تا پیش از انتشار خبر بازداشت “نزدیکان اردوغان” در ترکیه در روز 26 آذر ماه که در رسانه های این کشور به “عملیات 17 دسامبر” معروف شده است، کمتر کسی از عمق چالش‌های پیش‌روی دولت آقای اردوغان و هم‌فکرانش در این کشور خبر داشت. در کمتر از یک هفته، روز به روز افراد بیشتری بازداشت و یا مورد بازجویی قرار گرفتند. بازداشت چند مقام عالی‌رتبه دولتی، فرزندان سه وزیر کابینه و چندین و چند چهره نزدیک به رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، در روز چهارشنبه 4 دی ماه باعث استعفای سه وزیر کابینه شد. این بازداشت‌ها که به نظر می رسید دولت و حزب حاکم را نشانه گرفته است، موجب برکناری و یا تغییر سمت حدود 70 افسر پلیس شده است؛ امری که ناظران از آن به عنوان “واکنش تند دولت” و “تلاش برای جلوگیری از توطئه برای تخریب وجهه و تضعیف حزب عدالت وتوسعه” یاد می کنند.
“توطئه خارجی یا داخلی”؟
با گسترده‌تر شدن ابعاد “عملیات 17 دسامبر”، رجب طیب اردوغان و دوستانش خبر از “توطئه خارجی علیه دولت و حزب عدالت وتوسعه” و حتی احتمال اخراج برخی از سُفرای کشورهای خارجی در ترکیه را دادند. از سخنان آقای اردوغان در واکنش به بازداشت‌های اخیر چنین برداشت شد که از دیدگاه وی برخی کشورهای خارجی (احتمالا آمریکا و اسرائیل) و هواداران عالم دینی سرشناس “محمد فتح الله گولن” در این بازداشت‌ها دست دارند. اردوغان پس از هشدار به کشورهای خارجی درباره دخالت در این پرونده، با لحنی تند و صریح گفته است: «بگذارید مخالفان در سایت‌ها و شبکه های اینترنتی کثیف خود غرق شوند».
وزیر اقتصاد نیز از “توطئه خائنانه علیه حزب عدالت و توسعه، دولت و کشور ترکیه” سخن گفته و استعفای خود را در جهت خنثی کردن این توطئه و روشن شدن واقعیت دانسته است. وبسایت رسمی سازمان رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه هم این استعفاها را در جهت “رفع هرگونه شائبه در زمینه احتمال دخالت در روند قضایی بازداشت شدگان” تعبیر کرده است.
جماعت فتح الله گولن که دارای تشکیلات رسمی نیست، از حامیان حزب حاکم در ترکیه محسوب می شده و اکنون خبر “پایان ماه عسل” دولت اردوغان و جماعت گولن زینت بخش رسانه های ترکیه شده است. این جنبش در کارزار انتخاباتی حامی حزب عدالت وتوسعه بوده است؛ در مقابل، دولت عدالت وتوسعه در تسهیل فعالیت‌های “جنبش خدمت” که توسط هواداران فتح الله گولن اداره می شود نقش پررنگی بازی کرده است. گفته می شود هواداران گولن در سیستم قضایی و امنیتی ترکیه نفوذ زیادی پیدا کرده اند و از همین نفوذ خود برای “تخریب وجهه” حزب عدالت وتوسعه استفاده می کنند. شکاف بین حزب حاکم و بنیاد گولن پس از آن علنی شد که دولت اقدام به تعطیلی موسسات آموزش ویژه نمود که آن را « جزیی از برنامه شامل اصلاح نظام آموزشی کنونی کشور» دانست. این اقدام واکنش تند هواداران گولن را در پی داشت که مدعی شدند دولت با این کار “جماعت” را هدف قرار داده است.
البته موارد اختلاف دو رقیب کنونی و هم‌پیمان سابق محدود به تعطیلی موسسات آموزشی ویژه بنیاد گولن نمی شود؛ آنها در مسائلی مثل ارسال کاروان آزادی برای شکستن حصر غزه، دوری از بلوک غرب و نزدیکی به بلوک شرق از جمله ایران، سهم‌خواهی هواداران گولن و مذاکرات با کردها نیز اختلاف نظر دارند. رسانه های نزدیک به دو طرف همواره به دفاع و هجوم به یکدیگر می پردازند که محور آن همین موارد است.
بنیاد فتح الله گولن را بشناسیم
یکی از پیامدهای “عملیات 17 دسامبر” ترکیه، برجسته شدن نقش جماعت فتح الله گولن، فعالیت‌ها و افکار این تشکل غیررسمی و شخصیت گولن بود. طبق اطلاعات موجود، جماعت فتح الله گولن، یکی از گروه‌های نورس و پیرو مکتب فکری عالم مشهور سعید نورسی معروف به “بدیع الزمان” است. فتح الله گولن، رهبر این گروه که ساکن ایالت پنسیلوانیای آمریکاست از نفوذ گسترده ای در داخل و خارج ترکیه برخوردار است. شهرت این جماعت مدیون فعالیت‌های علمی، فرهنگی، رفاهی و مدارس پراکنده آنها در تمام نقاط دنیاست. بنیاد گولن “جنبش خدمت”، (Hizmet)، نیز نامیده می شود و بیشتر دوست دارد با این عنوان مطرح باشد. امروزه این مجموعه بسیار بزرگ با همکاری افراد بسیار زیادی از مسلمانان دنیا، عمدتا ترکیه ای، اداره می شود.
اعضای “جماعت” تاکید دارند بنیاد آنها بدون سازماندهی و سلسله مراتب رهبری فعالیت می کند. اما ناظران خارجی و برخی کنشگران داخلی ترکیه بر این باور هستند که این جماعت به صورت سلسله مراتبی مدیریت شده و دارای اهداف سیاسی، مذهبی و اقتصادی است.
گمانه زنی در مورد تعداد افراد حاضر در این بنیاد بزرگ متفاوت است، اما چند صد هزار تا 4 میلیون نفر به عنوان همکاران این پروژه بزرگ بین المللی ذکر شده است. افراد همکار در این بنیاد عمدتا دانش آموزان، معلمان، تجار، روزنامه نگاران و افراد تحصیل کرده در زمینه های مختلف هستند.
جنبش گولن شامل مدارس، دانشگاه‌ها، موسسه های حرفه ای و کاری و حتی ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی، روزنامه ها، بانک‌ها و موسسات مالی در داخل و خارج از ترکیه می شود. بسیاری از جراید ترکیه “نزدیک” به بنیاد گولن خوانده می شوند که مروج افکار وی هستند؛ این رسانه ها اخیرا به سنگر حمله به مخالفان گولن تبدیل شده اند.
به گفته «نیوزویک»، تعداد مدارس گولن در داخل ترکیه 300 مدرسه و در کل دنیا (بیش از 140 کشور جهان) بیش از 1000 مدرسه تخمین زده می شود که در کشورهای مختلف در پنج قاره گسترده شده اند و به صورت منعطف و ارگانیک با موسس مجموعه، فتح الله گولن در ارتباط هستند. بیش از دو میلیون دانش آموز و دانشجو در این مدارس تحصیل می کنند. همه مدارس گولن در تمام نقاط دنیا به زبان انگلیسی آموزش می دهند و یکی از مشخصه های فارغ التحصیلان این مدارس تسلط کامل به زبان انگلیسی است. کیفیت آموزشی بالای این مدارس موجب شده نه تنها ترک تبارها و مسلمانان، بلکه افراد بومی کشورهای مختلف اعم از مسیحی یا پیروان ادیان دیگر و حتی بی دینان نسبت به ثبت نام فرزندان خود در این مدارس اقدام کنند.
فتح الله گولن کیست؟
محمد فتح الله گولن در روستایی نزدیک ارزروم متولد شد. پدر وی رامیز گولن، امام مسجد بود. گولن مادرش را اولین آموزگار خود می داند و قرآن خواندن را از پدرش آموخته است. گولن آموزش‌های ابتدایی را در روستای محل سکونتش آموخت اما پس از ترک روستا به همراه خانواده، آموزش‌های خود را ادامه نداد. وی دارای هیچگونه آموزش رسمی نبوده و به جای آن بر آموزش اسلامی غیررسمی متمرکز گشت. وی تحت تأثیر افکار شیخ سعید نورسی مشهور به بدیع الزمان، عالم برجسته اهل ترکیه، است.
گولن در سال 1981 از سمت خطیب و امام جماعت رسمی استعفا داد. وی از سال 1988 تا 1991 مجموعه ای از سخنرانی‌ها را در مساجد معروف شهرهای بزرگ ترکیه ارائه نمود. در سال 1994، در تأسیس “بنیاد روزنامه نگاران و نویسندگان” شرکت جست و به عنوان رئیس افتخاری آن منصوب گشت. او در سال 1999 و پس از اینکه از سوی دولت لاییک وقت به توطئه برای برقراری “حکومت اسلامی” در ترکیه متهم شد، کشورش را به مقصد آمریکا ترک کرد و در چند سال گذشته در پنسیلوانیا آمریکا اقامت گزیده است.
فتح الله گولن معتقد است که یک سیستم سکولار که ضدیتی با دین ندارد و اجازه آزادی مذهبی را می دهد هیچ مغایرتی با اسلام ندارد. به باور او هیچ منافاتی بین اسلام و دموکراسی وجود ندارد. البته فتح الله گولن بیشتر به پرهیز از سیاست شهرت دارد. اما اگر اتهام دولت اردوغان در دست داشتن بنیاد گولن در “پرونده سازی” علیه نزدیکانش درست باشد، مشخص می شود گولن و یا دست‌کم هوادارانش دیگر معتقد به شعار معروفشان «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم والسیاسة» نیستند.
چالش‌های دولت اردوغان
در حالی که فقط سه ماه تا برگزاری انتخابات محلی ترکیه مانده است، اتهامات وارده به دولت آقای اردوغان ضمن تقویت احتمال سیاسی بودن وقایع اخیر، دردسر بزرگی برای وی و حزبش خواهد بود. شکاف بین حزب عدالت وتوسعه و بنیاد گولن می تواند موجب ریزش و تقسیم آرای ثابت اسلام‌گرایان در ترکیه شود. هرچند رقبای جدید حزب عدالت و توسعه دارای حزب سیاسی نیستند؛ اما ثروت و نفوذ آنها می تواند بر علیه دولت فعلی استفاده شود.
از طرفی، بازداشت‌های اخیر علامت سوالی شده در مقابل ادعای اردوغان که «دولتش پاک‌تر از شیر» است. از سویی دیگر، ناظران در جهان اسلام که چشم امید به مصر و ترکیه بسته اند، هرگز راضی به شکاف میان اسلام‌گرایان و قدرت گرفتن لائیک‌ها نیستند. با این حال، افکار عمومی نه تنها در ترکیه، که تمام جهان اسلام منتظر واضح شدن حقیقت فساد مالی و پیروزی دولت کنونی در مواجهه با چالش جدید هستند.
عبدالحکیم شه بخش
دیدگاههای کاربران