزده سال حزب عدالت و توسعه اکثریت خود را در آن از دست داده بود. عدم احراز حد نصاب تشکیل دولت توسط حزب عدالت و توسعه واکنش‌های مختلفی را به دنبال داشت؛ برخی از این موضوع خوشحال و خرسند و برخی دیگر ناراحت و نگران شدند، اما این رویداد رقابت‌های منطقه‌ای را تا حدودی آشکارتر ساخت.
انتخابات اخیر مجلس ترکیه یکی از شفاف‌ترین انتخابات خاورمیانه و جهان اسلام بود. در جهان اسلام ظاهرا چند کشور هر از چندگاهی انتخابات برگزار می‌کنند که برگزاری این انتخابات‌ها بدون جنجال و حاشیه نبوده و نقطه‌های کوری را برای برخی احزاب و گروه‌ها در پی دارند، ولی انتخابات اخیر پارلمان ترکیه به‌گونه‌ای برگزار شد که تحسین بسیاری را برانگیخت، به‌طوری‌که اروپا را وادار به تحسین نمود که این را می توان پیروزی حزب عدالت و توسعه قلمداد کرد.

حال باید دید که چه عواملی باعث کاهش آرای حزب عدالت و توسعه شد؟

ـ جنگ طی سه دهه با پ.ک.ک ده‌هاهزار کشته برجای گذاشته بود. سیاست غلط نظام آتاتورک و دولت‌های متوالی ترکیه‌ی جدید مهم‌ترین علت این بحران بود. حزب عدالت و توسعه با تصویب طرح صلح با کردها سعی کرد با مشارکت دادن آنها در رقابت‌های سیاسی در چهارچوب قانون اساسی ترکیه، حس جدایی‌طلبی آنها تضعیف نماید.
کُردها اجازه یافتند تا با «حزب دموکراتیک خلق‌ها» در انتخابات شرکت کنند و این امر باعث شد تا آنان با برافراشتن پرچم ترکیه، دست به هر کاری بزنند تا بتوانند با کسب نصاب ده درصد کل آرای کشور، به‌عنوان یک حزب به پارلمان راه یابند. آنها برای رسیدن به این هدف از جذب آرای اقلیت‌های دینی و حتی گروه‌های منحرف اخلاقی نیز صرف‌نظر نکردند. علاوه بر آن طرفداران «حزب جمهوری خلق» یا همان کمالیست‌ها، در مناطقی که احساس می‌کردند توانایی فرستادن نماینده به مجلس را ندارند، در این انتخابات به «حزب دمکراتیک خلق‌ها» رأی دادند.

ـ حزب عدالت و توسعه در چند دوره‌ی انتخابات گذشته آرای زیادی از مناطق کردنشین به دست می‌آورد که در این دوره با بالا گرفتن تب ناسیونالیسم کردی، آرای حزب عدالت و توسعه ریزش نمود به‌‌طوری‌که از میان شانزده نماینده استان “دیاربکر”، تنها یک نفر از نامزدهای این حزب به مجلس راه یافت و پانزده نماینده دیگر از کاندیداهای حزب کردها بودند.

ـ طرح صلح با کُردها، مهم‌ترین تحول در سیاست داخلی ترکیه در دوره اقتدار حزب عدالت و توسعه بود که آن را نیز می‌توان موثرترین علت کاهش آرای این حزب دانست.
صلح با کردها، خشم ملی‌گرایان افراطی ترک را برانگیخت و حزب راست‌گرای «حرکت ملی» از این امر سوءاستفاده نمود و آرای آنان را به سمت خود جذب کرد. این حزب «لغو طرح صلح» را ازجمله وعده‌های مهم انتخاباتی خود اعلام کرد و بدین ترتیب بخشی دیگر از آرای حزب عدالت و توسعه ریزش کرد. البته شکی در این نیست که صلح اسلام‌گریان و در رأس آنها حزب عدالت و توسعه با کردها اقدامی خیرخواهانه و فداکارانه بوده که در عرصه سیاست داخلی اقدامی قابل تحسین است.

ـ سیاست حمایت از انقلاب مردم سوریه نیز برای حزب عدالت و توسعه دردسرساز شد؛ دولت ترکیه بیش از یک میلیون و هشتصد هزار پناهنده سوری را اسکان داده و مبالغ هنگفتی را خرج آنها نمود که برخی جریان‌ها و احزاب، ازجمله «حزب جمهوری خلق» از این امر استفاده نموده و تبلیغات زیادی علیه دولت به راه انداختند. رهبر حزب جمهوری خلق علاوه بر دیدار با بشار اسد، اخراج پناه‌جويان سوری از خاک ترکیه را جزو شعارهای انتخاباتی خویش اعلام کرد. لذا فعالیت مخالفان پناهندگان خارجی از دیگر عوامل کاهش آرای حزب عدالت و توسعه ترکیه در انتخابات پارلمانی این کشور بود.

ـ اگرچه حزب عدالت و توسعه در دوره حکومت خود اقتصاد ورشکسته ترکیه را بهبود بخشید و این کشور را از ورشکستگی نجات داد، ولی توجه به پروژه‌های کلان اقتصادی، باعث عدم توجه این حزب به طبقه کارگر و کم‌درآمد گردید؛ موضوعی که باعث شد تا احزاب مخالف با دادن وعده‌هایی نظیر مشخص کردن حداقل دستمزدها، بیمه کارگران و حمایت از آنان بتوانند از این کانال بخشی از آرای حزب عدالت و توسعه را به سمت خود جذب کنند.

ـ مبارزه با گروه “فتح‌الله گولن” یا همان «دولت موازی» نیز برای حزب عدالت و توسعه هزینه‌بردار شد. اگرچه تشکیل ائتلافی ملی متشکل از چند حزب و گروه هم‌پیمان سابق از جمله «حزب سعادت»، تنها یک‌ونیم درصد آرای کشور را به‌خود اختصاص داد، اما همین ریزش اندک آراء نیز به ضرر حزب حاکم تمام شد.

ـ علاوه بر آنچه گفته شد، بروز اختلافات داخلی در حزب عدالت و توسعه نیز تاثیر منفی خودش را گذاشت؛ مخالفت آقای اردوغان با کاندیداتوری “هاکان فیدان”، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، که به‌خاطر اجرای صلح با کردها به شخصیتی مهم تبدیل شده بود، و نیز اختلاف‌نظر میان اردوغان و عبدالله‌ گل، برخی از طرفداران حزب را سرخورده کرده بود.

به‌هرحال با وجود تمام تلاش‌ها برای به حاشیه‌ راندن حزب عدالت و توسعه، این حزب نه‌تنها در رتبه نخست انتخابات مجلس ترکیه قرار گرفت، بلکه دست همکاری و ائتلاف را به سوی احزاب دیگر دراز کرده است. از آنجایی‌که شعارها و وعده‌های انتخاباتی سه حزب دیگر بر خلاف هم بوده و با یکدیگر تناقض دارند، لذا شانس ائتلاف میان آنها بسیار اندک بوده و در این بین بخت حزب عدالت و توسعه برای تشکیل دولت ائتلافی از دیگران بیشتر می‌باشد.