مدارس دینی در طول تاریخ جلوهگاه آرمانهای بلند دینی و ایمانی بوده و در گسترۀ زمان نقش بارز و مستحكمی بر زندگی انسانها داشتهاند. مدارس در واقع بسترساز دینورزی و حقجویی بوده و پیوند وثیقی میان مردم و دین برقرار كردهاند. بیدارگران دین و اصلاحگران امت از میان پروردگان مدارس دینی سر برآورده و جهانی را دگرگون كردهاند.
دارالعلوم زاهدان نیز حلقهای بس نیرومند از این سلسله است كه با برنامههای روشمند و هدفدار در راستای احیای دین و آبیاری درخت اسلام خدمات ارزندهای را ارائه كرده است، و با تلاش خستگیناپذیر مردان این اداره علمی و به یُمن توفیقات خداوندی بر مدارج كمال گام نهاده، بحمدالله روز به روز بر شكوفایی و كارآییاش افزون میگردد و تشنگان صحرای علم و دین را با آب گوارای حكمت و معرفت مینوازد.
هماكنون دارالعلوم زاهدان یكی از نامآورترین مراكز علمی و فرهنگی ایران و منطقه به شمار میرود که در زندگی معنوی و ایمانی مردم و احیای ارزشهای قرآنی و نبوی نقش ارزنده و چشمگیری داشته است و جولانگاه عالمان و حافظان قرآن است. این مدرسه بلندآوازه را عالم شهیر بلوچستان و اندیشمند بزرگ اسلامی حضرت مولانا عبدالعزیز ملازاده- رحمهالله- بنیانگذاری كرد و از آن پس بر رونق و شكوهش روز به روز افزوده شد.
پیش از معرفی بخشهای مختلف دارالعلوم زاهدان لازم است با بنیانگذار این مركز علمی آشنا شویم.
نگاهی گذرا به زندگی مولانا عبدالعزیز رحمهالله و تأسیس دارالعلوم زاهدان
مولانا عبدالله سربازی پدر بزرگوار مولانا عبدالعزیز یكی از علمای سرشناش و فعال منطقه سرباز بوده كه در راستای ارشاد مردم و رهنمون آنها به سوی دین حق و جهاد و مبارزه با گروههای “ذكری”، اهل بدعت و قبرپرستان آن سامان مشكلات فراوانی متحمل گردید و مبارزات مجدانه و بیامان ایشان راه حق و حقپرستی را هموار گردانید.
مولانا عبدالعزیز در سال 1295هجری شمسی در روستای “دِپكور” منطقه سرباز استان سیستانوبلوچستان دیده به جهان گشود و پس از فراگیری دروس مقدماتی در دامان والد بزرگوارش در اوضاع و احوال ناگواری به سوی هند سفر كرده در دانشگاه مشهور شبهقاره هند (دارالعلوم دیوبند) ثبت نام كرد و دروس نظامی را فرا گرفت. سپس برای فراگیری مزید دروس حدیث و تفسیر به مدرسه “امینیه” دهلی رخت سفر بست و از محضر عالم بزرگوار دهلی مفتی كفایتالله- رحمهالله- استفاده كرده، از آنجا فارغالتحصیل گردید.
ایشان بهخاطر ذهن وقاد و هوش منحصر به فردش مورد اجلال و اكرام اساتید بود، چنانکه مولانا مفتی كفایتالله ایشان را «مفتی بلوچستان» لقب داده بود. ایشان زمانی كه در دهلی به تحصیل اشتغال داشت با مولانا محمدالیاس- بنیانگذار نهضت دعوت و تبلیغ- نیز ملاقات نموده، از ایشان بهره گرفت.
مولانا عبدالعزیز- رحمهالله- پس از آنکه در سال 1322 هـ.ش از مدرسه دینی امینیه دهلی فارغ التحصیل شد به وطن بازگشت و به دعوت و ارشاد مردم منطقه همت گماشت. ایشان با همتی جانانه مردم را بهسوی توحید و یكتاپرستی و توجه به عبادات و اخلاق اسلامی دعوت میداد.
مولانا عبدالعزیز رحمهالله پس از آنكه مدتی در منطقه بلوچستان زیر نظر پدر گرامیاش به اسلام و مسلمین خدمت كرد، به قصد ادای حج و بهرهگیری از فیوض و بركات حرمین شریفین به عربستان سفر كرد و تصمیم گرفت مدتی در آنجا بماند. در دوران اقامتش در مكه مكرمه وقتی مسئولین مدرسه “صولتیه” مطلع شدند چنین فردی وجود دارد از وی خواستند از علوم و معارفش طلاب این مدرسه را بهرهمند سازد.
مولانا عبدالعزیز نزدیک به 2 سال ضمن بهرهگیری از انوار و بركات حرم مكه، طلاب مدرسه صولتیه را به فیض رسانید و مسئولین و طلاب را تحت تأثیر قرار داد، اما به دستور پدر بزرگوارش مولانا عبدالله، که از فرزندش خواسته بود تا خدمت به مردم محروم منطقه را بر اقامت در حرمین شریفین ترجیح دهد، به سوی وطن عزیمت كرد.
مولانا عبدالعزیز در اوایل ورود فریضه امر به معروف و نهی از منكر، حل و فصل خصومتهای مردمی و دعوت مردم به سوی اصلاح عقاید و تزکیه نفس را در دستور كار قرار داد. ایشان پس از مدتی در زادگاهش (دپكور) مدرسهای دینی تأسیس نمود و به عنوان بنیانگذار و مدیر آن مدرسه همراه برخی دیگر از علما به تدریس اشتغال ورزید.
در سال 1335 هـ.ش پس از درخواستهای مکرر مردمی، اعم از معتمدین، ریشسفیدان و افراد دلسوز منطقه به شهر زاهدان، مركز استان سیستانوبلوچستان، نقلمکان نمود تا بهعنوان مشعل فروزان علم و معرفت در دل این كویر، تاریكیهای جهل و خرافهگرایی را از میان مردمان این دیار بزداید. دزدآب قدیم (زاهدان کنونی) كه جهل و بدعت و درگیری در آن غوغا میكرد، با مواعظ عالمانه و مشفقانه حضرت مولانا عبدالعزیز با انوار دین و ایمان آشنا گشت و راه و رسم مردم تغییر پیدا كرد.
تأسیس دارالعلوم زاهدان
پس از آنکه مولانا عبدالعزیز به طور مستقل در زاهدان سكنی گزید و كارهای اصلاحی و دینی را آغاز كرد، با توجه به كاستیهای موجود در زمینه علم و دین، در اندیشه ایجاد و تأسیس مدرسهای برای فرزندان مسلمان افتاد تا بتوانند با علوم اسلامی آشنایی حاصل نمایند.
در مسجد جامع آن زمان (مسجد عزیزی كنونی) علاوه بر برگزاری نماز جمعه، به امامت مرحوم “قاضی شاهمحمد”، تعدادی طلبه نیز مشغول فراگیری علوم ابتدایی دینی بودند. پس از ارتحال قاضی شاهمحمد، مولانا عبدالعزیز- رحمهالله- در مسجد جامع مستقر شد و با جدیت تمام به ارشاد و راهنمایی مردم همت گمارد. در همین زمان شیخالاسلام مولانا عبدالحمید حفظهالله، كه تازه از مدرسه دینی “رحیمیارخان” واقع در ایالت پنجاب پاکستان فارغالتحصیل شده بود، وارد زاهدان شد و بنا به دعوت مولانا عبدالعزیز رحمهالله، به تدریس علوم دینی اشتغال ورزید.
پس از مدتی مولانا عبدالعزیز رحمهالله تصمیم گرفت مدرسه را بهجایی دیگر منتقل كند. نظر برخی از مردم این بود که مدرسه به عیدگاه قدیم زاهدان (ورودی محله شیرآباد زاهدان) منتقل شود و برخی دیگر میگفتند به غرب شهر زاهدان (مکان کنونی مدرسه) منتقل شود. پس از دعای بسیار و قرعهكشی، محل فعلی دارالعلوم زاهدان انتخاب شد. مردم به سرعت زمینی را آماده کردند و در اختیار مولانا عبدالعزیز قرار دادند.
پس از مدتی در یك روز بهیادماندنی در سال 1350 هـ.ش طلاب از مدرسه مسجد جامع قدیم به محل کنونی دارالعلوم زاهدان منتقل شدند. در آن زمان مسجد مكی و منازل و خیابانهای اطراف وجود نداشتند، بلکه مدرسه در بیابانی در بیرون شهر واقع شده بود. بعدها در محل کنونی کتابخانه دارالعلوم، مسجدی کوچک ساخته شد که طلاب و همسایههای مدرسه در آن نماز میخواندند.
در آن زمان تعداد طلاب بین 60 تا 80 نفر بود. علمای بزرگواری همچون مولانا غلاممحمد سربازی رحمهالله (پدر حافظ محمد اسلام، از اساتید دارالعلوم)، مولانا مفتی خدانظر رحمهالله، شیخالاسلام مولانا عبدالحمید، مولانا نذیراحمد سلامی و حافظ قادربخش ازجمله اساتید آن زمان بودند.
به روایت حضرت شیخالاسلام مولانا عبدالحمید حفظهالله، مولانا عبدالعزیز در حرمین شریفین و در اماكن اجابت دعا مخصوصاً در صحرای عرفات برای رشد و ترقی و قبولیت این مركز علمی به درگاه خداوند متعال دعا و تضرع میكرد. بالاخره دعا، اخلاص و نیایشهای این مرد حق سبب گردید الله تعالی به فضل خود این حوزه را رشد و محبوبیت روزافزون عنایت فرماید.
مولانا عبدالعزیز در سال 359 هـ.ش، دچار ناراحتی قلبی شد و در پی اصرار دوستان و مشوره پزشكان برای معالجه به انگلستان سفر كرد و پس از بهبود نسبی به وطن بازگشت، اما پس از یك سال و نیم بیماری ایشان مجدداً شدت گرفت و حدود 4 ماه در بستر بیماری افتاد. مولانا عبدالعزیز در جریان مسافرت استعلاجی به انگلستان دچار ناراحتی كلیه شد و پس از مراجعت به ایران بنا بر مشورت پزشكان بار دوم جهت پیوند كلیه به آمریكا سفر كرد، ولی به دلیل بالابودن سن، نظر پزشكان این بود كه پیوند كلیه در این شرایط سنی سودی ندارد و بعد از اقامت كوتاهی در كالیفرنیای آمریكا به ایران مراجعت كرد.
مولانا عبدالعزیز به منظور معالجه و دیالیز به تهران و مشهد عزیمت كرد و در روزهای پایانی عمر خویش در مشهد جهت انجام دیالیز اقامت گزید و در 21 مرداد سال 1366هـ. در شهر مشهد زندگی را بدرود گفت و به جوار پروردگار شتافت. رحمهالله و أسكنه فی فسیح جناته.
پس از رحلت جانگذار مولانا عبدالعزیز رحمهالله، مسئولیت خطیر مدیریت دارالعلوم زاهدان به شیخالاسلام مولانا عبدالحمید حفظهالله واگذار شد. ایشان با جدیت تمام به طور مداوم در اندیشه ترقی و پیشرفت مدرسه بود و طولی نکشید كه تحولات چشمگیری پدید آمد.
بعد از انقلاب و با بهوجود آمدن فضای مناسب اسلامی، به مرور زمان تعداد طلاب افزایش پیدا کرد. در سال 1364 مفتی محمدقاسم قاسمی- حفظهالله- از سوی شیخالاسلام مولانا عبدالحمید به این مدرسه دعوت شد و مسئولیت آموزشی دارالعلوم به ایشان واگذار گردید. در این زمان با ابتكار ایشان تحول علمی و فرهنگی خاصی، بهویژه در زمینه آموزش زبان عربی در مدرسه بهوجود آمد. طی سالهای بعد تعداد طلاب افزایش یافت و به علت كمبود فضای آموزشی با همت حضرت شیخالاسلام منازل اطراف حوزه خریداری شده بر آن افزوده شد.
معرفی بخشهای مختلف دارالعلوم زاهدان
دفتر مدیریت
مسئولیت تمامی مدرسه به عهده حضرت شیخالاسلام مولانا عبدالحمید است. ایشان در كنار تدریس صحیح بخاری، با مدیریت مدبرانه خویش كلیه امور مدرسه را زیر نظر دارند و به رفع نیازها و كاستیها میپردازند. دفتر ایشان كه در ساختمان اداری حوزه قرار دارد، علاوه بر رسیدگی به مسایل مدرسه، به مشكلات عموم مردم نیز رسیدگی میكند. همچنین بسیاری از مسایل مهم سیاسی و اختلافات عشیرهای در این دفتر رسیدگی میشوند.
معاونت اداری
یکی از مهمترین بخشهای مدرسه، معاونت اداری است. مسئولیت این بخش را تا اسفند 1392 مولانا احمد نارویی رحمهالله بر عهده داشت. تنظیم روابط اداری كاركنان و پرسنل شاغل در دارالعلوم، هماهنگی و رسیدگی به امور داخلی و خارجی مدرسه، بررسی و رفع نیازها و مشكلات كاری كارمندان و طلاب، رسیدگی به وضعیت معیشتی و مسكن و خوابگاهها و امور رفاهی طلاب از جمله مواردی است که در این بخش به آنها پرداخته میشود.
معاونت اداری تنظیم روابط ادارات دولتی و نهادها و مردم با مدرسه را نیز بر عهده دارد؛ پاسخ به نامههایی كه از طرف مدیریت مدرسه ارجاع داده میشوند، پیشنهاد استخدام و بهكارگیری افراد در قسمتهای مختلف حوزه و رسیدگی به وضعیت حقوق و مزایای اساتید و كاركنان و تامین مسكن آنها بر حسب نیاز نیز از وظایف معاونت اداری است.
معاونت آموزشی
در بخش معاونت آموزشی دارالعلوم زاهدان فعالیتهایی همچون: برنامهریزی برای ثبتنام طلاب جدید، واگذاری دروس به اساتید اهل فن و مجرب، ترتیب و تنظیم برنامه درسی، نظارت بر دروس و نحوه تدریس، بازرسی كلاسهای درس و اعزام بازرس به كلاسهای مختلف، نظارت بر تكرار و مطالعه طلاب، برنامهریزی امتحانات و اجرای مسابقات در زمینههای مختلف، رسیدگی به مشكلات درسی طلاب و اساتید، تهیه كتب و جزوات لازم، نظارت بر اجرای مصوبات شورای هماهنگی در امر آموزش، برپایی كلاسهای تابستانی و همچنین دروس جانبی از قبیل كلاسهای تقویتی، آموزش زبان انگلیسی، كامپیوتر و نظارت و بررسی ضعفهای نظام آموزشی و ارائه آن به شورا انجام میگیرند.
برنامه درسی و شیوه آموزشی
برنامه درسی طلاب دارالعلوم زاهدان معروف به «نصاب درس نظامی» است که منسوب به مولانا نظامالدین رحمهالله است؛ در این برنامه كه تحصیل آن تقریبا 10 تا 12 سال طول میكشد در سالهای ابتدایی غالباً علوم و فنون مقدماتی مانند صرف، نحو، ادبیات و… تدریس و سپس علوم تفسیر، حدیث، فقه، اصول فقه و عقاید آموزش داده میشوند؛ ترجمه كلامالله مجید در طول سنوات تحصیل به صورت جزءجزء تدریس میگردد. از معقولات و منطق و فلسفه نیز مسایل و مطالبی در حد آشنایی با اصطلاحات این علوم در برنامه درسی گنجانده شده است. پس از تدریس كتب و علوم مذكور، در دو سال آخر اغلب كتب تفسیر و حدیث خوانده میشوند و آخرین سال تحصیلی به فراگیری كتابهای صحاح سته اهلسنت اختصاص دارد.
ارتباط علمی و فرهنگی معاونت آموزشی با مدارس دینی معتبر
دارالعلوم زاهدان از نظر برنامههای درسی و آموزشی زیر نظر «شورای هماهنگی مدارس دینی اهلسنت سیستانوبلوچستان»- توضیح آن در ادامه میآید- قرار دارد و همچون دیگر مدارس شورا، خود را موظف به اجرای برنامههای درسی و آموزشی ارایهشده از سوی این شورا میداند. اما شورای هماهنگی در تدوین و ترتیب برنامههای آموزشی با مراكز علمی مختلف جهان اسلام ارتباط و هماهنگی دارد و همواره از تجربیات مختلف آنان استفاده میكند.
برنامههای آموزشی جنبی
دارالعلوم زاهدان علاوه بر تدریس مواد درسی، برنامههای مختلف و متنوعی برای رشد و ارتقای طلاب نیز دارد. كتابخانه بسیار غنی و بزرگ دارالعلوم همیشه در اختیار طلاب است. برنامههای تمرین سخنرانی و مقالهنویسی در طول سال برای طلاب ترتیب داده میشود. برگزاری كلاسهای تقویتی در زمینه تجوید و قرائت كلامالله مجید، صرف، نحو، آموزش زبان انگلیسی، اردو و آشنایی با كامپیوتر در ماههای شعبان و رمضان که مدارس دینی تعطیل هستند، از دیگر برنامههای دارالعلوم زاهدان برای تقویت طلاب در سایر زمینههاست.
روش ثبتنام و پذیرش طلاب
روش ثبتنام طلاب جدیدی كه برای تحصیل به دارالعلوم زاهدان میآیند چنین است كه داوطلب ابتدا تقاضانامه تحصیل و ثبتنام در مدرسه را تكمیل میکند. سپس متقاضی برای شرکت در آزمون ورودی کلاسهای مختلف از طریق امتحان شفاهی استعدادیابی و برای شرکت در امتحان کتبی معرفی میشود. پس از قبولی در آزمون ورودی، داوطلب تشكیل پرونده میدهد و برای حضور در كلاس ثبتنام میکند.
کلاسهای حفظ
دارالعلوم زاهدان به عنوان یک مرکز بزرگ دینی- علمی، اهتمام ویژهای به قرآن مجید و فراهم نمودن زمینه آموزش و حفظ کلامالله مجید برای فرزندان مسلمان داشته است.
راهاندازی کلاسهای حفظ از همان ابتدای تأسیس دارالعلوم زاهدان کلید خورده است و در حال حاضر بیش از 300 شاگرد در کلاسهای حفظ این مرکز مشغول فراگیری و حفظ قرآن مجید هستند.
معهد اللغة العربية والدراسات الإسلامية
با توجه به اهمیت زبان عربی در فراگیری علوم اسلامی، بخش آموزشی دارالعلوم زاهدان در سال 1378 «معهد اللغة العربية والدراسات الإسلامية» را تأسیس کرد. هدف از راهاندازی این معهد که دارای برنامهی درسی متفاوت و ویژهای است و تدریس در آن به زبان عربی صورت میگیرد، تربیت افراد ماهر و متبحر در زبان عربی است که قادر به ترجمه منابع معتبر علوم اسلامی از عربی به فارسی و بالعکس باشند.
طلاب معهد اللغة العربیة در آخرین سال این دورهی 6 ساله موظف به ارائه پایاننامه در یکی از موضوعات علمی هستند که آن را زیر نظر یکی از اساتید معهد انجام میدهند. افرادی که پایاننامههای آنها به درجه قبولیت برسند، مدرک «لیسانس» را از سوی معهد دریافت میکنند.
بخش ویژه طلاب شوافع
پرواضح است که بخش قابل توجهی از جامعه اهلسنت ایران را «شوافع» تشکیل میدهند. دارالعلوم زاهدان در سالهای اخیر شاهد حضور بسیاری از طلاب شافعیمذهب برای فراگیری علوم دینی بود، که این امر ضرورت تأسیس بخشی ویژهی آموزش فقه شوافع را میطلبید.
دارالعلوم زاهدان در سال 1377 هـ.ش بهصورت رسمی بخشی ویژه طلاب شوافع راهاندازی کرد. این بخش در حال حاضر با نصاب درسی خاص در حال فعالیت است. مدت تحصیل در این بخش 4 سال است و طلاب شوافع در دو سال آخر تحصیلی که اغلب کتب حدیثی در آنها تدریس میشوند، با سایر طلاب در یک کلاس شرکت میکنند.
مكتب حضرت عایشه صدیقه رضیاللهعنها
توجه و عنایت به تعلیم و آموزش زنان یكی از نیازمندیهای مبرم جامعه است. دارالعلوم زاهدان نیز به همین منظور با عنایات پروردگار و عزم مدیریت این مرکز بزرگ علمی، در سال 1369هـ.ش «مکتب حضرت عایشه صدیقه» را برای آموزش علوم نبوی به خواهران تاسیس کرد.
با توجه به استقبال چشمگیر خواهران از این مدرسه، مسئولین دارالعلوم زاهدان ناچار شدند شعبههای دیگری از این مکتب را در سطح شهر زاهدان ایجاد نمایند؛ بهطوریكه مکتب حضرت عایشه صدیقه در سال 1395، 12 شعبه در شهر زاهدان داشته است.
دفتر شورای هماهنگی مدارس
با توجه به گسترش مدارس علوم اسلامی، شمار طلاب و عدم انسجام و هماهنگی در مدارس و افت روزافزون تحصیلی و مواردی از این قبیل، مسئولین مدارس دینی را بر آن داشت تا در راستای رفع این مشکلات و کمبودها و بهمنظور هماهنگی در امور آموزشی، تربیتی و فرهنگی و بهبود سطح كیفی مدارس علوم دینی اقدام به تشکیل شورایی تحت عنوان «شورای هماهنگی مدارس دینی اهلسنت استان سیستانوبلوچستان» نمایند.
این شورا که در سال 1357هـ.ش، قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران با ابتکار مولانا عبدالعزیز رحمهالله و پشتکار شیخالاسلام مولانا عبدالحمید و شیخالحدیث مولانا محمدیوسف حسینپور تاسیس شده است، با مشاركت 6 مدرسه کار خود را آغاز کرد و به تدریج بر اعضای آن افزوده شد. بهگونهای كه در سال تحصیلی 1395 تعداد مدارسی که در سطح استان سیستانوبلوچستان به عضویت این شورا درآمدهاند به 60 مدرسه رسیده است.
برخی از فعالیتهای دفتر شورای هماهنگی مدارس عبارتند از:
* ترتیب و تنظیم برنامه درسی واحد برای كلیه مدارس عضو؛
* تشكیل كلاسهای روش تدریس؛
* تربیت مدرس به منظور هماهنگی در روش تدریس؛
* ایجاد رقابت بین مدارس عضو؛
* بازرسی مدارس عضو شورا حداقل دو بار در سال؛
* تشكیل جلسات مدیران مدارس و تصمیمگیری در مورد مسائل آموزشی و تربیتی مدارس؛
* تشكیل جلسات مسئولین امور تربیتی، معاونان آموزشی و مسئولین امور تبلیغات؛
* تعیین حوزههای امتحانی و برگزاری امتحانات نوبت سوم بهطور هماهنگ بین مدارس عضو در سطح استان؛
* تعیین طراحان سؤالات، مراقبین امتحانات و تصحیحكنندگان اوراق امتحانی از مدارس مختلف عضو شورا؛
* برگزاری مسابقات مختلف استانی و كشوری بین طلاب در زمینههای حفظ و قرائت كلامالله مجید، سخنرانی و مقالهنویسی به زبانهای فارسی، عربی، انگلیسی و بلوچی و مسابقه شعر و سرود.
دارالافتاء
در سال 1363هـ.ش (1404هـ.ق) دارالافتای دارالعلوم زاهدان زیر نظر مفتی خدانظر رحمهالله رسماً آغاز بهكار كرد. دارالافتای دارالعلوم زاهدان روزانه علاوه بر پاسخ به سوالات مكتوب، به تلفنهای متعددی از اقصی نقاط ایران پاسخ میدهد.
گفتنیست فتواهایی که در این دارالافتاء صادر میشوند، ثبت و بایگانی میشوند، کمااینکه مجموعهای از این فتواها با پشتکار مولانا مفتی خدانظر رحمهالله، پس از ترتیببندی به صورت ابواب فقهی، تحت عنوان «محمودالفتاوی (فتاوای دارالعلوم زاهدان)» تا کنون در 4 جلد چاپ و منتشر شدهاند و ادامه آن در حال تدوین است.
دارالتحكیم
در كنار دارالافتاء و با توجه به كثرت مراجعین برای حل و فصل مخاصمات و مشاجرات، دارالعلوم زاهدان محلی را تحت عنوان “دارالقضاء و التحكیم” دایر نموده است تا افرادی كه خواهان حل و فصل دعاوی و مشاجرات فیمابین هستند به این محل مراجعه کنند. این مركز روزانه فعال است و افراد زیادی به آن مراجعه میكنند و مسایل آنان توسط تعدادی از علما و اساتید دارالعلوم زاهدان، که البته در این بخش دارالافتای دارالعلوم زاهدان نیز نقش مهمی ایفا میکند، حلوفصل میشوند.
مجمع فقهی اهلسنت
یكی از نهادهای علمی كه به ابتكار شیخالاسلام مولانا عبدالحمید و مفتی خدانظر رحمهالله تشكیل شد و مقر آن در دارالعلوم زاهدان قرار دارد، “مجمع فقهی اهلسنت” است.
این مجمع که علما و فقهای اهلسنت مناطق مختلف ایران از استانهای سیستانوبلوچستان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، گلستان، فارس و علمای جنوب کشور (شوافع) در آن عضویت دارند، با توجه به نیاز جامعه پیرامون مسایل جدید فقهی به بحث و بررسی میپردازد و پس از جمعبندی آراء و اقوال فقهای گذشته و معاصر در پرتو كتاب و سنت به حل و فصل این مسایل مبادرت میورزد.
شعبههای تخصص دارالعلوم زاهدان
تربیت متخصص در رشتههای مختلف علوم اسلامی از دیگر برنامهها و فعالیتهای دارالعلوم زاهدان بهشمار میرود. این مرکز بزرگ علمی اهلسنت ایران زمینه آموزش تخصصی در رشتههای ذیل را برای دانشآموختگان علوم دینی فراهم نموده است:
1- التخصص في علوم القرآن والتفسير؛
2- التخصص في علوم الحديث النبوي؛
3- التخصص في الفقه الإسلامي؛
4- التخصص في الدعوة والفكر الإسلامي؛
5- التخصص في الأدب العربي؛
6ـ التخصص في القرائت والتجوید.
7ـ دوره ادبیات فارسی و روزنامهنگاری
گفتنیست ثبتنام در هر کدام از شعبههای تخصص دارالعلوم زاهدان از اواسط ماه مبارک رمضان آغاز میشود؛ فارغالتحصیلی از مدرسهی دینی معتبر، گواهی حُسن اخلاق و قبولی در امتحان ورودی از شرایطی است که داوطلبان ثبتنام در این شعبهها باید از آنها برخوردار باشند.
لازم به ذکر است در این مرکز علمی رشتههای “التخصص في علوم القرآن والتفسير”، “التخصص في الفقه الإسلامي” و “التخصص في الدعوة والفكر الإسلامي” ویژه خواهران نیز برگزار میشوند.
پایگاه اطلاعرسانی اهلسنت ایران (سنیآنلاین؛ www.sunnionline.us)
با توجه به اهمیت اینترنت و فضای مجازی در عصر حاضر و استفاده از این فضا در انتشار افکار و عقاید مختلف، دارالعلوم زاهدان، بهعنوان بزرگترین و مؤثرترین مرکز دینی و علمی اهلسنت ایران، نیز که همواره در فکر است از کاروان علم و ترقی عقب نماند، اقدام به تاسیس و راهاندازی سایتی مستقل با عنوان “پایگاه اطلاعرسانی اهلسنت ایران (سنیآنلاین)” نمود.
این سایت به 5 زبان فارسی، عربی، انگلیسی، بلوچی و اردو در بخشهای مختلف علمی، خبری، تحلیلی و عقیدتی فعالیت میکند، علاوه بر معرفی صحیح اسلام، در بازتاب اخبار مربوط به جهان اسلام، بهویژه اخبار اهلسنت ایران، پخش و نشر خطبههای نماز جمعه اهلسنت کشور، بیان موضعگیریهای اهلسنت ایران در قبال حوادث و اوضاع جاری جهان اسلام، بهویژه در جمهوری اسلامی ایران و… نقش بسزایی ایفا میکند.
برخی فعالیتهای سنیآنلاین عبارتند از:
* انعکاس اخبار اهلسنت ایران، جهان اسلام و اقلیتهای مسلمان؛
* انتشار خطبههای نماز جمعه اهلسنت کشور؛
* ارائه مقالات علمی و تحقیقی؛
* ارائه تحلیلات علمی و سیاسی در زمینههای مختلف؛
* بازتاب گزارش جلسات و همایشهای اهلسنت کشور؛
* پاسخ به سوالات و مسایل فقهی کاربران از طریق ایمیل؛
*…
فصلنامه “ندای اسلام”
یكی از زمینههایی كه دارالعلوم زاهدان خود را موظف به فعالیت در آن میداند عرصه مطبوعات است. امروزه نمیتوان نقش مطبوعات در زندگی انسانها را نادیده گرفت. از اینرو با توجه به احساس این خلأ فرهنگی پس از تلاش بیوقفه مسئولین دارالعلوم زاهدان سرانجام در اواخر سال 1378 مجوز انتشار فصلنامهای بینالمللی تحت عنوان “ندای اسلام” از سوی وزارت ارشاد صادر و اولین شماره آن در بهار سال 1379 منتشر گردید.
خطمشی فصلنامه ندای اسلام، که از مقبولیت چشمگیری در داخل و خارج برخوردار است، واقعگرایی و اعتدال در طرح مسایل، پرهیز از افراط و تفریط و دوری از گرایشها و سلایق خاص سیاسی و جناحی است؛ ضمن اینكه خود را ملزم میداند از عقاید حقه و ناب اسلامی دفاع نماید و در راه جهاد فكری و علمی از هیچ كوششی دریغ نورزد.
ماهنامه «الصحوةالإسلامیة»
«الصحوةالإسلامیة» نام ماهنامهای است به زبان عربی در دارالعلوم زاهدان منتشر میشود. این نشریه که از سال 1383 زیر نظر مولانا مفتی محمدقاسم قاسمی فعالیت خود را آغاز کرده است، حاوی مقالات علمی و مطالب متنوعیست که توسط اساتید برجسته دارالعلوم زاهدان و دیگر نویسندگان متبحر به زبان عربی به رشته تحریر درمیآیند.
دفتر امور دانشجویی
یكی از برنامههای مثبت دارالعلوم زاهدان در راستای ارتباط بین طلاب و دانشجویان (حوزه و دانشگاه) همكاری و همیاری با دانشجویان دانشگاههاست. با توجه به استقبال دانشجویان از فضای فرهنگی و دینی دارالعلوم و شور و اشتیاق آنان برای فراگیری مسایل شرعی توجه بیشتر به آنان ضرورتی اجتنابناپذیر بود.
بههمین منظور دارالعلوم زاهدان در سال 1376هـ.ش “دفتر امور دانشجویی” تأسیس و راهاندازی کرد. این دفتر نقش رابط بین دارالعلوم و دانشگاهیان را ایفا میكند. ارتباط بین حوزه و دانشگاه، ارتقای معلومات دینی دانشجویان، ایجاد فضای معنوی و دعوت در خوابگاههای دانشجویی، ایجاد تسهیلات در هزینه تحصیلی دانشجویان از جمله اهدافی است که دارالعلوم زاهدان با تاسیس این دفتر دنبال میکند.
دفتر امور دانشجویی دارالعلوم زاهدان بهمنظور ایجاد تسهیلات برای دانشجویان شهرستانی (غیرزاهدانی) و استفاده آنان از فضای معنوی این مرکز دینی- علمی، ساختمانی را در نزدیکی مدرسه برای اقامت دانشجویان اجاره کرده است. در این خوابگاه علاوه بر امکانات اسکان، كلاسهای مختلف تاریخ، عقیده، تفسیر، سیرت و احکام نیز برای دانشجویان برگزار میشوند.
برگزاری دیدارهای سالانه دانشجویان اهلسنت کشور با علما و اندیشمندان، برگزاری جلسات معارفه دانشجویان جدیدالورود دانشگاههای زاهدان، تشکیل کلاسهای تفسیر ویژه دانشجویان در سطح شهر زاهدان، برگزاری طرحهای تابستانی ویژه دانشجویان، احداث کتابخانهای ویژه دانشجویان در مسجد عزیزی زاهدان و برگزاری کلاسهای تقویتی در این کتابخانه ازجمله فعالیتهای دفتر امور دانشجویی دارالعلوم زاهدان هستند.
دفتر شورای دانشآموزی
از دیرباز مدارس دینی و مساجد با اجرای برنامههایی البته نهچندان منظم و هماهنگ از قبیل: آموزش قرآن، تعلیمات دینی و کلاسهای تقویتی در دروس دولتی میزبان دانشآموزان بودهاند.
در اواخر سال 1391 برای اولین بار شورایی با عنوان «شورای دانشآموزی» بهمنظور فراگیر نمودن آموزش قرآن برای اقشار مختلف، برنامهریزی و هماهنگی برنامهها، تدوین کتب درسی برای دانشآموزان، ارتقای سطح کیفی دروس قرآنی و دولتی، شناسایی استعدادها، استفاده از جدیدترین روشها برای تدریس و نظارت بر دفاتر دانشآموزی شهرستانها تشکیل شد.
دفتر دانشآموزی زاهدان
با توجه به نیاز شدید ایجاد دفتر دانشآموزی در هر شهرستان، در آغاز سال 1394 در دارالعلوم زاهدان دفتری با عنوان “دفتر دانشآموزی” راهاندازی شد.
برخی از فعالیتهای دفتر دانشآموزی عبارتند از:
ـ ابلاغ برنامههای مصوب شورا به مکاتب سطح شهر؛
ـ برگزاری امتحانات، مسابقات، اردوها و کلاسهای تقویتی دروس دولتی؛
ـ برگزاری دورههای آموزشی برای اساتید؛
ـ شناسایی استعدادهای برتر؛
ـ شناسایی معلمین، فرهنگیان و معرفی آنها به مکاتب جهت تدریس؛
ـ تهیه کتب و جزوات آموزشی برای مکاتب.
کلاسهای ویژه فرهنگیان
کلاسهای ویژه فرهنگیان که شش سال کامل تحصیلی است، به منظور نشر علوم و معارف اسلامی، فرهنگ دینی و اخلاق اسلامی زیر نظر شورای عالی دارالعلوم زاهدان در سال 1390هـ.ش تاسیس شد.
مهمترین اهدافی که از برگزاری این کلاسها دنبال میشوند عبارتند از:
1- ایجاد ارتباط بین تحصیلکردگان علوم حوزوی و دانشگاهی؛
2- تربیت داعیان دین اسلام؛
3- تربیت اندیشمندان ورزیده و متعهد در زمینه فعالیتهای دینی و مذهبی؛
3- گسترش اخلاق و ارزشهای دینی در جامعه؛
4- تقویت روحیه خودباوری در برابر تهاجم فرهنگهای بیگانه و رفع وابستگیهای علمی و فرهنگی؛
5- تربیت نسلی متدین و آگاه به علوم اسلامی در بخشهای مختلف جامعه.
دفتر انجمن فکر و اصلاح
در دوران کنونی كه مدعيان دروغين هدايت و اصلاح در جهان، از تمام ابزار پيامرسانى استفاده میکنند، بايد از حريم اندیشهها، افکار و ارزشهاى دينى و اجتماعی خویش دفاع كنيم. يكی از راههای موفقيت در عرصههای مختلف، بهویژه در زمينههای علمی- پژوهشی تشكيل انجمنهای علمی، فکری و فرهنگی است.
دارالعلوم زاهدان، با هدف تربیت انسانهای مخلص، آگاه، زمانشناس، نویسنده، سخنور، پیشوا و مربی و ايجاد انگيزه همفكری ميان طلاب دارالعلوم زاهدان به تأسیس دفتر «انجمن فکر و اصلاح» در سال 1391 هـ.ش اقدام کرد.
ریزبرنامههای انجمن فکر و اصلاح عبارتند از:
1. برگزاری درسگفتار در موضوعات مختلف؛
2. برگزاری میزگردها؛
3. برگزاری همایشهای طلبگی؛
4. ترویج مطالعات گروهی و فردی؛
5. برگزاری کارگاههای آموزشی؛
6. برگزاری شبهای شعر و مشاعره؛
7. مشاوره و همکاری با نشریههای داخلی؛
8. ترویج زبان و ادبیات بلوچی و آشنایی با آن؛
بایگانی و دبیرخانه
در سال 1361هـ.ش دبیرخانه زیر نظر دارالعلوم زاهدان آغاز بهکار کرد و به ثبت و بایگانی پروندهها در دفاتر پرداخت. در سال 1381ثبت و بایگانی امور، کامپیوتری و مکانیزه شد.
از جمله وظایف بخش ثبت و بایگانی، صدور فرم ثبتنام، صدور کارت شناسایی مدرسه، صدور معرفینامه، صدور کارت ورود به جلسه امتحان، صدور لیست حضور و غیاب، ارائه گزارش از دروس، ثبت نمرات، تهیه نمودارهای وضعیت تحصیلی طلاب و ارائه گزارش آمار سالانه طلاب میباشد.
مرکز کامپیوتر و تکثیر
این بخش در سال 1374 جهت تدوین و حروفچینی کتاب «محمودالفتاوی (فتاوای دارالعلوم زاهدان)» راهاندازی شد. هماکنون تایپ و تکثیر سوالات امتحانی، نامهها، جزوات درسی و اجرای کلاسهای آموزش کامپیوتر برای طلاب را برعهده دارد.
دفتر امور فارغالتحصیلان
با توجه به اینکه دارالعلوم زاهدان بزرگترین مرکز دینی و علمی اهلسنت ایران محسوب میشود، دانشآموختگانی از سراسر کشور، حتی از بعضی کشورهای همسایه همچون افغانستان دارد. ارتباط این دانشآموختگان با محل تحصیلشان و نیز ارتباط بین خودِ دانشآموختگان از اهمیت ویژهای برخوردار است. دارالعلوم زاهدان برای فراهم نمودن این مهم اقدام به تاسیس دفتری تحت عنوان «دفتر امور فارغالتحصیلان» کرده است.
این دفتر که در سال 1393 هـ.ش تاسیس شده است، علاوه بر پیگیری اوضاع و احوال فارغالتحصیلان، برنامههای آموزشی و تربیتی نیز به علاقهمندان ارائه میکند.
برگزاری نشست سالانه فارغالتحصیلان، بررسی گزارشهای دریافتی از فارغالتحصیلان هر 3 ماه یک بار، شناسایی استعدادهای برتر طلاب و دانشآموختگان و بهکارگیری آنان در زمینههای مناسب، برنامهریزی برای اشتغال دانشآموختگان و استخدام و اعزام دانشآموختگان به مناطق محروم از جمله فعالیتهای دفتر امور فارغالتحصیلان دارالعلوم زاهدان بهشمار میروند.
دفتر امور مکاتب
«دفتر امور مکاتب» یکی دیگر از بخشهای مهم دارالعلوم زاهدان است. این دفتر در سال 1381هـ.ش با سرپرستی مرحوم مولانا عبدالحکیم حسنآبادی (گمشادزهی) فعالیت خود را رسما آغاز کرد. پس از شهادت ایشان در سال 1385 در اثر سانحه تصادف در محور زاهدان- بم، چند تن از اساتید دارالعلوم زاهدان برنامههای این دفتر را پیگیری میکنند.
نظارت و برنامهریزی برای مکاتب دینی و قرآنی در درون و بیرون شهر زاهدان، نظارت بر عملکرد تعدادی از مدارس دینی خواهران در شهرستان زاهدان و حومه، اعزام حافظ و امام جماعت در ماه مبارک رمضان به مناطق محروم کشور ازجمله فعالیتهای این دفتر بهشمار میروند.
دارالتربیة
«دارالتربیة» مرکزی آموزشی- تربیتی است که تحت نظارت اساتید مجرب دارالعلوم زاهدان فعالیت میکند. طلابِ کلاسهای ابتدایی (اعدادی و سال اول) در این مرکز به فراگیری قرآن مجید و علوم ابتدایی میپردازند.
در این بخش در سال تحصیلی جاری (1395) نزدیک به 120 طلبه کتابهای نصاب درسی سالهای اول اعدادی، دوم اعدادی و سال اول را فرا گرفتهاند.
دفتر مشاوره در امور تربیتی
دارالعلوم زاهدان بهمنظور حل بعضی از مشکلات طلاب و رفع نیازمندیهای آنان در زمینههای مختلف، «دفتر مشاوره در امور تربیتی» را در سال 1429 هـ.ق (1387هـ.ق) دایر کرده است. مسئولین این دفتر به طلاب و سایر اقشار جامعه در موضوعات تربیتی مختلف مشاوره و راهکار ارائه میکنند.
روضةالأطفال (مهد کودک) مکی
با توجه به اهمیت تربیت اسلامی فرزندان در دوران طفولیت، دارالعلوم زاهدان در سال 1385هـ.ش مهد کودک «روضةالأطفال مکی» را تاسیس و راهاندازی کرد. این مهد کودک علاوه بر فراهم کردن فضایی دینی و آرام برای نونهالان مسلمان، احکام و مفاهیم مقدماتی اسلامی از قبیل: سورههای کوچک قرآن مجید، دعاهای مسنون، آداب اسلامی و سرودهای اسلامی به آنان آموزش داده میشوند.
در سال تحصیلی 1395، 15 شعبه در سطح شهر زاهدان زیر نظر روضةالاطفال مکی فعالیت داشتهاند. تاکنون (سال 1395 هـ.ش) نزدیک به 6هزار نونهال در این مهد کودک و شعبههای وابسته به آن آموزش دیدهاند.
روضةالاطفال مکی همچنین اقدام به برگزاری دورههای آموزشی کودکیار ویژه بانوان در سطح استان سیستانوبلوچستان نموده است.
درمانگاه خیریه امالمؤمنین خدیجه رضیاللهعنها
درمانگاه شبانهروزی خیریه امالمؤمنین خدیجه کبری رضیاللهعنها از دیگر خدماتی است که دارالعلوم زاهدان برای رفاه حال طلاب و اساتید این مرکز علمی آن را راهاندازی کرده است. در این درمانگاه که معاینههای مقدماتی پزشکی به نسبت سایر مراکز درمانی با هزینه کمتری انجام میگیرند، علاوه بر طلاب و اساتید دارالعلوم، سایر اقشار کمبضاعت نیز ویزیت میشوند.
درمانگاه امالمؤمنین خدیجه رضیاللهعنها با همکاری و مساعدت ریاست دانشگاه علوم پزشکی زاهدان در سال 1383هـ.ش رسما آغاز بهکار کرد.
كتابخانه دارالعلوم زاهدان
اگرچه تاریخ تأسیس كتابخانه دارالعلوم زاهدان به تاریخ تاسیس این مرکز علمی برمیگردد، اما فعالیت رسمی این بخش از سال 1365 با تهیه و خرید کتابهای دینی و عقیدتی در رشتههای مختلف آغاز شد و از سال 1370 بر اساس شیوههای کتابداری نوین ساماندهی شده است.
در حال حاضر (1395) این کتابخانه با بیش از 43000 جلد کتاب در دو بخش مخزن و مرجع با سالن مطالعهای مجزا و بانک نرمافزاری مشغول ارائه خدمات به مراجعین است.
گفتنیست علاوه بر اساتید و طلاب دارالعلوم زاهدان، سایر اقشار اعم از دانشجویان، فرهنگیان و عموم مردم نیز از کتابخانه دارالعلوم زاهدان استفاده میکنند.
مركز تحقیق و ترجمه
با توجه به نیاز مبرم جامعه اهلسنت به برخی كتابها و موضوعات مورد نیاز، مسئولین دارالعلوم بر آن شدند تا این معضل را با ایجاد شعبهای تحت عنوان «مركز تحقیق و ترجمه» برطرف كنند. این مركز در سال 1382هـ.ش افتتاح گردید تا بتواند در قبال برخی نیازها پاسخگو باشد.
انتشارات صدیقی
“انتشارات صدیقی” از دیگر بخشهایی است که زیر نظر دارالعلوم زاهدان فعالیت میکند. این انتشارات با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد کشور به نشر و اشاعه كتابهای دینی و فرهنگی مشغول است. تاكنون كتابهای بیشماری را چاپ و منتشر كرده است.
دفتر امور خیّرین
با توجه به اینکه کمکهای مردمی تنها منبع درآمد مدارس دینی اهلسنت در کشور بهشمار میروند، دارالعلوم زاهدان نیز بهعنوان بزرگترین مرکز دینی، علمی و آموزشی اهلسنت کشور نیاز به همکاریها و کمکهای مادی مردم دارد. بههمین منظور مسئولین این مرکز دینی- آموزشی برای تشویق مردم و جمعآوری کمکهای نقدی آنان این دفتر را تاسیس و راهاندازی کردند.
مؤسسه خیریه محسنین
از آنجایی که توجه به فقرا و مستمندان در فرهنگ اسلامی و دستورات قرآن و حدیث مورد تاکید قرار گرفته است، دارالعلوم زاهدان «مؤسسه خیریه محسنین زاهدان» را در سال 1382 هـ.ش با همفکری و مشورت تعدادی از مؤمنین تأسیس کرد. این مؤسسه خیریه از همان ابتدا رفع مشکلات مالی ایتام و خانوادههای تهیدست را در برنامه کاری خود قرار داده است.
مؤسسه مذکور در بسیاری از حوادث طبیعی که در کشور ایران و کشور همسایه (پاکستان) اتفاق افتاده است، نیز در امر کمکرسانی به حادثهدیدگان فعالیتهای چشمگیری داشته است.
مؤسسه خیریه محسنین همچنین بهمنظور اشتغالزایی جوانان دورههای فشرده آموزشی در زمینههای مختلف فنی برگزار میکند که آموزشدیدگان در این دورهها، با کمکهزینه مؤسسه وارد بازار کار میشوند.
ارائه کمکهزینهی تحصیلی به دانشجویان و طلاب بیبضاعت نیز از فعالیتهای مهم و اساسی مكسسه خیریه محسنین بهشمار میرود.
صندوق قرضالحسنه عزیزیه
دارالعلوم زاهدان به منظور ترویج بانکداری اسلامی و اعطای تسهیلات به افراد نیازمند و کمدرآمد مطابق فقه اسلامی، اقدام به تأسیس صندوق قرضالحسنهای به نام “صندوق قرضالحسنه عزیزیه”- منتسب به مولانا عبدالعزیز رحمه الله- نموده است. در این صندوق وامهای قرضالحسنه و بدون سود به مشتریان پرداخت میشود.
موفقيت تان را از بارگاه خداوندکریم میخواهم