دوست و رفيق در شکل‌گيری شخصيت افراد نقش بسيار مهمی دارد؛ زيرا حالات و اقوال و افعال انسان به سرعت تحت تاثير همنشين قرار می‌گيرد. فراوان‌اند کسانی که به‌خاطر داشتن دوستان نااهل و کم‌خرد دچار خسارت‌های جبران‌ناپذير شده‌اند و بالعکس، چه انسان‌هايی که در اثر همنشينی با دوستان پاک و صادق و دانا از انحراف و فساد نجات يافته‌اند.

این پیمان‌نامۀ فاروقی و نمونه‌های بسیار زیادی از این‌دست که تاریخ برای ما ثبت کرده است، همه تأکید دارند که اسلام دینی حیات‌بخش است؛ دین مرگ نیست! دین هم‌زیستی است؛ دیگران را می‌پذیرد و دست صلح و محبت را به سویشان دراز کرده و با آنان به شیوۀ مؤثری رفتار می‌نماید.

این سفرنامۀ خواندنی و جذاب درواقع درس عشق و محبت، و موعظه‌ای گران‌قدر است برای آنانی كه می‌خواهند راهی دیار نور گردند و شایسته است كه مسافران این سفر معنوی و روحانی این سفرنامه را بخوانند و با چنین رویكردی خداپسندانه و انسان‌دوستانه قدم در راه دیار محبوب بگذارند. خلاصه‌ای از این را باهم بخوانیم.

قاری محمدطیب رحمه‌اﷲ، می‌نویسد: «حجاب به‌ذاته مقصود نیست، بلکه تدبیری است برای نجات از یک مرض مهلک و بسیار خطرناک که برای هر فرد بشر سمّ قاتل به‌شمار می‌رود و اثرات سوء آن، منجر به تباهی و هلاکت اقوام و ملل می‌گردد و آن مرض مهلک همان است كه قرآن کریم از آن به «فحشا» تعبیر کرده است و در اصطلاح به بی‌حیائی، بی‌غیرتی، و بی‌عفتی معروف است و بدون شک این مرض چنان مرضی است كه باعث هلاکت و نابودی اقوام و ملل می‌گردد». (حجاب زن مسلمان:36)

مولانا جلال‌الدین رومی یک عارف کامل است؛ عارفانی همچون مولانا رومی همواره سعی می‌کنند انسان را متوجه جهان ما بعد الموت کنند؛ اما نه به این معنا که انسان به‌طور کامل از این دنیا دست‌بردار شده و یک ریاضت‌کش صددرصد منزوی از جهان باشد، بلکه در همین جهان زندگی کند و در خدمت همین خلق‌الله باشد و بتواند افرادی را- اگر خدا بخواهد- متوجه حقیقت و جهان آخرت گرداند. در طول دوران پس از تألیف «مثنوی معنوی»، هر شخصی که با این کتاب ارتباط داشته و از آموزه‌های آن استفاده کرده، برکات بسیار زیادی را نصیب خویش گردانیده است.

همنشین و رفیق می‌تواند تأثیر مستقیم بر همنشین خود بگذارد. اگر همنشین نیک و صالح باشد به‌صورت ایجابی تأثیر گذاشته و می‌تواند سعادت و خوشبختی دنيوی و اخروی انسان را تضمين كند و اگر همنشین بد و طالح باشد، تأثیر سلبی گذاشته و می‌تواند شقاوت و بدبختی ابدی را برای آدمی رقم بزند.

هر انسانی به تربیت و اصلاح نیاز دارد و با بازپروری استعدادهای خویش می‌تواند به موفقیت برسد. تربیت و اصلاح ساختار درونی و بیرونی انسان، ضرورتی انکارناپذیر است؛ زیرا همان‌گونه که یک زراعت به آبیاری و گاهی سم‌پاشی نیاز دارد، وجود انسان نیز با اصلاح و پیرایش، بارورتر و بنیه‌اش نیرومندتر می‌گردد.

رسول‌الله صلى‌الله‌عليه‌وسلم علی‌رغم مشغولیت‌های زیاد، زندگی اصحاب را زیر نظر داشته و اوضاع و احوال آنان را در زمینه‌های مختلف جویا می‌شدند. مشغولیت‌های ‌آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم هرگز سبب نمی‌شد که ایشان از تفقد حال یارانش غافل بمانند.

اگر الله تعالی انسان را یاری نکند و توفیق او شامل حال نباشد، زرنگی و ذهانت سودی نمی‌بخشد، و انسان با داشتن بسیاری علم و فضل و آگاهی، به‌سوی سراشیبی سقوط می‌رود و در حضیض ذلت می‌افتد. بنابراین لازم است همواره در دعاها و نیایش از خداوند بخواهیم که در هر قدمی ما را یاری کند و به قدر چشم برهم‌زدن هم ما را به حال خود ما واگذار نکند.

فعالیت‌های تربیتی وسیع و گسترده به جهت‌دهی، ارشاد و ارزیابی مستمر نیاز دارد تا به اذن و اراده خداوند از ضعف نتیجه‌گیری نجات‌یافته و به دستاوردهای خوب و مفیدی برسد و بعلاوه تلاش‌ها و انرژی‌ها نیز بیهوده به هدر نرود.