الله تعالی چه سعادت بزرگی را نصیب ما گردانید که ما را به ماه مبارک رمضان رساند و چه زیباست که به گذشته برگردیم و ببینیم که پیامبر خوبی‌ها و زیبایی‌ها ماه مبارک رمضان را چگونه سپری می‌کرد و در این ماه چگونه عبادت می‌کرد و چه توصیه‌هایی به مسلمانان ایراد می‌فرمود.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در فضیلت رمضان می‌فرماید: «إِذا جَاءَ رَمَضَانُ، فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الجنَّةِ، وغُلِّقَت أَبْوَابُ النَّارِ، وصُفِّدتِ الشياطِينُ»؛ زمانی‌که رمضان می‌آید؛ درهای بهشت باز و دریاهای جهنم بسته می‌شوند و شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند. [متفق‌علیه]. آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم بر استفادۀ بهینه و مغتنم شمردن اوقات رمضان و روزه‌گرفتن در این ماه تشویق و تاکید می‌کند و می‌فرماید: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»؛ هرکس رمضان را از روی ایمان و با انگیزۀ ثواب روزه بگیرد، گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شوند. [متفق‌علیه].
پیامبر اکرم صلی‌الله‌عليه‌وسلم در طول عمر مبارکش نُه رمضان را دریافت؛ یعنی از سال دوم هجری که روزه فرض شد تا سال یازدهم هجری، اما سال یازدهم به رمضان نرسید و در ماه ربیع‌الثانی همان سال رحلت فرمود.
یکی از روش‌های پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم زود افطارکردن و تعجیل در افطار است، چنان‌که در حدیثی می‌فرماید: «لَا يَزَالُ النَّاسُ بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ»؛ مردم همواره بر خیر هستند تا زمانی‌که در افطار تعجیل کنند. [متفق‌علیه]
آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم به خوردن سحری نیز تاکید داشت و آن را مایۀ برکت می‌دانست، چنان‌که در حدیثی می‌فرماید: «تَسَحَّرُوا فَإِنَّ فِي السَّحُورِ بَرَكَةً»؛ سحری بخورید، زیرا در سحری برکت است.[متفق‌علیه] در روایات آمده است که آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم خوردن سحری را تا پیش از نماز صبح به تأخیر می‌انداخت، چنان‌که صحابی جلیل‌القدر حضرت زیدبن‌ثابت رضی‌اللہ‌عنه در روایتی می‌فرماید که فاصلۀ پایان سحر تا نماز صبح به اندازۀ قرائت پنجاه آیه از قرآن کریم بود. [بخاری]
اما نوع افطاری پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وسلم را از زبان خادم ایشان، حضرت انس‌بن‌مالک رضی‌اللہ‌عنه بشنویم؛ حضرت انس می‌فرماید: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُفْطِرُ عَلَى رُطَبَاتٍ قَبْلَ أَنْ يُصَلِّيَ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ رُطَبَاتٌ، فَعَلَى تَمَرَاتٍ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ حَسَا حَسَوَاتٍ مِنْ مَاءٍ»؛ پیامبر اکرم صلی‌اللہ‌علیه‌وسلم قبل از اینکه نماز بخواند با چند دانه خرمای تازه افطار می‌کرد، اگر موجود نبود با چند دانه خرمای خشک، و اگر این هم یافت نمی‌شد با جرعه‌ای آب افطاری می‌کرد. [سنن أبوداود]
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در ماه رمضان به «قیام‌اللیل» نیز اهتمام ویژه داشت و بر آن تاکید و تشویق می‌فرمود، چنان‌که در حدیثی می‌فرماید: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»؛ هرکس در ماه رمضان از روی ایمان و با انگیزۀ ثواب به نماز بایستد، گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شوند. [بخاری]
اهتمام پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم بر انجام عبادات، در ده شب آخر رمضان افزایش می‌یافت. ایشان در این دهه حالت خاصی داشت، به‌طوری‌که برای یافتن «شب قدر» تلاش و جستجو می‌کرد. در روایتی از ام‌المؤمنین عایشه صدیقه رضی‌الله عنها آمده که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرمود: «تَحرُّوا لَيلَةَ القَدْر في العَشْر الأواخِر مِن رَمَضَانَ»؛ شب قدر را در ده شب آخر ماه رمضان جستجو کنید. [متفق‌علیه]
آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم به همین خاطر عشرۀ اخیر رمضان را در مسجد معتکف می‌شد و به عبادت می‌پرداخت. «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الْأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ» [مسلم]
حضرت عایشه رضی‌الله‌عنها در مورد عملکرد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يَجْتَهِدُ فِي رَمضانَ مَالا يَجْتَهِدُ في غَيْرِهِ»؛ رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در رمضان (در عبادت الله تعالی) چنان تلاش می‌کرد که در غیر رمضان این‌گونه تلاش نمی‌کرد. [مسلم] حضرت عایشه رضی‌الله‌عنها در مورد عملکرد پیامبر اکرم در دهۀ اخیر رمضان نیز می‌فرماید: «كَانَ النبي إِذَا دَخَلَ الْعَشْرُ شَدَّ مِئْزَرَهُ، وَأَحْيَا لَيْلَهُ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ»؛ وقتی دهۀ اخیر رمضان می‌رسید، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم کمرش را می‌بست (کنایه از کثرت عبادت است.)، شب را زنده نگه می‌داشت و خانواده‌اش را بیدار می‌کرد. [متفق‌علیه]
پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وسلم در ماه رمضان به کثرت قرآن تلاوت می‌کرد، بسیار سخاوتمند بود. حضرت عبدالله‌بن‌عباس رضی‌الله‌عنه دربارۀ این اخلاق زیبای پیامبر اکرم صلی‌الله‌عليه‌وسلم چنین می‌فرماید: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدَ النَّاسِ وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ فَلَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنْ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ»؛ رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم سخی‌ترین مردم بود و در رمضان و زمانی که حضرت جبرئیل ایشان را ملاقات می‌کرد، بسیار سخاوتمندتر می‌شد. حضرت جبرئیل در رمضان هر شب ایشان را ملاقات می‌کرد و قرآن را با یکدیگر می‌خواندند. رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم از باد وزنده و جاری در راه خیر سخی‌تر بود. [بخاری]
پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وسلم در ماه رمضان مردم را به داشتن اخلاق نیکو توصیه و تاکید می‌فرمود، زیرا رسیدن به «تقوا» یکی از مهمترین فلسفه‌های روزه است. بسا اوقات انسان به‌خاطر شدت گرسنگی یا تشنگی با دیگران تندی و پرخاش می‌کند، درحالی‌که این با فلسفۀ روزه منافات دارد، چنان‌که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم روزه را سپری در مقابل کج‌خلقی‌ها و بدگویی‌ها و کارهای زشت معرفی کرده و می‌فرماید: «الصِّيَامُ جُنَّةٌ فَلا يَرْفُثْ وَلا يَجْهَلْ وَإِنْ امْرُؤٌ قَاتَلَهُ أَوْ شَاتَمَهُ فَلْيَقُلْ إِنِّي صَائِمٌ»؛ روزه، سپر است. (کسی که روزه است) ناسزا نگوید و کار جاهلانه انجام ندهد، و اگر شخصی با او جدال کرد یا او را دشنام داد بگوید: من روزه هستم. [سنن ابوداود] و در جایی دیگر می‌فرماید: «مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ وَالْجَهْل فَلَيْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَشَرَابَهُ»؛ کسی که سخن دروغ و عمل بر آن را ترک نکند، الله تعالی هیچ نیازی به اینکه او خوردن و آشامیدن را ترک کند ندارد. [بخاری]
معمولا بسیاری از مسلمانان به بهانۀ روزه‌داشتن، انجام بسیاری از کارهای مهم و رسیدگی به امور اجتماعی را ترک می‌کنند، درحالی‌که بسیاری از اتفاقات مهم زندگی پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وسلم در ماه رمضان رخ داده‌اند؛ غزوۀ بدر، فتح مکه و بعضی دیگر از غزوات و حوادث سرنوشت‌ساز در تاریخ اسلام که به شکوه و قدرت مسلمانان انجامیده است، در ماه مبارک رمضان بوده‌اند. آن‌حضرت صلی‌الله‌عليه‌وسلم درحالی‌که روزه داشت برای فتح مکه رهسپار شد، سپس افطار کرد. حضرت عبدالله‌بن‌عباس رضی‌اللہ‌عنه روایت می‌کند که پیامبر اکرم در سال فتح مکه در ماه رمضان خارج شد، وقتی به منطقۀ «کدید» رسید توقف نمود و افطار کرد و صحابه نیز از ایشان پیروی کردند.
آنچه در بالا آمد بخشی از اعمال و توصیه‌های پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در ماه مبارک رمضان بود؛ آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم ضمن روزه‌داری و شب‌زنده‌داری و سپری‌کردن این ماه در عبادت و ذکر و تلاوت و انفاق، اهل خانه و سایر مسلمانان را نیز به استفاده از فرصت این ماه توصیه و تاکید می‌فرمود. لذا برخلاف تصور بسیاری از مردم، روزه نه‌تنها بازدارندۀ مسلمانان از نیکی‌ها و خیرخواهی‌ها نیست و انسان را از مصلحت‌های دینی و دنیوی بازنمی‌دارد، بلکه بر توفیقاتش می‌افزاید. الله تعالی به همۀ ما توفیق اتباع از سنت و سیرت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم عنایت فرماید و عبادات و روزه‌های همۀ ما را به بارگاه خویش قبول فرماید.
پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وسلم و ماه مبارک رمضان
منتشر شده در ذبیح‌الله براهویی