اشاره| نزێک به ده ماه انت که امریکا ءُ رۆاێرشتی شهزۆرانی ملگری ماں اۆگانستان ءَ هلاس بوتگ. پد شه آواں ماں آ ملک ءَ نۆکێں حکومتے گۆں نۆکێں رهبند ءُ ملکاریاں آتگ. اے بارو ءَ گۆں شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید ءَ گپءُترانے بوتگ که واجه ءَ آیات ءُ حدیث ءُ اسلامی سرچمگانی رد ءَ «اۆگانستان ءِ اسلامی امارت» ءِ ذمه‌وارانَ سۆگه کرتگ تاں ماں اے پڑا سۆبێں بےانت. اے گپءُتران ءِ برورد اێش انت:
🔹اسلامی دین ءِ برزێں بستار سببَ بیت آزاتێں انساناں آیی اجرا ءَ منّ انت
شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید ماں اے گلگدار ءِ ائولی سر ءَ گۆں اشاره به اسلامی دین ءِ برزێں بستار ءَ گوشت ئِے: اسلامی دین ءَ را برزێں بستارے هست که اگه اے بستار په جوانی کمار کنگ بیت توانت تیوگێں دنیا ءَ رهشۆنی کنت.
دارالعلوم زاهدان ءِ سرمستر ءَ گێش کرت: اگاں ما لۆٹ اێں ماں اے زمانگ ءَ اسلام ءَ په دنیا ءِ مردماں پێش کن اێں باید همزمانگێں دنیا ءِ جاور ءَ سێل کن اێں. باید اسلام ءِ عدالت ءَ آ وڑ اجرا کن اێں که آزاتێں انساناں آیرا منّ انت ءُ اسلام ماں دنیا ءَ اثردار بیت.
واجه ءَ ٹکاٹک گوشت: کسے که لۆٹ ایت اسلامی دین ءَ ماں دنیا ءَ اجرا کنت نباید گۆں راجی ءُ مذهبی ترۆندیاں آماچ بیت، بلکه باید اسلامے جند ءَ سێل کنت ءُ پراهێں دیدانکے واهند بیت تاں توانت دگرانَ هم وتی اێشک ءُ آشک ءَ سگّ ایت. استمان ءِ مردم وڑوڑێں پگر ءُ سسا دار انت، ما باید وتی بستار ءَ برز کن اێں تا توان اێں پهکانی حق ءَ کمار کن اێں ءُ شه راج ءُ مذهبانی بودێناں کار گر اێں.
🔹گهترێں حکومت هما انت که آیی ذمه‌واراں په استمان ءِ تاهیر ءُ راحتی ءَ «شدیگی» ءُ «سکّیانَ» سگّ انت
زاهدان ءِ جمعه ءِ امام ءَ گۆں استناد به اے پاگپ ءَ «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»، دنیا ءِ حکومت ءُ سرکارانَ سۆگه کرت که اے دو بُندار ءَ «الله» ءُ «مردم» ءَ دلگۆش کن انت ءُ گوشت ئِے: گۆں تقوا ءُ پلگار شه گناه ءَ سکّ الله ءَ لچ اێں ءُ گهترێں سرکار هم هما انت که آیی مردم گۆں تاهیر ءُ راحتی ءَ زند گوازێن انت ءُ حق اش کمار بیت. گهترێن حکومت هما انت که آیی ذمه‌واراں په استمان ءِ تاهیر ءَ، گژنگی ءُ مشکلانَ سگّ انت؛ چشێں ذمه‌واراں اسلام ءِ گواچنی ئێں جهگیر انت ءُ واجه رسول الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم ءِ سیرتے سر ءَ انت.
دارالعلوم زاهدان ءُ سرمستر ءَ گێش کرت: حکومت ءُ ذمه‌واراں باید استمانے دێم ءَ هاکساری کن انت ءُ مردمانی هبر ءَ بُشکن انت. واجه رسول الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم ءَ پهکێں مردمانی گپانَ گۆشَ داشت، پمێشا منافقاں (بنڈاں) گوشت: «هُوَ أُذُنٌ» آ (پیامبر) هر پێمێں هبر ءَ گوش دار ایت. الله پاک ءَ آوانَ گوشت: «قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ». آ گۆشدارۆکنت شرێں خبر ءَ په شما. وهدے حاکم گۆشدارۆک بیت اے په استمانے نفع ءَ انت. اے شه واجه رسول الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم ءِ سیرت ءَ انت.
🔹اسلامی مذاهباں اێشی سر ءَ تپاک انت که «فتوا» گۆں زمانگ ءِ جاورے ٹگلگ ءَ ٹگل ایت
زاهدان ءِ جمعه ءِ امام ءَ وتی گپانی دێمتر ءَ گوشت: اگاں دلگۆش کن اێں گند اێں که لهتے شه احکاماں نصوص انت ءُ ٹکاٹک ماں پاگپاں بیان بوتگ انت، هچ کسَ نه توانت چشێں احکامانَ ٹگلێن ایت، پچےکه چشێں احکاماں شه «وحی» ءَ ثابت انت، بلێں بازێن احکام ءُ مسائلانی بارو ءَ ماں اسلامی دین ءَ گپ نه بوتگ ءُ ماں قرآن ءُ حدیث ءَ آوانی بارو ءَ ٹکێں نصے نه یهتگ، پمێشا چشێں احکامانی بارو ءَ پاگواجه ءُ مزن‌زانتاں اجتهاد کرتگ ءُ گێشترێں اختلاف هم همے احکامانی تها انت.
واجه ءَ گێش کرت: یکے شه «اجتهاد» ءِ مهمترێں فلسفه ئاں اێش انت که الله پاکَ لۆٹ ایت شه مردمانی عقل ءَ کار گیت تاں عالم ءُ مزن‌زانتاں فکر ءُ اجتهاد کن انت. اجتهاد ءِ آدگه فلسفه اێش انت که عرف ءُ هر جا ءُ زمانگ ءِ جاور هم دلگۆش کنگ بیت، همارنگ که بازێں احکامے انت که عالم ءُ مجتهداں وتی زمانگ ءِ جاور ءِ رد ءَ آوانی بارو ءَ فتوا داتگ، پمێشا وهدےکه جاور ٹگل ایت، فتوا همَ ٹگل ایت.
دارالعلوم زاهدان ءِ سرمستر ءَ گوشت: مئے زمانگ نۆکێں زمانگے گۆں نۆکێں زلورت ءُ پکارێں چیزاں، ماں نونێں زمانگ ءَ بازێں فتوائاں همَ توان انت که ٹگل انت. ما باید وتی نۆکێں زمانگ ءِ جاور ءَ هم دلگۆش کن اێں ءُ آیی رد ءَ کرد کن اێں. اسلامے اے بستار نباید نادلگۆش بیت. پمێشا فقهائانی دیدانکاں ماں صحابه ءُ تابعینانی زمانگ ءَ ٹگل وارت ءُ اے دیدانکاں به «کهنگێں قول» ءُ «نۆکێں قول» ءَ بهر بوت انت.
🔹شرعی احکامانی کم کمێں اجرا کنگ ماں چاگرد ءَ گهترێں رهبند ءُ تدبیر انت
شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید دێمتر ءَ گوشت: دگه مهمێں ٹک اێش انت که اسلام ءِ احکاماں کم کم اێر آتگ انت. مکه ءِ مشرکاں لۆٹ ات که پاکێں قرآن هم چۆ تورات ءَ یک گشت ءَ اێر بێت؛ «وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً» [فرقان: 32]، بلێں الله پاک ءَ اێشر ءَ نه منّ ات ءُ مزن شانێں قرآن ءَ را کم کم ءَ اێرِ آورت. ائولی سر ءَ «ایمان» ءِ مسائلاں ءُ پد ءَ «نماز»، «پاک‌ونڈ»، «رۆچگ»، «حج» ءُ دگه احکام ءُ فرایضاں اێر آت انت. شرعی مکناں هم یک گشت ءَ اێر نه یهت انت، په درور ترندآپے مکن کم کم ءَ اێر آت. الله ءِ حکمت اێش ات که مردم توان انت آوانی سر ءَ عمل کن انت ءُ په مردماں سکّ مه بیت.
واجه ءَ گوشت: وهدے لۆٹ اێں اسلام ءُ اسلامی احکامانَ ماں ملکے چۆ اۆگانستان ءَ که بازێں سالے ملگرێں بےدینانی دست ءَ بوتگ ءُ انچێں مردماں که احکامانی اجرا ءَ پروایش نه داشتگ، اجرا کن اێں هژدری انت که همے رهبند ءَ کارمرز کن اێں ءُ احکامانَ کم کم اجرا کن اێں.
دارالعلوم زاهدان ءِ سرمستر ءَ گێش کرت: ما نباید احکامانی کم کمێں اێر آیگ ءَ نادلگۆش کن اێں، بلکه شه اے بابت ءَ که همزمانگێں جاهلی شه آ جاهلی ءَ که اسلامے اولے دور ءَ بوتگ، باز ترندتر انت، اے رهبند ما را ماں اسلامی چاگرد ءَ سکّ پکار انت. ما باید آ وڑ رفتار کن اێں که په مردماں سکّ مه بیت ءُ توان انت سگّ انت. لهتے شه احکامانَ گۆں کانود ءُ لهتے را گۆں دلبڈی ءُ فضایلے بیان ءَ ماں چاگرد ءَ اجرا کن اێں.
واجه ءَ گوشت: دلگۆش کن اێں که اے زمانگے مردماں چۆ «صحابه» ءُ واجه رسول الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم ءِ زمانگ ءِ مردماں نه انت. ادعا باز انت، بلێں ماں چاگرد ءَ گواچنی ئێں مسلمان کم انت ءُ ماں عمل ءَ سستیَ کن انت. پمێشا باید جهد کن اێں هم ایمان ءُ دین اش جۆڑ بیت ءُ هم آوانَ علم ءُ زانتے نێمگ ءَ تێلانک دےاێں.
زاهدان ءِ جمعه ءِ امام ءَ سکّ سۆگه کرت که مردمانی سر ءَ سکّی مه بیت ءُ گوشت ئِے: رسول الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم وتی جهگیر ءُ کاسدانَ ماں ڈیهاں دێمَ دات ءُ سۆگه ئے کرت: «يسِّرُوا وَلا تُعَسِّروا، وَبَشِّرُوا وَلا تُنَفِّرُوا» (آسانی کن ات ءُ سکّی مه کن ات. مستاگی دےات ءُ بێزار مه کن ات). مئے سۆگه په اۆگانستان ءِ امارت اسلامی ءِ ذمه‌واراں ءُ واجه‌کاراں اێش انت که گۆں مردماں آسانی کن انت تاں دژمنانی دست ءَ نیمۆنے مه کپیت.
🔹ماں اسلام ءَ په جنێناں هاسێں پچے گچێں نه بوتگ
🔹جنێنانی حجابے بارو ءَ «رخصت» ءُ آسان‌ترین فتوا ءِ سر ءَ عمل بیت
مولانا عبدالحمید اے گلگدارے دێمتر ءَ به اۆگانستان ءِ جنێنانی حجاب ءَ اشاره کرت ءُ گوشت ئِے: اۆگانستان ءِ جنێنانی مسائلانی بارو ءَ منی سۆگه اێش انت که وهدے لۆٹ اێں کانود یا حکمے را استمانے سر ءَ اجرا کن اێں، آ مسائلانی تها که پاگواجه ئاں تپاک نه انت ءُ وڑوڑێں فتوا هست، آسان‌ترین فتوا ءِ سر ءَ عمل بیت ءُ «عزیمت» ءِ بدل ءَ «رخصتے» سر ءَ عمل بیت.
واجه ءَ درشان کرت: گهترێں فتوا دێمے پۆشگ ءِ بارو ءَ ءُ آیی اجرا ءَ ماں یک ملکے، امام ابوحنیفه ءِ فتوا انت، آیی فتوا شه عبدالله‌بن عباس ءِ دیدانک ءَ گرگ بوتگ که ماں اے پاگپ ءِ تفسیر ءَ «وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا» [نور: 31] درّائێنیت: مراد شه «إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا» «دستاں» و «دێم» انت. شه اے بابت ءَ احنافانی تیوگێں فقهائاں تپاک دار انت که جنێنانی دێم ءُ دستاں ءُ پادانی پنجگانی پۆشگ شه «عورت» ءَ نه انت، هماپێم که جنێناں لاچار نه انت په نماز ءَ اێشانَ پۆش انت.
واجه ءَ گوشت: البت اے مسئله دلگۆش بیت که اگاں پاگواجهاں په دێمے پۆشگ ءَ سۆگه کرتگ پرێشی نه بوتگ که دێم عورت انت، بلکه پرێشی بوتگ که فتنه ءِ سببَ بیت. منی دیدانک اے بارو ءَ اێش انت که اۆگانستان ءِ امارت اسلامی یا هر اسلامی ئێں ملکے ابن‌عباس رضی‌الله‌عنه ءِ گپتار ءَ زور انت ءُ په دێمے پۆشگ ءَ هجّ مه کن انت، بلکه مردمانَ دلبڈی دےانت که وتی دێم ءَ پۆش انت.
زاهدان ءِ جمعه ءِ امام ءَ گێش کرت: ماں اسلام ءَ په جنێناں هاسێں پچے گچێن نه بوتگ، بلکه سکّ سۆگه بوتگ که وتی جان ءَ پۆش انت. شه اے بابت ءَ هچ‌کسَ نه توانت جنێنانَ هجّ کنت که هاسێں پچے گورا کن انت. جنێنان توانت انت بےسینگار ءُ زینت ءَ گۆں هما پچے که عورت ءَ چێر دنت ءُ تنک ءُ نازرک مه بیت، شه گس ءَ در بےانت ءُ په کارگس ءُ مزن شهدربرجاهاں برو انت.
🔹اۆگانستان ءِ امارت اسلامی الّمی جنێنانی وانگجاه ءُ مزن‌شهدربرجاهانَ پچ کنت
شیخ‌الاسلام مولانا عبدالحمید دێمتر ءَ به هێلکاری ءِ اهمیت ءُ جنێنانی وانێنگ ءَ ماں اسلامی دین ءَ اشاره کرت ءُ گوشت ئِے: اے بن‌گپ ءَ که ما جنێنانی وانێنگ ءِ بارو ءَ دو دل به اێں، نه اسلامی پاگواجه ءُ نه مسلمان ءُ نه بےدینان، هچ کجام اێشرا نه منّ انت، پچےکه ماں قرآن ءُ سنت ءَ جنێنانی وانێنگے بارو ءَ هچ مکنے نه یاتگ.
واجه ءَ گێش کرت: مدینه شریف ءِ تیوگێں جنێنانی علم یک نێمگ ءَ ءُ بی‌بی عائشه ءِ علم یک نێمگ ءَ انت. بی‌بی عائشه رضی‌الله‌عنها 2210 حدیث نقل کرتگ. اگاں بی‌بی عائشه ءُ واجه رسول‌الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم ءِ آدگه گس‌بانکاں اے حدیثانَ نقل مه کرتێں، بازێں چیزے شه امت ءَ اندرَ بوت انت. پمێشا مئے لۆٹ شه اۆگانستان ءِ امارت اسلامی ءِ سرۆکاں اێش انت که هچ دو دل مه بےانت ءُ جنێنانی وانگجاه ءُ مزن‌شهدربرجاهانَ پچ کن انت.
🔹گۆں پاگواجه ءُ مزن‌سسائانی هوری ءَ «انسانی حقاں ماں اسلام» ءِ بن‌گپے بارو ءَ مراگش گرگ بیت
مولانا عبدالحمید دێمتر ءَ گۆں اشاره به اێشی که اسلام ءَ په «انسانی حقانی کمار کنگ ءَ» سک سۆگه کرتگ، گوشت ئِے: مرۆچی میان استمانی برجمی ءُ دگه برجمیاں په انسانی حقانی کمار کنگ ءَ سکّ سۆگهَ کن انت، بلێں مئے باور اێش انت که ماں اسلام ءَ گێش شه هر دۆدءُربێدگے په انسانی حقانی کمار کنگ ءَ سۆگه بوتگ ءُ اسلام اے بارو ءَ شه پهکاں دێما انت. منی سۆگه په اۆگانستان ءِ امارت اسلامی ءَ اێش انت که «انسانی حقانی» بارو ءَ گۆں پاگواجه ءُ مزن‌سسائانی هوری ءَ مراگش برجم دار ایت.
واجه ءَ گێش کرت: اگه چشێں مراگش ءُ دیوانان برجم دارگ بےانت، گڑا معلومَ بیت که انسانی حقانی بارو ءَ اسلام ءُ دنیا ءِ آدگه مردمانی میانجین ءَ بازێں هوارێں چیز هست ءُ اے سببَ بیت که ما گۆں هم نزیک به اێں. ما بائد انت اێشر ءَ دنیا ءِ مردمانَ نشان دےاێں که انسانی حقانی کمار کنگ ماں اسلام ءَ چنکه هژدری انت.
🔹امارت اسلامی ءِ ذمه‌واراں کانودانی گچێں کنگ ءِ بارو ءَ گۆں اسلامی دنیا ءِ پاگواجه ئان شۆر کن انت
مولانا عبدالحمید گۆں اشاره به ملک ءُ استمان ءِ راه‌برگ ءَ، گوشت ئِے: اے چیز ءَ دلگۆش کن ات که ملکے راه‌برگ گۆں لۆگمان، وانگجاه ءُ مزن‌شهدربرجاه ءِ راه‌برگ ءَ یکے نه انت.
واجه ءَ تچکاتچک گوشت: امارت اسلامی ءِ درّێں ذمه‌واراں وس ءُ لایکی ءَ سێل کن انت؛ پچےکه اے چیز باز هژدری انت که شه پهکێں راج ءُ مذهباں په ملکے راه‌برگ ءَ کار گرگ بیت. کانودانی گچێں کنگ ءِ بارو ءَ هم گۆں اسلامی دنیا ءِ دگه پاگواجه ئاں شۆر بیت ءُ آوانی دیدانکاں کارمرز بےانت، هما دیدانکاں که رحمت ءُ امنیت ءِ سببَ بےانت ءُ مردماں هم گهتر آوانَ منّ انت، گچێں بےانت.
🔹 اۆگانستان ءِ مشکلاں گۆں «ترانکاری» ءَ گێشءُگیوار بےانت
مولانا عبدالحمید گڈسر ءَ سک سۆگه کرت که ماں اۆگانستان ءَ مشکلاں ءُ و لۆٹاں گۆں ترانکاری ءَ گێشءُگیوار بےانت ءُ گوشت ئِے: ما گۆں دلسۆچی ءُ خیرلۆٹی ءَ اۆگانستان ءِ امارت اسلامی ءِ ذمه‌وارانَ سۆگهَ کن اێں که شه قرآن ءُ سیرت ءُ اسلامی دین ءِ برزێن بستار ءَ کارمرز کن انت ءُ گۆں تهے ءُ ڈنے مخالفان نند انت، آوانی هبرانَ بُشکن انت ءُ حقێن لۆٹانش رسیدگی بےانت.
همےپێم اۆگانستان ءِ نۆکێن حکومتے مخالفان شه هر پاٹی ءُ فکرے که بےانت، وتی مشکل ءُ لۆٹانَ گۆں ترانکاری ءَ گێشءُگیوار کن انت، پچےکه سالان انت که اۆگانستانے ملک گۆں جنگ ءُ مێڑ ءُ ناامنی ءَ آماچ انت ءُ آیی مردماں ماں اے سالانی دراجی ءَ بازێن سکیءُسۆری ءِ را سگتگ ءُ گێشترَ نه توان انت ملکی جنگ ءُ مێڑ ءُ مشکلانَ سگ انت، اێشی گهترین تۆجیل ترانکاری انت.
چمشانک