- سنی آنلاین - https://sunnionline.us/farsi -

مولانا دکتر محمد عادل خان؛ زندگانی و خدمات

عبدالحکیم شه‌بخش

مولانا دکتر محمد عادل‌خان، زمانی که توسط تروریست‌های فتنه‌جو به شهادت رسید، مدیر و شیخ‌الحدیث دانشگاه اسلامی فاروقیه، معروف به «جامعه فاروقیه کراچی» بود. مولانا عادل‌خان فرزند مولانا سلیم‌الله‌ خان است که دو سال پیش درگذشت. مولانا سلیم‌الله خان از فضلای قدیمی دارالعلوم دیوبند و شاگرد خاص مولانا سید حسین‌احمد مدنی رحمهم‌الله بود که در سال 1967 م. با مشورت علمای سرشناس وقت، «جامعه فاروقیه» را در محله‌ی شاه فیصل کالونی کراچی تأسیس کرد؛ مدرسه‌ای که تبدیل به دانشگاهی بزرگ و مطرح در سطح بین‌المللی شد و هزاران تن از تشنگان علم نبوت را سیراب نمود. مولانا سلیم‌الله خان تا آخرین لحظات زندگی ریاست این دانشگاه را بر عهده داشت و در کنار آن، رئیس «وفاق‌المدارس‌العربیه» پاکستان نیز بود که بزرگ‌ترین تشکل آموزشی غیردولتی در این کشور است و صدها مدرسه دینی عضو آن هستند.
مولانا دکتر عادل خان در سال 1973 م. از همین مرکز بزرگ علمی فارغ‌التحصیل شد. او به فراگیری دانش در دانشگاه‌های دولتی هم روی آورد و در سال 1976 از دانشگاه کراچی در رشته علوم انسانی لیسانس گرفت. مولانا عادل‌ خان در کنار تدریس علوم دینی در «جامعه فاروقیه»، به تحصیل در مقاطع بالاتر ادامه داد؛ در سال 1978 م. کارشناسی ارشد در زبان و ادبیات عرب گرفت و چهار سال بعد در «فرهنگ اسلامی» مدرک دکترا گرفت.
از آنجایی‌که مولانا عادل خان رحمه‌الله به فعالیت رسانه‌ای اهمیت می‌داد، از سال 1980 م. تا شهادتش به عنوان سردبیر ماهنامه‌ی «الفاروق» (زبان‌های عربی و انگلیسی) مشغول خدمت بود. ماهنامه‌ی الفاروق که به زبان‌های اردو و سِندی نیز چاپ و منتشر می‌شود، ارگان رسمی «جامعه فاروقیه» است. مولانا عادل خان از سال 1986 تا 2010 به عنوان دبیر عمومی و معاون در جامعه فاروقیه خدمت نمود. غیر از گسترش فعالیت‌های مجله الفاروق، راه‌اندازی بخش عربی این دانشگاه که «معهد عربی» نامیده می‌شود نیز از خدمات ایشان محسوب می‌شود. این عالم فرزانه پس از تأسیس شعبه دوم جامعه فاروقیه، برای بروز کردن خدمات آموزشی این مرکز همت نمود. از سال تحصیلی گذشته، تدریس به زبان عربی را تا سال آخر (دوره حدیث) الزامی نمود. ایشان آموزش زبان‌های اردو، عربی و انگلیسی، علوم کامپیوتر و سایر مهارت‌های لازم برای طلاب را راه‌اندازی و سرپرستی می‌کرد. خود ایشان نیز به این زبان‌ها تسلط کامل داشت و سخنرانی‌هایی با مواضع محکم و ادبیاتی نرم ارائه می‌کرد.
مولانا عادل خان مدتی در کالیفرنیای آمریکا زندگی کرده و یک مرکز اسلامی را در آن کشور راه‌اندازی و مدیریت کرده است. دکتر عادل خان و فرزند نوجوانش در سال 2005 از آمریکا به ظن ارتباط با گروه‌های جهادی، دیپورت شدند. ایشان به مدت 8 سال (2010-2018) به عنوان پروفسور به تدریس در دانشگاه بین‌المللی اسلامی کوالالامپور (دانشکده‌ی معارف‌الوحی و علوم انسانی) در مالزی پرداخت. ایشان پس از رحلت پدر، به خاطر اصرار دوستان به کراچی بازگشت و مدیریت شعبه دوم جامعه فاروقیه را به دست گرفت.
شهید دکتر عادل خان در عمر مختصرش آثار علمی فاخری از خود به جای گذاشت. «تاریخ جمهوری اسلامی پاکستان»، «اسلام و اخلاقیات»، «اسلام و تصور کائنات»، «اسلام در قرن بیست‌ویکم»، «المقالات المختارة في الکتاب والسنة»،‌ «اسلام و دانش»، «علم و تمدن در اسلام»، «فقه و اخلاق برای همه» و «جهان‌بینی اسلامی» از جمله آثار مولانا عادل خان به زبان‌های مختلف هستند؛ سه اثر آخرالذکر ایشان که به زبان انگلیسی نگاشته شده‌اند، جزء برنامه‌ی درسی دانشگاه بین‌المللی اسلامی مالزی هستند.
با توجه به جایگاه پدر و فعالیت‌های علمی و آموزشی و اجتماعی ایشان، مولانا عادل خان در عرصه‌های مختلف همراه مولانا سلیم‌الله خان رحمهماالله بود. او عضو شورای اجرایی وفاق‌المدارس بود که پدرش مولانا سلیم‌الله خان سال‌ها ریاست آن را بر عهده داشته است. زمانی که مولانا سلیم‌الله خان «تحریک سواد اعظم» را زعامت می‌کرد، مولانا عادل خان در کنار پدر بود و تجربیات خوبی در زمینه فعالیت‌های نهضتی و گروهی حاصل نمود؛ تجربیاتی که پیش از شهادت، آن‌ها را به کار گرفت و تبدیل به چهره‌ای مقبول بین محافل مختلف فکری، علمی و سیاسی شد.
با توجه به اتفاقاتی که در چند ماه گذشته در پاکستان رخ داده، سازمان‌های مذهبی این کشور در دفاع از «ناموس رسالت» و «ناموس صحابه و اهل بیت» به خیابان‌ها آمده‌اند و راهپیمایی‌های اعتراضی گسترده‌ای راه انداخته‌اند. در این راهپیمایی‌ها علما و پیروان مکاتب فکری مختلف متحد شده‌ و اعتراض خود را نسبت به توهین‌های صورت‌گرفته علیه پیامبر اسلام و یارانش نشان داده‌اند؛ اتحادی که پشت آن شخصیت‌هایی مانند مولانا دکتر عادل‌خان نقشی کلیدی ایفا نموده‌اند. مولانا عادل خان در آخرین سخنرانی‌های خود خواستار مجازات توهین‌کنندگان به مقدسات، تحت قوانین ضد تروریزم بود. او همچنین شهادتش را در یکی از سخنرانی‌های عمومی پیش‌بینی کرده بود.
تجربه نشان داده هرگاه شخصیتی مذهبی در پاکستان مورد احترام همه واقع شده و از این نفوذ برای ایجاد وحدت در صفوف متفرق سازمان‌ها و تشکل‌ها بهره برده، هدف مهاجمان ناشناس قرار گرفته است. مخصوصا کراچی که قتل‌گاه نمادهای وحدت و اجتماعیت است. شهادت مفتی نظام‌الدین شامزی، مولانا محمدیوسف لُدیانوی، دکتر حبیب‌الله مختار، مولانا سمیع‌الحق و ترور نافرجام مولانا مفتی محمدتقی عثمانی مؤید همین نکته است.
مولانا دکتر عادل خان زمانی که به اوج شهرت رسید و موفق شد برای مهار توهین‌ها و بداخلاقی‌های مذهبی در سطوح عالی رایزنی کند و رهبران مکاتب فکری مختلف را روی یک سکو گرد هم آورَد، هدف مهاجمان کوردل قرار گرفت و در 63 سالگی به شهادت رسید. ایشان شنبه 19 مهر 1399 در کراچی به شهادت رسید. نماز جنازه ایشان روز بعد در «جامعه فاروقیه» با حضور علمای سرشناس پاکستان و هزاران تن از علما و طلاب و عموم مردم برگزار شد. پیکر یادگار مولانا سلیم‌الله خان در قبرستان فاروقیه و در کنار پدر به خاک سپرده شد. مولانا عادل خان به وقت شهادت، دو برادر، چهار پسر و یک دختر و همسر داشت؛ دو پسر و دخترش مقیم مالزی هستند. فرزندان ایشان عالم و فاضل هستند.