امروز :جمعه, ۱۰ فروردین , ۱۴۰۳

عوامل و زمینه‌های رشد معنوی از منظر قرآن

عوامل و زمینه‌های رشد معنوی از منظر قرآن

از آنجا که انسان فطرتاً موجودی کمال‌طلب است، یکی از بزرگترین آرزوهای او رسیدن به نهایت مرزهای پیشرفت بوده و در این راه خستگی‌ناپذیر است: «لا یَسْأَمُ الْإِنْسانُ مِنْ دُعاءِ الْخَیْرِ وَ إِنْ مَسَّهُ الشَّرُّ فَیَؤُوسٌ قَنُوطٌ» [فصلت: 49] «انسان هرگز از تقاضاى نیكى (و نعمت) خسته نمى‏شود و هر گاه شرّ و بدى به او رسد، بسیار مأیوس و نومید مى‏گردد!»
اما به دلیل محدودیت دایرۀ آگاهی‌ها و نیز عجول‌بودن در رسیدن به خیرات، رشدطلبیِ فطریِ انسان از مسیر واقعی خود منحرف شده و حتی به اشتباه، کمال را در جایی غیر از محل و مسیر آن جستجو می‌کند. لذا قرآن مجید این نیاز بشر را به‌طور شفاف به او معرفی نموده و بهترین برنامه‌ها را جلوی راهش قرار داده است تا در این راه، آسان‌تر به رشد واقعی نائل شده و گرفتار رشدهای کاذب نگردد.
علی‌رغم فطری‌بودن رشدطلبی انسان، دستیابی به رشد قرآنی، نیازمند عواملی است تا انسان را در این راستا یاری نماید. برخی از این عوامل عبارتند از:
۱- قرآن؛ اولین عامل از عوامل و نشانه‌های رشد از نظر قرآن، خودِ قرآن است. جن‌ها در مکه خدمت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم آمدند. آ‌نحضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای آنها قرآن خواند. آنها کمی گوش کردند، سپس گفتند: «إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآنًا عَجَبًايَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا» [جن: 1-2] «ما از قرآن آیات عجیبی شنیدیم که به راه خیر و صلاح دعوت می‌کند.» بنابراین انس با قرآن، سبب تعالی روح انسان می‌شود. اگر ماه رمضان «مبارک» شده و سه جوهر در دل این ماه پربرکت قرار گرفته است، یکی از آنها قرآن کریم است. قرائت قرآن در نمازهای تراویح ارزش والایی دارد. خوش‌نصيب‌اند کسانی که‌ از نعمت حفظ قرآن برخوردارند. البته دیگران نیز با گوش‌دادن به تلاوت قرآن در ثواب تلاوت آنان شریک‌اند.
۲- دعا؛ یکی دیگر از عواملی که زمینه‌های رشد انسان را فراهم می‌سازد، دعا به درگاه خداوند یگانه است. الله تعالی می‌فرماید: «وَ إِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنىّ‏ِ فَإِنىّ‏ِ قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لىِ وَ لْیُؤْمِنُواْ بىِ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُون‏» [بقره: 186] «و هنگامى كه بندگان من، از تو دربارۀ من سؤال كنند، (بگو:) من نزدیكم! دعاى دعاكننده را، هنگامى كه مرا مى‏خواند، پاسخ مى‏گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند تا راه یابند (و به مقصد برسند)!» دعا در حقیقت نوعی ایجاد ارتباط با خداست که کمال مطلق و منبع رشد است؛ و چه رشدی بالاتر از اینکه بندۀ ناچیز با خداوند عالمیان رابطه‌ای نزدیک داشته باشد؟ در شب‌های قدر که صدای قرائت قرآن و دعا و استغفار در همه‌جا طنین‌انداز می‌شود، اگر می‌خواهیم «شب قدر» ابتدای سال معنوی ما باشد باید قدر لحظات را بدانیم و با دعا و تضرع به درگاه الهی خود را برای ادامه سال تقویت کنیم.
۳- کسب علم؛ کسب علم و آگاهی از مهمترین عوامل رشد و غذای روح است. هر چه بیشتر به تحصیل علم پرداخته شود، موجب رشد و تغذیۀ بیشتر روح می‌گردد. قرآن کریم گفت‌وگوی حضرت موسی علیه‌السلام با همراهش (خضر) را اینگونه بازگو می‌کند: «قالَ لَهُ مُوسى‏ هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلى‏ أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدا» [کهف: 66] «موسى به او گفت: آیا از تو پیروى كنم تا از آنچه به تو تعلیم داده شده و مایه رشد و صلاح است، به من بیاموزى؟» این آیه در حقیقت درخواست موسی از خضر را بیان می‌کند که جهت دستیابی به رشد، از ایشان درخواست آموزش و تعلیم نمود.
۴- توجّه به معاد؛ توجه‌دادن انسان‌ها به مسألۀ معاد و روز جزا، تأثیر بسیاری در رشد آنها دارد. الله تعالی می‌فرماید: «وَقَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشَادِيَا قَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَإِنَّ الْآخِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَارِ» [غافر: 38-39] «كسى كه (از قوم فرعون) ایمان آورده بود گفت: اى قوم من! از من پیروى كنید تا شما را به راه درست هدایت كنم. اى قوم من! این زندگى دنیا، تنها متاع زودگذرى است و آخرت سراى همیشگى است!»
برای اینکه مؤمن آل فرعون ثابت کند که راه او منجر به رشد و رستگاری می‌گردد، جهت نفوذ بیشتر در سخنان خود، به مسأله معاد اشاره می‌کند؛ چون عقیده به ناپایداری زندگی دنیا و ابدی‌بودن زندگی پس از مرگ، انسان را به خود می‌آورد تا برای زندگی ابدی خود نیز اندیشه‌ای نموده و نیروهای خود را در این راستا به‌کار گیرد.


دیدگاههای کاربران

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین بخوانید