رمضان؛ بهترین فرصت برای تغییر و تحوّل‌

تغییر و تحول چه در بُعد ظاهری و چه در بُعد باطنی، یکی از ویژگی‌های مهم انسان است. بسیاری از آموزه‌های دینی بیانگر آن‌اند که انسان در مسیر زندگی قابلیت و استعداد تغییر و تحول را دارد؛ یعنی هم می‌تواند سیر صعودی به خود گیرد و هم سیر نزولی؛ «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَافَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَاقَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکَّاهَا*وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا» [شمس: ٧-١٠]؛ «و [قسم] به نفس و آنکه آن را درست و نیکو نمود، پس بزهکاری و پرهیزگاری‌ا‌ش را به او الهام کرد. بی‌تردید کسی که نفس را [از آلودگی پاک کرد و] رشد داد رستگار شد و کسی که آن را [به آلودگی‌ها و امور بازدارنده از رشد] بیالود [از رحمت حق] نومید شد».

مبنای این تغییر و تحول «اراده» است؛ «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» [رعد: ١١]؛ و چون ارادۀ انسان از حوزه جبر خارج است، بنابراین نتیجه همان است که اراده کند. تاریخ بشریت مملو از تغییر و تحول است. چه انسان‌هایی‌ بوده‌اند که در مسیر زندگی در حال غوطه‌ور‌شدن در فلاکت و هلاکت بوده‌اند‌ اما عواملی دست‌به‌دست هم داده‌اند‌ تا آنها نجات پیدا کنند، و چه انسان‌هایی بوده‌اند که سیر صعودی در پیش گرفته‌اند اما عواملی شکننده و بازدارنده آنها را از عرش به فرش کشیده‌اند.

ازجمله عواملی که توانسته و می‌تواند در اراده انسان تأثیرگذار باشد و او را از سیر نزولی و قهقرایی نجات دهد و به طرف مثبت بکشاند «دین» است. ادیان عموماً توانسته‌اند نقش سازنده‌ای در این راستا ایفا کنند و همانند موتور محرکی، انسان را در پیمودن مسیر مثبت و حق یاری دهند. زیرا عنصر «تغییردهندگی» در ذات دین و اجزای آن نهفته است.

ازجمله بخش مهمی که نقطه مشترک همه ادیان نیز است و در طول تاریخ بشریت سهم بسزایی در تغییر و تحول انسان به سوی خیر و خوبی داشته «روزه» ماه مبارک رمضان است. اجرای این فریضه مهم الهی اگرچه از لحاظ زمان و مکان و کمّ‌وکَیف متغیر بوده، اما ماهیت آن در همۀ ادیان یکی بوده و یک هدف را که همان تغییر و تحول انسان است دنبال کرده است. خداوند متعال در سوره بقره آیه ١٨٣ به صراحت به آن پرداخته است: «یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ». ممکن است سؤال شود که چرا همّ ادیان در این فریضه الهی مشترک‌اند؟ جواب این است که این فریضه الهی از عنصر «تغییردهندگی» برخوردار است و هر کس به آن گردن نهد کم‌وبیش از آن متأثر‌ می‌گردد.

تکرار روزه رمضان در هر سال نشان از آن است که انسان قابلیت تغییر به سمت مثبت را دارد و از طرف دیگر بیانگر آن است که در طول سال، موانعی حرکت او را به سمت‌وسوی تعالی و ترقّی‌ متوقف یا کُند کرده است و به‌وسیله روزه رمضان می‌تواند این موانع شکننده و بازدارنده را در هم بشکند.

علی‌رغم‌ این فواید و فواید فراوان دیگر، دلسوزی خداوند نسبت به بندگانش را می‌رساند؛ زیرا خداوند از هر کس بیشتر و بهتر می‌داند که چه موانعی در کمین او نشسته‌اند و چگونه می‌خواهند انسان را از پا درآورند و به سمت هلاکت و بدبختی ببرند و اگر کسی بعد از انجام روزه رمضان و حتی در اثنای آن به فلسفه رمضان که همان «تقوا» یا تغییر و تحول به سمت مثبت، دست نیازد، در حقیقت می‌توان گفت که روزه شرعی و خداپسندانه‌ای صورت نگرفته است و الّا محال است که روزه‌دار بوده باشد و در اندیشه و اخلاق و منش و موضع‌گیری او تغییری حاصل نشده باشد.

در حدیثِ رسول‌الله صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم از روزه به‌عنوان «مکفرات ذنوب» یعنی «تخته‌پاک‌کن گناه» تعبیر شده است و این بیانگر آن است که شخص با محاسبه خود و بازنگری به گذشته می‌تواند پرونده سیاه خود را اگر داشته باشد نه‌تنها پاک، بلکه تبدیل به احسن کند و برای ادامه مسیر به سوی تعالی و ترقی از آن بهره گیرد.

لذا بر ما بندگان خدا ضروری است که ماه مبارک رمضان را نقطه عطفی برای تغییر و تحول به سمت مثبت و بهترین فرصت برای آن امر مهم تلقی کنیم و چه به‌صورت فردی و چه به‌صورت جمعی از این داروی مؤثّر‌ و شفابخش برای امراض قلوب و شکستن موانع پیشرفت و ترقی خود بهره ببریم و علاوه بر به‌دست‌آوردن رضا و خشنودی خدا، سعادت دنیا و آخرت را تضمین کنیم… به امید پیروزی و غلبه بر تمام موانع پیشرفت انسان در طول مسیر زندگی.

منبع: نوگرا