امروز :پنجشنبه, ۹ فروردین , ۱۴۰۳

راز خوشبختی [بخش سوم]

راز خوشبختی [بخش سوم]

 خداوند متعال به کسی که عمل صالح انجام می دهد و به او و رسولش ایمان دارد وعده زندگی ایده آل را در دنیا و آخرت داده است؛ «من عمل صالحا من ذکر أو أنثی و هو مومن فلنحیینه حیوة طیبة و لنجزینهم أجرهم بأحسن ما کانوا یعملون» [النحل: 97] (هر کسی که عمل نیک انجام داد، مرد باشد یا زن، در حالی که او مسلمان است هر آینه زنده کنیم اش بر زندگانی پاک یعنی در دنیا نعمت دهیم و بدهیم آن جماعت مزد ایشان را بحسب نیکوترین آنچه می کردند.)

حیاة طیبة مجموعه ای است که زیرمجموعه آن امور متعدد راحتی و سعادت است. حضرت ابن عباس- رضی الله عنه- آن را به رزق حلال تفسیر نموده و حضرت علی- رضی الله عنه- آن را به قناعت تفسیر نموده و ضحاک- رحمه الله تعالی- آن را به رزق حلال و عبادت در دنیا تفسیر نموده است.

4- خوشبختی در یاد الله است
دکتر مصطفی سباعی می گوید: اگر نفْست تصمیم گناه داشت پس خدا را یاد کن. اگر باز نیامد اخلاق مردان صالح را پیش روی او بگذار، اگر باز نیامد او را از رسوایی پیش مردم برحذر دار، اگر باز نیامد پس بدان که تو در آن لحظه از انسانیت بیرون رفته ای.

5- سعادت در شکر خداست
بیشتر مردم بر این باورند که بزرگترین نعمت خداوند ثروت است، اما اگر با دیده انصاف بنگریم خواهیم یافت که نعمت‏های خداوند بی شمارند؛ نعمت شنوایی، بینایی، عقل، فرزند، سلامتی، هوا، آب و بسیاری از نعمت‏های دیگر که خداوند در مورد آنها می فرمایند: «و إن تعدوا نعمة الله لا تحصوها» [النحل: 18](و اگر بشمارید نعمت خدا را نمی توانید آن را احاطه کنید.)
 سعدی- رحمة الله علیه- در فضیلت شکر می فرماید:
کسی را که باشد دل حق شناس  /  نشاید که بندد زبان سپاس
نفس جز به شکر خدا بر میار /  که واجب بود شکر پروردگار
ترا شکر حق فزاید ز شکر  /  ترا فتح از در درآید ز شکر
اگر شکر حق تا بروز شمار /  گذاری نباشد یکی از هزار
ولی گفتن شکر أولی تر است /  که اسلام را شکر او زیورست
اگر از شکر ایزد نبندی زبان /  بدست آوری دولت جاویدان
حسن بصری- رحمه الله- می فرماید: کسی که نعمت خدا را در خوراک و پوشاک منحصر بداند عملش اندک و عذابش نزدیک است.
اما بزرگترین غفلت این است که زمانی متوجه نعمت شویم که آن را از دست داده ایم و پر واضح است که نعمت با شکر دوام پیدا می کند و با کفر از دست بیرون می شود.
شکر نعمت، نعمتت افزون کند  /  کفر، نعمت از کفت بیرون کند
خداوند متعال در سوره ابراهیم می فرمایند: «و إذ تأذن ربکم لئن شکرتم لأزیدنکم و لئن کفرتم إن عذابی لشدید» [ابراهیم: 7] (آن وقت که خبردار ساخت پروردگار شما که اگر شکر را بجا آورید زیاده دهم شما را و اگر ناسپاسی کنید هر آینه عذاب من سخت است.)
 جان کلام اینکه گناه نعمت‏ها را از بین می برد. حضرت علی- رضی الله عنه- در این مورد می فرماید: «‌هیچ مصیبتی بر انسان فرود نمی آید مگر بخاطر گناهی که انجام داده است و مصیبت برداشته نمی شود مگر با توبه و بازگشت به سوی خدا.»
خداوند متعال می فرماید: «و ما أصابکم من مصیبة فبما کسبت أیدیکم و یعفوا عن کثیر» [الشوری: 30] (و هر چه برسد به شما از مصیبت‏ها پس به سبب گناهی است که انجام داده است دستان شما و گذشت می کند از بسیاری [از آنها.])
همچنین در آیه 53 سوره انفال آمده است: «ذَلِكَ بِأَنَّ اللّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» [الانفال:‌53] (و این به سبب آنست که خداوند هرگز تغییردهنده هیچ نعمتی که انعام کرده باشد آن را بر قومی نیست، مگر آنکه ایشان بدل کنند حالتی را که در ایشان است و خداوند شنونده و دانا است.)

6- خوشبختی در رزق حلال است
چه زیباست که انسان در حالی به خانه اش برگردد که دستش از روزی حلال که هیچ‏گونه خیانتی آن را آغشته نکرده است، پر باشد. انسان در روزی حلال طعم ایمان را خواهد چشید. اما در این عصر و زمان چه بسیارند کسانی که در حالی به خانه شان برمی گردند که دستشان از پول آغشته به دروغ، رشوه و قسم ناحق پر است. چنین انسانی چگونه به خواب می رود که مال حرام را گوارا می یابد و خود، فرزندان و همسرش از لقمه حرام تغذیه و رشد می کنند. این انسان  فردای قیامت چه پاسخی خواهد داشت آنگاه که از او پرسیده شود که این مال را از چه راهی کسب کرده و در چه زمینه ای مصرف نموده ای؟. در روایت طبرانی آمده است که حضرت ابن عباس- رضی الله عنهما- می فرمایند: من آیه «یا أیها الناس کلوا مما فی الارض حلالا طیبا» را نزد رسول خدا- صلی الله علیه وسلم- تلاوت کردم. در این لحظه سعد بن أبی وقاص بلند شد و گفت: ای رسول خدا، دعا بفرمایید که خداوند من را مستجاب الدعوة بگرداند. رسول خدا ص به او فرمود: «ای سعد، خوراک خود را از رزق حلال بگران مسجاب الدعا می گردی و قسم به آن ذاتی که جان محمد در دست اوست همانا بنده، لقمه حرام را در شکمش می اندازد که در اثر آن عبادت چهل روز او پذیرفته نمی شود و هر انسانی که گوشت بدن او از حرام پرورش یابد، جهنم برایش سزاوار است.»
در حکایت‏ها آمده است که زنی مسلمان بر دروازه در می ایستاد و زمانی که همسرش برای کار به بازار می رفت او را با این کلمات بدرقه می کرد: «ای همسرم برحذر باش از اینکه لقمه حرامی برای ما بیاوری، زیرا ما بر گرسنگی می توانیم صبر کنیم اما طاقت تحمل آتش جهنم را نداریم.»

7- خوشبختی در صبر هنگام مصیبت است
آزمایشات و گرفتاری‏های دنیا فراوان هستند و انسان مومن به خوبی می داند که دنیا محل آزمایش است و هر آن در انتظار آزمایش به سر می برد و پیروز این میدان کسی است که چنان مصیبت‏ها را پشت سر می گذراند که خداوند از او راضی باشد.
قاضی شریح می گوید: هرگاه در امور دنیوی به مصیبتی مبتلا می شوم، به خاطر چهار چیز بر آن شکر می گویم:
1- شکر می گویم که به مصیبتی بزرگتر از این مبتلا نشده ام؛
2- شکر می گویم که خداوند توفیق صبر بر آن را به من عنایت نموده است؛
3- شکر می گویم که توفیق استرجاع، یعنی گفتن إنا لله و إنا إلیه راجعون به من داده شده است؛
4- شکر می گویم که مصیبت وارده در دینم نیست.
لذا انسان مومن به آزمایشات خداوندی با دید واقع بینانه می نگرد و یقین دارد که آنچه به او رسیده است از جانب خداوند است، و آنچه که از سرش دور شده است نیز به إذن و مشیت خداوند است. خداوند متعال در آیه 22 و 23 سوره حدید این حقیقت را اینگونه بیان می فرماید: «ما أصاب من مصیبة فی الارض و لا فی أنفسکم إلا فی کتاب من قبل أن نبرأها إن ذلک علی الله یسیر× لکیلا تأسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم و الله لا یحب کل مختال فخور» (نرسد هیچ مصیبتی در زمین و نه در جان شما مگر نوشته شده در کتابی پیش از آنکه بیافزایم آن مصیبت را + خبر دادیم تا اندوه نخورید بر آنچه رفت از دست شما و تا که شادمان نشوید به آنچه که عطا کرد شما را. خداوند دوست نمی دارد هر تکبرکننده خودستاینده را.)
انبیاء، صالحین و بندگان مقرب خداوندی نیز مورد آزمایش واقع شده اند، اما با این وجود از خود صبر و شکیبایی نشان داده اند. (هر کس در این بزم مقربتر است / جام بلا بیشترش می دهند.)
این موضوع را نیز نباید فراموش کنیم که زندگی مومن با تمام جوانبش برای او خیر است. رسول اکرم- صلی الله علیه وسلم- می فرماید: «عجبا لأمر المومن إن أمره کله خیر و لیس ذاک إلا للمومن إن أصابته سراء شکر فکان خیرا له و إن أصابته ضراء صبر فکان خیرا له» [ صحیح مسلم]

8ـ خوشبختی در ذکر و یاد خداست
نفس سالم بشری جز با مناجات خداوندی احساس آرامش نمی کند. خداوند متعال در این باره می فرماید: «الذین امنوا و تطمئن قلوبهم بذکر الله ألا بذکر الله تطمئن القلوب» [الرعد:‌28] (راه می نماید به سوی خدا کسانی که ایمان آوردند و آنان را که آرام می گیرد دل‏هایشان با یاد خدا. آگاه شوید که با یاد خدا دل‏ها آرام می گیرد.)
انس گرفتن با یاد خداوند با دعا و مناجات، استغفار و نماز و خواندن قرآن میسر می شود. پس به خود آییم و از کسانی نباشیم که در هنگام فقر و تنگدستی یا بیمارشدن فرزند یا وقت امتحان کنکور خداوند را یاد می کنند، سپس نعمت خداوند را فراموش کرده و در وادی غفلت به سر می برند. خداوند متعال در توصیف چنین اشخاصی می فرماید: «و إذا مس الانسان الضر دعانا لجنبه أو قاعدا أو قائما فلما کشفتا عنه ضره مرّ کان لهم یدعنا إلی ضر مسه لذلک زین للمسرفین ما کانوا یعملون» [یونس:‌12]
(‌چون رنجی به انسان برسد دعا کند به جانب ما خفته بر پهلوی خود یا نشسته یا ایستاده پس آنگاه که برداشتیم از او رنجش را می گذرد گویا نخوانده بود ما را به دفع کردن رنجی که رسیدش. اینگونه آراسته کرده شده است برای تجاوزکاران عملکردشان.)

9- خوشبختی در کنترل خواهشات نفسانی است
انسانی که خوهشات نفسانی خویش را کنترل می کند و نمی گذارد که خواهشات بر او غلبه کنند، انسانی عاقل و فهیم است که در دنیا و آخرت خوشبخت خواهد بود.
خداوند متعال پیروی از خواهشات نفسانی را در مقام مذمت ذکر نموده است زیرا اگر پیروی از خواهشات بر انسان غلبه کند تمام وقتش را از او می گیرد و فکرش را به خود مشغول کرده و او را از صراط مستقیم به بیراهه گمراهی می کشاند. خداوند متعال می فرماید: «أرایت من اتخذ إلهه هواه أفأنت تکون علیه وکیلا» [الفرقان:‌43]

10- خوشبختی در راستگویی است
راستگویی پیش‏قراول تمام خوبی‏هاست و کسی که مزین به صفت راستگویی است صفاتش کامل، اخلاقش زیبا، جزو انسان‏های خوشبخت است. مردی نزد رسول الله- صلی الله علیه وسلم- حاضر شد و عرض کرد: مرا به عملی که من را وارد بهشت کند راهنمایی کنید. آن حضرت- صلی الله علیه وسلم- فرمودند: «‌راستگویی، زیرا هرگاه بنده سخن راستی به زبان براند نیک می گردد و هرگاه نیک باشد ایمان کامل حاصل می کند و هرگاه ایمانش کامل باشد داخل بهشت می گردد.» سپس آن مرد از رسول الله- صلی الله علیه وسلم- پرسید: عمل واردکننده جهنم چیست؟ رسول خدا- صلی الله علیه وسلم- فرمودند: «دروغ، زیرا هرگاه فرد دروغ بگوید مرتکب گناه می شود و هرگاه گناهش غلبه پیدا کند به کفر نزدیک می شود و هر گاه کفر بر او غالب بیاید وارد جهنم می شود.» [مسند احمد]
حضرت عمر بن خطاب- رضی الله عنه- می فرماید: «اگر راستگویی مرا پایین ببرد، هر چند که این به ندرت پیش می آید، نزد من پسندیده تر است از دروغی که من را بالا ببرد، هر چند که این هم به ندرت اتفاق می افتد.»
حکیمی می گوید: «دروغ جمع کننده هر بدی و اصل و ریشه هر مذمت است، زیرا دروغ به سخن چینی منتهی می شود و سخن چینی به کینه می انجامد و کینه دشمنی را به دنبال دارد و سرانجام اینکه با دشمنی نه امنیتی می ماند و نه سعادت و خوشبختی»
 متأسفانه امروزه مردم در هنگام شوخی، دروغ را سبک می شمارند و برای گرم نگه داشتن مجلس از گفتن سخن دروغ و خودساخته هیچ پروایی ندارند، اما باید دانست که دین اسلام که تفریح را مباح قرار داده است جز راستی چیز دیگری را نمی پسندد. رسول خدا- صلی الله علیه وسلم- می فرماید: «ویل للذی یحدث بالحدیث لیضحک منه القوم فیکذب، ویل له ویل» [جامع الترمذی] (هلاکت است برای آن شخصی که سخنی می گوید تا اطرافیان از گفته اش بخندند و مرتکب دروغ می شود، وای بر او، وای بر او.) همچنین آن حضرت- صلی الله علیه وسلم- در حدیثی دیگری می فرماید: «لا یومن العبد الایمان کله حتی یترک الکذب فی المزاح و المراء و إن کان صادقا» [مسند احمد] (بنده ایمانش کامل نمی شود مگر زمانی که دروغ را در حالت شوخی و جدی ترک کند، هر چند راستگو باشد.)
دلا راستی گر کنی اختیار /  شود دولتت همدم و بختیار
نپیچد سر از راستی، هوشمند  /  که از راستی نام گردد بلند
دم از راستی گر زنی صبح دار /  ز تاریکی جهل گیری کنار
مزن دم بجز راستی زینهار  / که دارد فضیلت یمین بر یسار
به از راستی در جهان کار نیست  /  که در گلبن راستی خار نیست

11- خوشبختی در حیا است
حیا یعنی باز آمدن از اموری که عقل آنها را زشت جلوه می دهد و ذوق سالم آنها را رد می کند. نه خالق جل جلاله آن را می پسندد و نه بندگانش. پس حیا اخلاقی وزین و زیباست که انسان را از انجام دادن منکرات و محرمات باز داشته و او را از ارتکاب گناهان محافظت می کند. در یک جمله می توان گفت؛ کسی که از حیا بی نصیب است در واقع محروم از هر خیر و نیکی است.
خداوند متعال در قرآن مجید می فرماید: «من یتزکی فإنما یتزکی لنفسه و إلی الله المصیر» [فاطر:‌ 18] (و هر که پاک شد پس جز این نیست که پاک می شود برای نفع خویش و بازگشت به سوی خداست.)

12- خوشبختی در بردباری است
بردباری یعنی کنترل نفس هنگام فوران خشم، و چه بسیارند انسان‏هایی که امور معمولی و پیش پا افتاده آنها را برافروخته می کند و در یک چشم به هم زدن زندگی‏شان تبدیل به جهنمی می شود که هر تر و خشک را بدون استثناء می سوزاند.
کافی است بدانیم که بردباری سیّد و سرور اخلاق‏هاست که صاحبش را با اخلاق نیکو مزین نموده و او را محبوب خداوند قرار می دهد. صبر و بردباری جایگاه فرد را در نزد مردم بالا برده و به او وقار و متانت می بخشد. خداوند متعال در این باره می فرماید: «خذ العفو وأمر بالعرف و أعرض عن الجاهلین» [الأعراف:‌199] (لازم بگیر گذشت را و به کار پسندیده امر کن و از جاهلان دوری کن.)
حکیمی می گوید:‌« اگر در مقابل فرد جاهل سکوت کنی، گویا به او جواب کافی داده ای.»
رسول خدا- صلی الله علیه وسلم- می فرماید: «ألا أنبئکم بما شرف الله به البنیان و یرفع الدرجات؟ قالوا: نعم یا رسول الله. قال: تحلم عمن جهل علیک و تعفوا عمن ظلمک و تعطی من حرمک و تصل من قطعک» [رواه الطبرانی]
رسول خدا – صلی الله علیه وسلم- می فرماید(یا به شما خبر ندهم به آنچه که خداوند با آن به شما شرافت می دهد و درجات را بالا ببرد؟ گفتند: بله ای رسول خدا. فرمودند: بردباری کن بر کسی که با تو با جهالت برخورد کرده و از کسی که بر تو ظلم نموده گذشت کن و کسی که بر تو بخیل بود به او بده و کسی که صله رحمی را بر تو قطع نمود با او صله رحمی کن.)

13- خوشبختی در تواضع است
تواضع خصلتی پسندیده است که به سوی محبت متقابل فرا می خواند و به پاکی نفس و سلامت ذوق دلالت می کند.
و چه بسیارند افرادی که تواضع آنها را رفعت بخشیده و از سعادتمندان گردانیده، و چه بسیارند افرادی که کبر و غرور آنها را خوار و به وادی ذلت گرفتار کرده است.
خداوند متعال می فرماید: «و عباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هونا و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما» [الفرقان:‌63] (و بندگان خدا آنهایی هستند که روی زمین با آهستگی [و تواضع] راه می روند و اگر جاهلان آنها را مورد خطاب قرار دهند می گویند سلام بر شما.)
همچنین خداوند متعال می فرماید: «تلک الدار الاخرة نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض و لا فسادا و العاقبة للمتقین» [القصص: 83] (این سرای بازپسین مقرر می کنیم آن را برای آنان‏که نمی طلبند روی زمین تکبر و نه فساد را، و حُسن عاقبت از آنِ پرهیزگاران است.)
رسول الله- صلی الله علیه وسلم- می فرماید: «ما تواضع أحد لله إلا رفعه الله» (هیچ فردی برای خدا تواضع نمی کند، مگر اینکه خداوند او را بالا می برد.) [صحیح مسلم]
سعدی- رحمه الله- می فرماید:
ز خاک آفریدت خداوند پاک /   پس ای بنده افتادگی کن چو خاک
حریص و جهان‏سوز و سرکش مباش /  ز خاک آفریدت، آتش مباش
چو گردن کشید آتش هولناک  /  به بیچارگی تن در انداخت خاک
چون سرفرازی نمود آن کمی  / از این دیو کردند، از آن آدمی

14- خوشبختی در میانه روی و اعتدال است
“اعتدال” راه میانه بین افراط و تفریط است؛ فرد در جامعه نباید به هم چشمی با دیگران پرداخته و راه رقابت را در پیش بگیرد و اینگونه کمر خود را زیر بار قرض بشکند و از سوی دیگر نباید بخل ورزیده و خود و خانواده اش را در مضیقه بیندازد. خداوند متعال می فرماید: «و لا تجعل یدک مغلولة إلی عنقک و لا تبسطها کل البسط فتقعد ملوما محسورا» [الاسراء: 29] (- چنان بخیل مباش که- دستت را بسته با گردن خودنمایی و – چنان دست و دل باز مباش که- آن را کاملا بگشایی که سرانجام در صورت بخل ملامت کرده شود و در صورت اسراف و درمانده گشتی

15- خوشبختی در اجرای عدالت است
عدالت یعنی التزام راه حق در تمام امور زندگی و دوری جستن از ظلم، و ظلم راه ناهمواری است که ظالم از آن نجاتی ندارد و فرد ظالم هرگز طعم سعادت و خوشبختی را نمی چشد، بلکه همواره لبه تیز زندگی پیش روی اوست.
خداوند متعال می فرماید: «و لا تحسبن الله غافلا عما یعمل الظالمون إنما یؤخرهم لیوم تشخص فیه الابصار». [ابراهیم: 42] (و مپندار خداوند را بی خبر از آنچه انجام می دهند ستمکاران. جز این نیست که آنها را مهلت می دهد برای روزی که چشمان در آن روز خیره می شوند.) همچنین آن حضرت- صلی الله علیه وسلم- می فرماید: «اتقوا دعوة المظلوم فإنها تحمل علی الغمام یقول الله وعزتی و جلالی لأنصرنک و لو حین» (رواه لطبرانی] (از دعای مظلوم بترسید زیرا دعای مظلوم بر بالای ابرها قرار می گیرد. خداوند متعال می فرماید: «قسم به عزت و جلالم حتما تو را فریادرسی خواهم کرد هر چند بعد از مدتی باشد.)
آن حضرت- صلی الله علیه وسلم- در حدیثی دیگر می فرماید:‌ «ما من أحد یکون علی شئ من أمور هذه الامة، قلّت أو کثرت، فلا یعدل فیهم إلا کبّه الله فی النار» [مستدرک حاکم با اسناد صحیح] (هیچ فردی نیست که امری از امور این امت، خواه کوچک باشد یا بزرگ، در اختیار بگیرد ولی در میان آنها عدالت را اجرا ننماید، مگر اینکه خداوند او را با صورت در جهنم خواهد انداخت.)
حضرت عمر بن عبدالعزیز- رحمه الله- می فرماید: «اگر اقتدارت تو را به ظلم با مردم فراخواند قدرت خداوند را بر خود مدنظر داشته باش.)

ادامه دارد….

رشیداحمد شه بخش

 

 

 


دیدگاههای کاربران

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین بخوانید