راز خوشبختی [بخش چهارم]

 تلاش در جهت خوشبختی دیگران
  بعضی از مردم چنانند که خوشبختی را فقط در جوانب زیبایی عالم وجود می‌بینند؛ منظره‌ی زیبا، نغمه‌ی دلنشین، ملاقات خوب، اندیشه‌ی درست و…. اما خوشبخت کردن دیگران از طریق همدردی و شریک شدن در غم و شادی نزد انسان‌های خاص و برگزیده پسندیده‌تر و زیباتر از موارد فوق است.
این گروه از مردم خوشبختی را فقط در تأمین سعادت و رفاه همسر و اولاد خود منحصر نمی‌دانند، بلکه دوست دارند مظاهر زیبایی را در چهره دیگران نیز ببینند. پس خوشبختی گاهی از خوشبخت کردن دیگران و فداکاری برای تدوام خوشبختی دیگران سرچشمه می‌گیرد.
ناگفته نماند زندگی متاعی است که می‌توانی به تنهایی از آن استفاده نمایی، یا دیگران را نیز در آن با خود شریک ‌سازی؛ اگر در زندگی دنیا، فقط به خوشی و خوشحالی خودت فکر کنی، گویا به تنهایی از آن استفاده کرده‌ای،‌که دراین‌صورت خوشبختی تو فقط در چند لحظه خواهد بود، اما اگر به دیگران نیز نیکی و شادی هدیه نمودی، در دنیا و آخرت خوشبخت و سربلند خواهی بود. جان کلام اینکه خوشبختی رائحه‌ی عطر دلنشینی‌ست که هر بار آن را به دیگران هدیه کردی به خودت بازمی‌گردد. خداوندی متعال فردی که سگ تشنه‌ای را سیراب کرد مورد مغفرت قرار داده و او را وارد بهشت کرد. حال،‌ تصور شماپس در مورد کسی که احساس برادر خویش را درک کرده و با لطف و احسان خویش او را سیراب نماید، چیست؟ رسول اکرم- صلی الله علیه وسلم- در حدیثی می‌فرمایند: «مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ يَسَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِمًا سَتَرَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَاللَّهُ فِى عَوْنِ الْعَبْدِ مَا كَانَ الْعَبْدُ فِى عَوْنِ أَخِيهِ» [صحیح مسلم، ش: 7028] (هر کس مصیبتی از مصیبت‌های قیامت را از مومنی دور کند خداوند مصیبتی از مصیبت‌های قیامت را از او دور می‌کند، و هر کس بر مومنی آسان بگیرد خداوند در دنیا و آخرت بر او آسان می‌گیرد و کسی که بر مسلمانی عیب‌پوشی کند خداوند در دنیا و آخرت عیب‌پوشی او را می‌کند. و خداوند به بنده‌اش کمک می‌کند، تا زمانی‌که بنده به برادرش کمک کند.)

1ـ تبسم پیک خوشبختی است
تبسم صادق و نشأت‌گرفته از اعماق قلب، سریع‌ترین پیک خوشبختی بوده و سبب سرایت شادی به دیگران می‌گردد. اما تبسم دروغین نه تنها راهی به قلب دیگران ندارد بلکه افراد جلوی ورود آن را به قلب‌های خود می‌گیرند. تبسم دروغین تصویری از نفاق بوده که فرد در صدد جلب رضایت دیگران با آن برمی‌آید. متأسفانه امروزه تبسم‌های دروغین در بین افراد جامعه بسیار رواج پیدا کرده است. پس به خود بیایم و تبسم‌های عاری از هر نوع نفاق و دورویی را به یکدیگر هدیه کنیم تا متعاقبا خوشبختی را به دیگران هدیه داده باشیم.
هرگاه شاد هستی به زندگی تبسم کن زیرا تبسم در وجود تو و دیگران خوشبختی می‌آفریند. یقینا ما انسان‌های متبسم را دوست داریم و از همراهی با آنها لذت می‌بریم و از انسان‌های عبوس دوری می‌جوییم و از همراهی با آنها ملول می‌شویم. پس با لبخند و تبسم دوستی دیگران را به‌دست بیاوریم. عبوس بودن زندگی‌ فرد را تبدیل به جهنم می‌کند. پس همواره و در مسیر زندگی تبسم بر لب داشته باشیم تا شرح صدر را نصیب خود و اطرافیان‌مان، که آنها را دوست داریم، نماییم. حضرت عبدالله بن حارث می‌گوید: «ما رأیتُ أحدا أکثر تبسما من رسول الله- صلی الله علیه وسلم-» [ترمذی] (هیچ کسی را ندیدم که از رسول الله- صلی الله علیه وسلم- بیشتر تبسم کند.)

2ـ خوشبختی در خوش‌اخلاقی است
یکی از مهمترین آداب معاشرت، خوش‌رویی و خوش‌اخلاقی است. کسی که خوش‌اخلاق و خوش‌برخورد باشد نزد همسر، فرزندان، دوستان و هم‌نوعان خویش محبوب و محترم است. اما در مقابل، انسان بدخلق و سخت‌دل که نه با کسی الفت می‌ورزد و نه کسی با او طرح دوستی می‌ریزد، همسرش از او ناراض بوده، فرزندانش از دستش می‌نالند و دوست و همسایه و دیگران از او ناخشنودند. چنین انسانی هر چند سالم و ثروتمند هم باشد، اما باز هم از همه انسان‌ها بدبخت‌تر خواهد بود.
حضرت جابر- رضی الله عنه- از رسول الله- صلی الله علیه وسلم- روایت می‌کند که فرمودند: هر نیکی، پاداشی دارد، و اینکه با برادرت با چهره باز برخورد کنی،‌از جمله‌ی نیکی هاست. [ترمذی] در حدیثی دیگر می‌فرمایند: «المؤمن یألف و لا خیر فیمن لایألف و لایؤلف» [مسند احمد] (انسان مومن الفت می‌ورزد، و هیچ خیری در انسانی که نه دوست دارد و نه دوست داشته می‌شود، وجود ندارد.) حضرت عمر- رضی الله عنه- می‌فرماید: «ملاقات با دوستان سبب دوری غم و اندوه می‌گردد.) حضرت علی- رضی الله عنه- به فرزندش فرمود: «انسان غریب کسی‌ست که دوستی نداشته باشد.) همچنین حضرت علی- رضی الله عنه- می‌فرماید: «هر کس غم او زیاد شود بیماری‌های جسمی او زیاد می‌شوند و هر کس که اخلاقش بد باشد خودش را عذاب می‌دهد.)

3ـ دینداری در اخلاق و برخورد نیکوست
دین اسلام آن‌دسته از افرادی را که با همسایگان‌شان رفتار و برخورد نیک و مناسبی ندارند، به شدت مورد نکوهش قرار می‌دهد. در روایتی آمده است که یک بار رسول اکرم – صلی الله علیه وسلم- ‌فرمودند: «والله لا یؤمن والله لا یؤمن والله لا یؤمن. قیل: مَن یا رسول الله؟ قال: الذی لا یأمن لا یأمن جاره بوائقه.» [صحیح بخاری] (به خدا سوگند ایمانش کامل نیست، به خدا سوگند ایمانش کامل نیست، به خدا سوگند ایمانش کامل نیست. گفته شد: چه کسی ای رسول خدا؟ فرمودند: کسی که همسایش از اذیتش در امان نیست.)
بعضی از مردم هستند که در ادای فرایض کوتاهی نمی‌کنند، اما در رعایت حقوق دیگران کوتاهی می‌کنند، که اخلاق کریمه و اسلامی این چیز را نمی‌پذیرد. شخصی خدمت رسول الله- صلی الله علیه وسلم- عرض کرد: ای رسول خدا فلان زن در کثرت نماز و روزه و صدقه شهرت دارد، اما همسایه‌اش را با زبان خود آزار می‌دهد. رسول خدا- صلی الله علیه وسلم- فرمودند: او در جهنم است. آن شخص زنی دیگر را یاد کرد که نماز و روزه اندکی دارد اما قسمتی از غذای خود را به همسایه‌اش صدقه می‌کند و به همسایگان خود اذیت و آزاری نمی‌رساند. رسول الله- صلی الله علیه وسلم- در مورد وی فرمودند: او در بهشت جای دارد. [روایت مسند احمد]
حضرت عبدالله بن عمرو می‌فرماید: از رسول خدا- صلی الله علیه وسلم- شنیدم که فرمودند: «آیا به شما خبر ندهم که چه کسی در روز قیامت نزد من از همه شما محبوب‌تر خواهد بود، و این جمله را دو یا سه بار تکرار نمودند. صحابه عرض کردند: بله ای رسول خدا. آن‌حضرت- صلی الله علیه وسلم- فرمودند: کسی که از همه شما خوش‌اخلاق‌تر باشد.» [روایت مسند احمد]

4ـ نیکی‌ها بدی‌ها را از بین می‌برند
هر فرد در زندگی خویش مرتکب اشتباهات زیادی می‌شود که این اشتباهات به میخ‌ها‌ و خارهایی می‌مانند که انسان را از ادامه مسیر بازمی‌دارند. به راستی چه کسی از ما در زندگی دنیا دچار خطا و اشتباه نشده و از او گناهی سرنزده است؟ اما آیه‌ای در قرآن مجید است که چون چراغی فروزان، نور امید را در قلب انسان می‌تاباند و راه برگشت مجدد  و فرصت جبران را برایش فراهم می‌آورد. آن آیه این است: «إن الحسنات یذهبن السیئات»[  ] (همانا نیکی‌ها بدی‌ها را از بین می‌برند.) رسول الله- صلی الله علیه وسلم- نیز می‌فرماید: «اتق الله حیثما کنت و اتبع السیئة‌ تمحها و خالق الناس بخلق حسن» [ترمذی] (از خدا بترس هر جا که هستی و به دنبال بدی نیکی کن، آن را محو می‌کند و با مردم با اخلاق نیک برخورد کن.) چه زیباست که ما این رهنمون‌ها را در روابط زندگی اجتماعی نصب‌الصین خود قرار دهیم. زیرا انسان در زندگی روزانه دچار اشتباه می‌شود، اما علاج درست این‌ست که بدی را با نیکی پاک کنیم؛ با گفتار نیک، چهره‌ی باز، دوستی خالصانه، سخاوت و سرانجام عذرخواهی و نیز پذیرفتن عذر دیگران می‌توانیم فضای از دوستی و خوشبختی را برای خود و دیگران به‌وجود بیاوریم. عاقل‌ترین مردم کسی‌ست که بیش از همه عذر دیگران را پذیرا باشد و این انسان بیشتر از همه لذت خوشبختی را در زندگی دنیا حس خواهد کرد. پس اگر دچار اشتباه شدی حسرت نخور. یک قدم به عقب برگرد، پشیمان شو و معذرت‌خواهی کن و خلاصه اینکه بدی را با نیکی دنبال کن و آن را محو نما. و اینگونه است که سعادت و خوشبختی برایت به ارمغان خواهد آمد.

5ـ خوشبختی را به والدین خود هدیه کن
در دنیا کمتر کسی یافت می‌شود که دوستی پدر و مادر و احسان بزرگ آنها بر خودش را نادیده بگیرد، زیرا آنها عامل وجودش بوده و برای رشد و تربیتش شب و روز تمام کوشش خود را به کار گرفته‌اند. پس چه زیباست تا آن‌گونه که سزاوار شأن‌شان است با آنها نیکی کنیم. خداوند متعال در این باره می‌فرماید: «وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا *وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا» [اسراء: 23 – 24] (و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد اگر يكى از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى.و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت كن چنانكه مرا در خردى پروردند.)
رسول اکرم –صلی الله علیه وسلم- می‌فرمایند: «بروا آبائکم تبرکم أبناءکم» ترمذی ] (با پدران‌تان نیکی کنید، فرزندان‌تان با شما نیکی می‌کنند.) همچنین می‌فرمایند: «من بر والدیه طوبی له زاد الله فی عمره» [طبرانی] (هر کس که به والدین خود نیکی کند خوشا به حال او. خداوند در عمرش می‌افزاید.)
یک بار حضرت عبدالله بن عمر- رضی الله عنهما- مردی را که دید که مادر خود را بر دوش گرفته و اطراف خانه کعبه طواف می‌کند. وی به حضرت عبدالله بن عمر گفت: آیا من حق‌ش را اداء نمودم؟ عبدالله بن عمر فرمود: «خیر. حتی یک آه او را. اما تو نیکی کردی و خداوند در مقابل عمل اندک پاداش زیاد می‌دهد.»

6ـ خوشبختی را به خویشاوندان خود هدیه کن
صله رحم تنها وسیله استحکام الفت و محبت میان خویشاوندان است و کسی که به خود جرأت قطع نمودن این روابط را بدهد در حقیقت به نظام خداوندی تعدی نموده است. خداوند متعال در این باره می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِي تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا» [نساء: 1] رسول الله –صلی الله علیه وسلم-  می‌فرمایند: «من سرّ أن یبسط له فی رزقه و أن ینسأ له غی أثره فلیصل رحمه» [بخاری] (کسی که دوست دارد در رزقش افزوده شود و در عمرش برکت آید پس صله رحم کند.) رسول الله – صلی الله علیه وسلم- در حدیثی دیگر می‌فرمایند: «صلة الرحم و حسن الخلق و حسن الجوار یعمرن الدیار و یزدن فی الأعمار» [احمد و بیهقی]  (صله رحم، خوش‌اخلاقی و همسایه‌داری خوب شهر را آباد و در عمرها می‌افزاید.)

7ـ خوشبختی در برآورده کردن نیازهای مردم است
داشتن قدرت و توانایی برآورده نمودن نیازهای مردم و کمک کردن به هم‌نوعان توفیق بسیار بزرگی از سوی خداوند متعال است که باید شکر آن را بجای آورْد. فضیلت قدم برداشتن برای حل مشکلات مردم از اعتکاف در مسجد بهتر است و چه شادی بهتر و با ارزش‌تر از اینکه شادی را در قلب دیگران وارد نماییم.
شخصی نزد رسول اکرم- صلی الله علیه وسلم- آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، کدام انسان نزد خداوند از همه محبوب‌تر است؟ آن‌حضرت- صلی الله علیه وسلم- فرمودند: «محبوب‌ترین بنده نزد خداوند کسی است که از همه بیشتر برای مردم فایده و نفع برساند و با ارزش‌ترین عمل نزد خداوند آن است که شادی را به قلب فرد مسلمان وارد کنی، مصیبتی از او دور نمایی یا حاجتی از او را برآورده کنی یا گرسنگی را از او دور کنی و من اگر برای برآورده کردن نیاز برادرم اقدام کنم برایم بهتر است از اعتکاف یک ماه در مسجد مدینه.» [رواه الطبرانی]
یکی از نشانه‌های دوستی به خاطر خدا، این است که فرد از نفع‌رسانی به برادر مسلماناش آنچنان خوشحال و خرسند شود که از رسیدن خیر به خودش خوشحال می‌شود. از حضرت عبدالله بن عباس- رضی الله عنهما- منقول است که وی یک‌بار در مسجدالنبی معتکف بود. مردی که آثار غم و اندوه سراسر وجودش را در بر گرفته بود آمد و به او سلام کرد و نشست. حضرت ابن عباس از او پرسید: چرا تو را در غم و اندوه می‌بینم؟ گفت: آری ای پسر عموی رسول خدا. فلان مرد از من وامی می‌خواهد و من توان پرداخت آن را ندارم. حضرت عبدالله بن عباس فرمود: آیا من درباره تو با او صحبت کنم. گفت: اگر دوست دارید. حضرت ابن عباس کفش‌های خود را پوشید و از مسجد بیرون رفت. آن مرد گفت: آیا اعتکاف‌تان را فراموش کردید؟ ایشان در حالی که به سوی قبر مطهر رسول خدا- صلی الله علیه وسلم- اشاره می‌کرد، فرمود: خیر، ولی من از صاحب این قبر شنیدم که فرمود: هر کس جهت برآورده کردن حاجت برادر مسلمانش برآمده و در این مورد تلاش کند برایش از اعتکاف ده سال بهتر است، و هر کس یک روز به خاطر رضای خدا اعتکاف کند خداوند متعال بین او و جهنم سه خندق، که فاصله هر یکی از آنها از زمین تا آسمان است، فاصله ایجاد خواهد نمود.
شیخ محمد غزالی در تشریح این حدیث می‌نویسد: «این حدیث در واقع بیانگر تقدیر دین اسلام از روابط برادرانه و خیرخواهی و خدمات عمومی است که جامعه را در مسیر تعالی و رشد رهنمون می‌گردد.

ادامه دارد…

رشیداحمد شه‌بخش