مجامع فقهی ریشۀ اسلامی و تاریخی دارند/ ایجاد محدودیت برای مدارس دینی به نفع هیچ‌کس نیست

سنی‌آنلاین: مولانا محمود عبدی (متولد 1343) رئیس دارالافتای “انوارالعلوم” خیرآباد (تایباد) و استاد حدیث این مدرسه دینی خوش‌نام در استان خراسان رضوی است. وی دانش‌آموخته “دانشگاه اسلامی علامه بنوری تاون” کراچی است و دو بار در دوره تفسیر مولانا عبدالغنی جاجروی رحمه‌الله شرکت کرده است. مولانا عبدی 7 سال (67 تا 74) در حوزه علمیه «تعلیم‌القرآن» صالح‌آباد تربت‌جام به تدریس علوم دینی مشغول شد. پس از تعطیلی این مدرسه به علت برخی تنگ‌نظری‌ها، در سال 1382 بنا به دعوت مسئولین حوزه علمیه “انوارالعلوم” خیرآباد وارد این مرکز علمی و دینی شد.
مولانا محمود عبدی از اعضای اصلی مجمع فقه اسلامی اهل‌سنت ایران است. «سنی‌آنلاین» در حاشیه بیست‌وسومین نشست این مجمع که (21 و 22 آذر) در دارالعلوم زاهدان برگزار شد، گفت‌وگویی را با این عالم و محقق برجسته خراسان ترتیب داد؛ «بررسی جایگاه مجامع فقهی در جهان اسلام»، «اوضاع مدارس دینی اهل‌سنت خراسان و محدودیت‌های این مدارس»، «درگذشت بانی و رئیس انوارالعلوم خیرآباد» و «لزوم اهتمام اصحاب مدارس به فعالیت‌های اینترنتی» ازجمله موضوعاتی هستند که در این مصاحبه به آنها پرداخته شده است.

برگزاری مجامع فقهی ریشۀ اسلامی و تاریخی دارد
ابتدا از مولانا عبدی در مورد جایگاه و اهمیت برگزاری مجامع فقهی سؤال کردیم؛ ایشان ابتدا از دست‌اندرکاران “سنی‌آنلاین” به‌خاطر «برنامه‌های خوب» و «تلاش در راستای آگاهی‌دادن به مردم» تشکر کرد و سپس اظهار داشت: تاریخچه برگزاری مجامع فقهی به دوران رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم و صحابه کرام برمی‌گردد، چنان‌که آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم در بسیاری از مسائل صحابه را جمع کرده و از آنان نظرخواهی می‌کردند. در دوران خلفای راشدین به‌ویژه در دوران خلافت حضرت ابوبکر و عمر رضی‌الله‌عنهما نیز جلساتی به‌منظور بررسی و نظرسنجی مسائل فقهی و دینی برگزار می‌شد.
وی در ادامه افزود: در دوران تابعین و بعد از آن نیز مجامع فقهی زیادی برگزار شده است؛ حضرت امام ابوحنیفه رحمه‌الله مجالس فقهی متعددی را با حضور بسیاری از مجتهدین و علما برگزار کردند که در آن مسائل فقهی جدید مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت و چنانچه نیاز به تحقیق بیشتر می‌بود مسأله را به جلسه بعدی موکول می‌کردند. لذا برگزاری مجامع فقهی که امروزه در نقاط مختلف جهان اسلام برگزار می‌شوند دارای ریشه‌ای قوی در تاریخ اسلام بوده و از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
از استاد حدیث انوارالعلوم خیرآباد در مورد تلاش‌های مجمع فقهی اهل‌سنت ایران در زمینه ارائه راهکار مناسب به مردم برای استفاده از «تسهیلات بانکی» و نجات از گناه «ربا» سؤال کردیم که گفت: متاسفانه مبنای کار بانک‌ها در ایران شکل شرعی نداشته و اغلب «ربوی» است. مسائل بانکی بسیار پیچیده است و چه‌بسا بانک‌ها منشور اصلی و واقعی‌شان را به علما عرضه نمی‌کنند. علما هم تا زمانی‌که از حقیقت موضوع اطلاع حاصل نکرده و تشفی صدر حاصل نکنند نمی‌توانند حکم شفافی صادر کنند. البته مجمع فقهی اهل‌سنت ایران تلاش می‌کند که پس از جمع‌آوری اطلاعات لازم در این زمینه، حکم صحیح و درست را به اطلاع مردم برسانند.

«کارمزد»؛‌ دستاویز بانک‌ها برای دریافت سود
نظر علمای اهل‌سنت در مورد ادعای بعضی از بانک‌های کشور که از سودهای دریافتی در قبال پرداخت وام به‌عنوان «کارمزد» یاد می‌کنند، دیگر موضوعی بود که در این گفت‌وگو مطرح شد. مولانا عبدی در این خصوص گفت: بانک‌ها شنیده‌اند که چیزی تحت عنوان «کارمزد» در فقه وجود دارد، لذا آن را دستاویزی قرار داده‌اند تا سود اضافی در قبال اعطای وام از مردم دریافت کنند، درحالی که «کارمزد حقیقی» در فقه اهل‌سنت دارای شرایط و ضوابطی است؛ علامه مفتی محمدتقی عثمانی حفظه‌الله در مورد شرایط صحت کارمزد می‌فرمایند: ‌اولاً باید این کارمزد زیر نظر افراد متخصص و متدین مشخص شود؛ ثانیاً باید کارمزد مذکور دقیقاً به همان اندازه‌ای که هزینه شده است تعیین شود؛ ثالثاً ادعای «کارمزد» بهانه‌ای برای دریافت «سود» نباشد.
مولانا محمود در ادامه خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه شرایط فوق در هیچ‌کدام از بانک‌های کشور به‌صورت دقیق و روشن وجود ندارد، علما در این زمینه اعتماد لازم را ندارند، لذا تا زمان تشخیص واقعیت این موضوع از سوی علما، بهتر است از دریافت وام‌هایی تحت این عنوان اجتناب شود.
از عضو مجمع فقهی اهل‌سنت ایران پرسیدیم که آیا مبنای صدور احکام و مصوبات این مجمع بر اساس فقه احناف است؟ در پاسخ به این سؤال گفت: باتوجه به اينكه در كشور ما شوافع و احناف وجود دارد، در مجمع فقه اسلامی اهل‌سنت ایران تلاش می‌شود در زمینه پاسخ به مسائل، به‌ویژه در بخش معاملات و مسائل مستحدثه در چهارچوب مذاهب اربعه تصمیم‌گیری شود. ضمن اینکه در بسیاری مسائل، حکمی که به‌عنوان نظریه مذهب احناف مصوب می‌شود مستند به آیه صریح قرآن و یا احادیثی هستند که نزد سایر مذاهب نیز قابل قبول بوده و مشكلات جامعه نيز حل می‌شود.
استاد فقه و حدیث انوارالعلوم خیرآباد در ادامۀ سخنانش از برگزاری «نشست فقهی علمای اهل‌سنت خراسان» خبر داد و گفت: با توجه به اهمیت موضوع، جدیداً نشست‌ها و جلسات فقهی در خراسان رضوی با مدیریت مولانا حبیب‌الرحمان مطهری نیز برگزار شده است که إن‌شاءالله قرار است این نشست با توجه به اهمیت‌ آن ادامه داشته باشد؛ البته نشست مذکور در واقع نوعی آمادگی برای شركت در مجامع فقهی بزرگ است.
آخرین سؤال در موضوع مجمع فقهی اهل‌سنت ایران را به «علت عدم حضور علما و مفتیان محترم شوافع از مناطق سنی‌نشین در مجمع فقه اهل‌سنت ایران» به‌ویژه در یکی، دو سال اخیر اختصاص دادیم؛ مولانا محمود عبدی اگرچه پاسخ این سؤال را بیشتر وظیفه دبیر مجمع دانست، اما «دوری راه»، «مشغولیت علما» و «عوامل و مشکلات خاص» را ازجمله دلایل احتمالی عدم حضور این‌دسته از علما عنوان کرد. وی در عین حال خاطرنشان کرد كه ارتباط مجمع با علمای مناطق مختلف جنوب كشور، كردستان و كلان‌شهرهای كشور با ارسال دعوت‌نامه و ارسال مصوبات مجمع فقهی برقرار است. مولانا عبدی همچنین از این موضوع پرده برداشت که کاک حسن امینی، حاکم شرع مردم کردستان، در مجمع فقهی امسال و سال گذشته (95 و 96) طی تماس تلفنی اعلام کرده است که آرزوی شرکت در این نشست را داشته اما بنا بر برخی «موانع» و «مشکلات» موفق نشده‌ است.

مدارس دینی خراسان نسبت به گذشته پیشرفت‌هایی داشته، اما با «ایده‌آل» فاصله دارند
در ادامه‌ی این گفت‌وگو، مولانا عبدی به اوضاع علمی مدارس دینی اهل‌سنت استان خراسان اشاره کرد و گفت: الحمدلله اوضاع علمی مدارس دینی اهل‌سنت خراسان نسبت به گذشته به‌ویژه از لحاظ علمی و فضای آموزشی بهتر شده است، اما هنوز با ایده‌آل فاصله زیادی داریم که با تلاش‌های مستمر علما و اصحاب مدارس بهبود خواهد یافت.
از مولانا عبدی پرسیدیم که آیا در بین مدارس دینی اهل‌سنت خراسان نیز مانند مدارس اهل‌سنت سیستان‌وبلوچستان شورایی مشابه با «شورای هماهنگی مدارس اهل‌سنت» وجود دارد؟ وی خاطرنشان کرد: متاسفانه در حال حاضر چنین شورایی وجود ندارد، اما چند سال قبل بین مدارس دینی اهل‌سنت خراسان هماهنگی‌های تنگاتنگی در زمینه‌های مختلف وجود داشت به‌طوری که شکل «وفاق» یا همان «شورا» را به‌خود گرفته بود، اما بنا بر برخی مشکلات این روند ادامه پیدا نکرد و اکنون هر مدرسه‌ای به‌صورت مستقل فعالیت می‌کند.

ایجاد محدودیت برای مدارس دینی به نفع هیچ‌کس نیست/ علما باید موضوع را پیگیری کنند
مولانا محمود عبدی در پاسخ به سؤال خبرنگار «سنی‌آنلاین» در مورد مشکلات و محدودیت‌های مدارس دینی اهل‌سنت استان خراسان، اظهار داشت: الحمدلله فضای امنی در کشور حاکم است، اما از قدیم‌الایام محدودیت‌هایی علیه مدارس دینی اهل‌سنت بوده و در حال حاضر هم کم‌وبیش وجود دارد. متاسفانه افرادی هستند که سلیقه‌ای عمل می‌کنند، درحالی‌که بر اساس قانون اساسی، مدارس دینی اهل‌سنت در سراسر کشور باید طبق فقه و عقیده خودشان فعالیت کنند و از علما و شخصیت‌های خودشان استفاده نمایند.
وی بر لزوم استقلال مدارس دینی تاکید کرد و گفت: اگر حوزه‌های علمیه به افراد، گروه‌ها، اقوام و نهادهای خاصی وابسته شوند نمی‌توانند به رسالت خودشان عمل کنند و با مشکلات متعددی به‌ویژه از طرف مردم مواجه می‌شوند، زیرا مردم می‌خواهند متکی به علمای خودشان باشند و مطابق عقیده و فقه خودشان پیش بروند. لذا این محدودیت‌ها به نفع هیچ‌کسی نیست.
مولانا عبدی ادامه داد: به نظر بنده اِعمال سلیقه‌هایی که بعضاً صورت می‌گیرند باید با گفت‌وگو و مراجعات کتبی به مسئولین مربوطه از سوی علما و اصحاب مدارس پیگیری شوند تا مسائل و مشکلات برطرف شوند.

مولانا علی‌بائی رحمه‌الله در زمان حیاتش مدیریت «انوارالعلوم» را به مدیر جدید واگذار کرد
در اثنای این گفت‌وگو وقتی موضوع واگذاری ریاست دارالافتای انوارالعلوم خیرآباد به مولانا عبدی مطرح شد، نام مولانا غلام‌احمد علی‌بایی رحمه‌الله (بانی و مدیر “انوارالعلوم” خیرآباد) به‌میان آمد، از مولانا عبدی در مورد میزان اختیارات مولوی عبدالمجید رجبعلی‌زاده به‌عنوان «مدیر داخلی» این حوزه در زمان حیات مولانا علی‌بایی سوال کردیم، وی در پاسخ گفت: مولانا علی‌بایی رحمه‌الله سالیان زیادی فقط بر اوضاع مدرسه اشراف داشتند، اما حدود 4 سال قبل، زمانی که توانایی رفت‌وآمد داشتند و هنوز بینایی ایشان هم با مشکل مواجه نشده بود، اساتید انوارالعلوم را جمع کردند و در همان جلسه به صورت مکتوب مدیریت داخلی و خارجی انوارالعلوم را به ایشان واگذار کردند و اساتید حوزه هم ذیل این مکتوب را امضا کردند.

اصحاب مدارس به فضای مجازی و راه‌اندازی سایت‌های دینی توجه ویژه‌ای داشته باشند
در پایان از مولانا عبدی خواستیم نظرش را در مورد اهمیت پرداختن مدارس دینی اهل‌سنت کشور به فضای مجازی و راه‌اندازی سایت‌ها بیان کند. وی ابتدا به کثرت سایت‌های مخرّب و کمبود «سایت‌‌های مذهبی و آموزنده» به‌ویژه برای قشر جوان اشاره کرد و گفت: با توجه به گستردگی فضای مجازی شایسته است که اولاً مردم از فضای مجازی به‌صورت صحیح استفاده کنند و ثانیا اصحاب مدارس دینی نیز از این فضا برای نشان‌دادن مسیر صحیح به اقشار مختلف جامعه بهره‌برداری نمایند.
وی ادامه داد: از اصحاب مدارس دینی انتظار می‌رود علمای جوانی را که قصد فعالیت در زمینه راه‌اندازی سایت‌های اینترنتی دینی و مذهبی در این مدارس دارند مورد حمایت‌های معنوی و مادی قرار دهند تا شاهد جایگزین‌شدن سایت‌های صحیح و آموزنده به‌جای سایت‌های مخرّب باشیم.
مولانا عبدی توصیه‌ای ویژه هم به گردانندگان «سنی‌آنلاین»‌ و سایر سایت‌های مذهبی داشت و از آنان خواست علاوه بر انتشار مطالب علمی و دینی، «برنامه‌ها و ابتکارات ویژه‌ای» برای «جذب قشر نوجوان» داشته باشند تا گامی در راستای «رفع نگرانی‌های علما و والدین» برداشته شود.