آب مایه حیات و از اهمیت ویژهای برخوردار است، چنانکه در قرآن مجید از آن بهعنوان وسیلهٔ طهارت و پاکیزگی یاد شده و از سوی دیگر حیات موجودات زنده و انسانها در گرو این نعمت الهی است.
زنگ خطر بحران کمآبی و زیستمحیطی در ایران از چند دهه پیش به صدا درآمده، اما چیزی که به چشم میخورد فراتر از این مهم، بحران مدیریت در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیستمحیطی و… در این کشور است.
ایران به لحاظ ذخایر و منابع طبیعی و زیر زمینی جزو ۵ کشور برتر جهان است که این مزیت بزرگ اقتصاد کشور را بهجای توسعه، به زوال نزدیک میکند؛ اقتصادی که بر پایه تکمحصولی بنا شده، درصورتیکه اقتصاددانان هشدار عدم تمرکز بر این منابع را به دلیل ناپایداری آن دادهاند، اما تغییر و تحولی در رویکرد فوقالذکر نشده است.
فروش نفت و گاز به دیگر کشورها جهت تهیه منابع مالی یک شگرد کاملا نادرست است؛ میبایست بهجای صدور و فروش، با بهرهگیری از آنها زمینههای ایجاد ثروتآفرینی، با تکیه بر علم و دانش و تکنولوژی اقتصاد کشور را بسط و توسعه داد، حال این ثروت بالقوهٔ زیرزمینی را که تاکنون برای بدستآوردن منابع مالی از آنها بهرهوری میگردید در آیندهای نهچندان دور میبایست برای قطرهای آب فروخت و این یعنی اقتصاد، سلامت و بهداشت رو به زوال است.
اگر تاکنون شاهد سوءمدیریت در عرصههای مختلف در کشور بودهایم، اما میتوان گفت مدیریت نادرست و سیاستهای اشتباه در خصوص استفاده از منابع آبی و صیانت از آنها از این قاعده مستثنی نبوده است؛ بحرانی که خطرناکتر از هر فاجعهای و بیصدا چون ویروسی همه جا را فرا خواهد گرفت. لذا میطلبد هرچه زودتر آگاهانه و مدبرانه در این خصوص عمل نمود.
تنش آبی از مسائل مهمی است که به نوعی تمام کشور را در ابعاد مختلف دچار چالش خواهد کرد. این طبل هر سال محکمتر از سال گذشته کوبیده خواهد شد، اما دولتمردان و مدیران ما کمتر توجهی به این پدیده مینمایند.
سالهاست از سفرههای زیرزمینی جهت تامین آب شرب و کشاورزی استفاده میشود، میتوان گفت طبق نظر کارشناسان بهزودی علاوه بر بحران کمآبی، بایستی شاهد فرونشست زمین به علت استفاده بیش از حد این منابع، که این خود از وقایع غیرمترقبه (سیل، زلزله و…) هولناکتر میباشد.
استان سیستانوبلوچستان تقریبا با کلکسیونی از مشکلاتی همچون فقر، بیکاری، حاشیهنشینی، عدم زیرساختهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، کمآبی و مسائل زیستمحیطی و… در رتبههای برتر در سطح کشور قرار دارد. حال تنش آبی بیش از هر معضلی، اقتصاد و سلامت مردمان این سرزمین را با مشکلات بیشتری مواجه کرده است.
بسیاری از روستاهای این استان فاقد شبکه لولهکشی هستند، اما خدمات آبرسانی به این مناطق انجام نمیشود. برای خشکسالی متناوب در این استان و یا بهتر بگوییم در دیگر استانهای کمآب هم راهکار اساسی مشاهده نمیگردد.
در جنوب استان (حاشیه شهرها و روستاهای اطراف) مردم که از حداقل امکانات معیشتی هم برخوردار نیستند، باید شاهد قطع دست و پای کودکانمان و یا پایان عمر آنان در اثر حمله گاندوها در تالابهایی که بهداشت آب شرب آنها به زیر صفر و قابل نوشیدن نیست، باشیم.
این درحالیست که در شمال استان هم مردم به دلیل خشکشدن دریاچه هامون و بادهای ۱۲۰ روزه، هجوم ریزگردها و افزایش آلودگی شدید هوا در وضعیت نامساعدی بهسر میبرند؛ مردمی که از طریق دامداری و کشاورزی امرار معاش مینمایند، اکنون مزارع خشک و درخصوص تامین آب شرب و بهداشت خانه و خانواده خود دچار مشکل شدهاند، کسب و کارها تعطیل و فقر همچون هالهای از فلاکت به دور آنان میپیچد، چنانکه موجبات مهاجرت به شهرها را فراهم مینماید و در نتیجه پدیده حاشیهنشینی را فربه و این بر مشکلات شهری و آسیبهای اجتماعی میافزاید.
از شمال و جنوب استان بگذریم، در مرکز این استان؛ یعنی شهر زاهدان، برخی از مناطق بهویژه شمال شهر، در شبانهروز تنها دو ساعت از حق آب آنهم قبل از طلوع آفتاب و با فشار کم بهرهمند میشوند؛ که به گفته برخی از اهالی این مناطق، بانوان تا پاسی از نیمهشب مشغول جمعآوری جرعهای آب شرب میباشند که این موضوع نهتنها سلامت آنان را به خطر انداخته، بلکه زمینه آسیبهای اجتماعی همچون پرخاشگری، افسردگی، اختلالات کمخوابی، تربیت نادرست فرزندان و طلاق و… را فراهم مینماید.
چند سوال
- با توجه به اینکه استان سیستانوبلوچستان در منطقه گرم و خشک قرار دارد و کمتر از نزولات آسمانی بهرهمند میگردد و از سوی دیگر با نظر به اینکه در قرن ۲۱ و شاهد پیشرفت علم و تکنولوژی در خصوص مصرف بهینه آب و تولید منابع آبی میباشیم، چرا تاکنون راهکار اساسی برای پایان این قحطی آب و خشکسالیهای متناوب اندیشیده نشده و👇🏼
اگرهم راهکاری بوده بنا به چه ادلهای عملیاتی نگردیده است؟
- با نظر به اینکه شغل مردم روستاها کشاورزی و دامداری است، چرا آموزشهای لازم جهت تغییر در الگوی کشت جهت مدیریت بهینه مصرف آب انجام نشده است؟
- ما شاهد بارشهای بسیاری در جنوب استان که منجر به سیل و تخریب مزارع میشوندهستیم؛ این درحالیست که مردم آن مناطق با تنشهای آبی بسیاری مواجهاند. چرا تدابیری مناسب برای هدایت این سیلابها اندیشیده نشده است؟
- مطالعات بر طرح انتقال آب از دریای عمان به این استان انجام شده است، اما چرا اقدام عملی صورت نگرفته است؟
- با توجه به اینکه مردم سیستان سالهاست با بادهای ۱۲۰ روزه دست و پنجه نرم میکنند، چنانکه به بیماریهای تنفسی و ریوی دچار میشوند؛ چرا تاکنون اقدام مناسبی ازجمله مالچپاشی، گرفتن حقآبه از افغانستان و ایجاد کمربند فضای سبز و… انجام نگرفته است؟
- چرا برخی از نقاط کمبرخوردار شهر زاهدان (قاسمآباد، همتآباد، شیرآباد) و یا روستاهای حاشیه یا دورافتادهٔ شهر زاهدان تا زمان رفع مشکلات کمآبی بهصورت سیار آبرسانی نمیشوند؟
و چند پیشنهادات
- تشکیل کمیپنهایی بهمنظور مصرف بهینه آب و آموزش و فرهنگسازی در راستای ارتقای سطح آگاهیبخشی مردم و افزایش مشارکت اجتماعی.
- استفاده از تجارب دیگر کشورها در راستای تولید منابع آبی جدید و مدیریت بهینه نزولات آسمانی.
- احیای دریاچه هامون و اخذ حقآبه از افغانستان.
- ایجاد کمربند فضای سبز در شمال استان (زابل و زاهدان) جهت جلوگیری از آلودگی هوا و هجوم ریزگردها.
- بهرهگیری از روشهای نوین آبیاری کممصرف.
- ایجاد سد در مسیر سیل، در جنوب استان و تصفیه آب جهت بهرهمندی اهالی مناطق از آب شرب سالم.
- جمعآوری و برگرداندن آبهای فاضلاب به شبکه آبیاری جهت مصرف آب کشاورزی.
- شیرینکردن آب دریای عمان و انتقال آن به نقاط کمآب در سطح استان.