آنحضرت صلی الله علیه وسلم فرمودند: خداوند زکات را برای این فرض کرده است تا با پرداخت آن، باقی اموال پاک گردند.
حدیث:
عن ابن عباس- رضی الله عنهما- قال: لما نزلت هذه الایة؛ «والذین یکنزون الذهب و الفضة…» و کبر ذالک علی المسلمین. فقال عمر: أنا أفرّج عنکم. فانطلق، فقال: یا نبی الله إنه کبر علی أصحابک هذه الایة. فقال صلی الله علیه وسلم: «إنّ الله لم یفرض الزکوة إلا لیطیب ما بقی من أموالکم و إنما فرض المواریث» و ذکر کلمة، «لتکون لمن بعدکم» فقال: فکبّر عمر. ثم قال صلی الله علیه وسلم: «ألا اخبرک بخبر ما یکنز المرء المرأة الصالحة إذا نظر الیها سرته و اذا أمرها أطاعته و اذا غاب عنها حفظته» {رواه ابوداود}
ترجمه:
از عبدالله بن عباس روایت است که وقتی آیه «والذین یکنزون الذهب و الفضة و لاینفقونها فی سبیل الله فبشرهم بعذاب الیم. یوم یحمی علیها فی نار جهنم فتکوی بها جباههم و جنوبهم و ظهورهم هذا ما کنزتم لأنفسکم فذوقوا العذاب بما کنتم تکنزون» {توبه:35-34} نازل و در آن تهدید سختی برای مال اندوزان در سرای آخرت ذکر شد، این تهدید برای مسلمانان بسیار سنگین بود و آنان را دچار اضطراب و پریشانی کرد (زیرا پنداشتند که این آیه پسانداز هر نوع و هر مقدار سرمایه را به طور عام شامل میشود). حضرت عمر- رضی الله عنه- اظهار داشت: من سعی میکنم این اضطراب و پریشانی شما را رفع کنم؛ چنانکه به محضررسول خدا صلی الله علیه وسلم رفت و عرض کرد: یا رسول الله صلی الله علیه وسلم این آیه بر اصحاب تو بسیار گران است. آنحضرت صلی الله علیه وسلم فرمودند: خداوند زکات را برای این فرض کرده است تا با پرداخت آن، باقی اموال پاک گردند؛ همچنین قانون میراث را نیز به همین منظور مقرّر کرده است. ابن عباس میگوید: آنحضرت صلی الله علیه وسلم در ادامه کلمهای را بر زبان آوردند که آن را به یاد ندارم و درباره میراث فرمودند که قانون میراث برای این مقرر شده که برای بازماندگان شما مفید و جای امیدی برای آنان باشد. حضرت عمر- رضی الله عنه- با شنیدن این پاسخ از فرط خوشحالی با صدای بلند الله اکبر گفت. سپس رسول اکرم صلی الله علیه وسلم به حضرت عمر فرمود: آیا به تو نگویم که بهترین سرمایهای که یک مرد به آن دست مییابد چیست؟ آن [سرمایه] همسر خوب و شریک زندگی نیک سیرتی است که با مشاهده و نگاه به او، روح و قلب شوهر شاد میگردد، و چون کاری را به او بسپارد، اطاعت کرده و آن را انجام میدهد، و چون شوهر در خانه نباشد، از همه چیز او به خوبی پاسداری میکند.
توضیح:
آری! وقتی آیه مذکور نازل شد، اصحاب کرام از سیاق و ظاهر آن چنین فهمیدند که انسان نباید از کار و کسب خود هیچ چیزی را پسانداز کند و به طور کلی نباید مال و ثروت جمع کند و هرچه دارد باید همه را در راه خدا خرج کند. بدیهی است که پذیرش چنین حکمی بسیار سخت و دشوار بود. حضرت عمر- رضی الله عنه- از رسول اکرم صلی الله علیه وسلم در این باره استفسار کرد و آنحضرت صلی الله علیه وسلم برای روشن شدن پیام آیه فرمود: این آیه ناظر به عمل کسانی است که مال و ثروت جمع میکنند ولی زکات مالشان را نمیپردازند، اما اگر زکات مال ادا شود، بقیه اموال حلال و پاکیزه میگردند. آنحضرت صلی الله علیه وسلم افزودند: همچنین خداوند قانون میراث را برای آن مقرر کرده است که بعد از وفات آدمی، برای بازماندگانش منبع و تکیهگاهی باشد. رسول اکرم صلی الله علیه وسلم در این پاسخ به این مطلب نیز اشاره کردند که اگر پسانداز و جمع کردن مال و سرمایه مطلقاً در شریعت ممنوع میبود، وجود حکم زکات و قانون ارث اصلاً معنایی نداشت؛ زیرا این دو حکم و قانون شرعی مربوط به اموال جمعآوری شده و پسانداز شده هستند، و چنانچه مال و سرمایهای جمع نشود مسئله زکات و میراث معنا و مفهومی پیدا نخواهد کرد.
بعد از پاسخ سوال اصلی، آنحضرت صلی الله علیه وسلم به منظور تربیت فکری اصحاب کرام و مسلمانان آن روز، مطلب مفید و مهم دیگری را بیان داشتند و آن اینکه از هر سرمایه و پساندازی با ارزشتر در زندگی مادی، سرمایۀ بهرهمند بودن از یک همسر صالح و خوب است که وجودش مایۀ آرامش و راحت قلب و روح شوهر باشد و از او اطاعت کند و در غیاب وی حافظ و پاسدار مال و آبرویش باشد. چنین همسری سرمایهای بینظیر است که باید قدر و منزلتش را بیش از هر مال و ثروتی دانست و وجودش را نعمتی از نعمتهای خاص الهی تصور کرد. این مطلب را رسول اکرم صلی الله علیه وسلم در مقطعی از تاریخ زندگی بشر بیان داشتند که در آن زمان، مخصوصاً در آن جامعه، زن هیچ قدر و منزلتی نداشت و در حق وی بیعدالتی و حقکشی بسیاری روا داشته میشد.
منبع: معارف الحدیث، جلد:3و4، ص:393-395