سنی‌آنلاین| همۀ ما ماه رمضان را با «روزه»، «تلاوت قرآن»، «دعا و نیایش» و «تراویح» و «همدردی و مواسات با نیازمندان» می‌شناسیم. عبادت‌هایی که جسم و روح آدمی را تزکیه و پالایش می‌کنند. ماه مبارک رمضان فرصتی برای تغییر عادت‌ها و خو‌دادن نفس به فرمان‌برداری از شریعت اسلام و بهره‌مند‌شدن از فیوضات و برکات معنوی است. مهم‌ترین آثار و برکات روزه، دستیابی به مقام متقین است و نیز زمینه‌ساز ادراک واقعی فقر و نداری است، زیرا در روزه فرد با گوشت و پوست تن و روان دردِ نداری را درک می‌کند و با فقیران و دردمندان جامعه در یک سطح قرار می‌گیرد و تلاش می‌کند تا اسباب آسایش و آرامش را برای آنان فراهم کند. ماه رمضان فرصتش محدود است. انسان زیرک با برنامه‌ریزی درست و صحیح از لحظه‌‌لحظه‌هایش برای رسیدن به خدا و بهشت استفاده می‌کند. اما چگونه از فرصت رمضان استفاده کنیم؟ به چه اعمال نیکی مشغول شویم؟ چه دعاهایی را زمزمه کنیم؟ دراین‌باره با مولانا حافظ محمدعلی شه‌بخش، استاد و مشاور تربیتی دارالعلوم زاهدان به گفتوگو نشستیم. شما را به خواندن این گپ‌وگفت دعوت می‌کنیم.
لطفاً بفرمایید برای استفادۀ بیشتر از فرصت ماه رمضان، به چه اعمالی مشغول شویم؟
رمضان ماه بهار قرآن است. قرآن در این ماه نازل شده است. بهترین و با فضیلت‌ترین و ارزشمندترین عمل در این ماه مبارک «تلاوت قرآن» است. شرکت در محافل تفسیر و ترجمۀ قرآن و کلاس‌های تجوید و آموزش قرآن نیز خیلی مهم و حیاتی است. علما و طلاب و افرادی که توانایی تلاوت قرآن دارند، بهتر است زیاد قرآن تلاوت کنند و آنانی که نمی‌توانند کلام الهی را تلاوت کنند، بهتر است سوره‌هایی را که حفظ هستند، باربار بخوانند و برنامه‌ریزی کنند در همین رمضان قرآن را بیاموزند. مؤمنان سعی کنند در این روزها «کلمۀ توحید» را زیاد بخوانند، به کثرت «استغفار و توبه» کنند و به «دعا و نیایش» با پروردگارشان خیلی اهمیت و بها دهند.
رمضان ماه ضیافت الهی است. بفرمایید انسان چگونه برای انجام اعمال نیک در خود انگیزه ایجاد کند؟
انسان باید با خودش چنین تصور کند که این ماه مبارک رمضان آخرین بهار ایمانی و رمضان اوست که آن را دریافته است، با چنین انگیزه خود را برای انجام اعمال نیک آماده کند و نیز با خود اندکی خلوت کند و بیندیشد که سال گذشته در ماه رمضان چه انسان‌ها و افرادی در قید حیات بودند که اکنون خاطره شده‌اند و دیگر نیستند. شاید زندگی دیگر به او فرصت دریافتن رمضان دیگری را ندهد.
احوال و برنامه‌های افراد خوش‌نصیب را که در ماه رمضان به انواع اعمال نیک مشغول بوده، مطالعه کنند. با مطالعه زندگی‌نامه و عملکرد انسان‌های نیک، آدمی انگیزه می‌گیرد و روح و روانش برای استفاده‌بردن از فرصت‌های رمضان آماده می‌شود، زیر طبیعت و سرشت انسان چنین است که با مطالعه و خواندن احوال و برنامه‌های شخصیت‌ها و باربار شنیدن فضایل نیکی‌ها در او شوق و علاقه عمل ایجاد می‌شود. یکی از انگیزه‌های مولانا محمدزکریا رحمه‌الله از نوشتن کتاب «فضایل اعمال» این بود که انسان با مطالعه و شنیدن این کتاب در او انگیزه و شوق انجام اعمال نیک ایجاد شود.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای شامل‌شدن مغفرت الهی «ایماناً و احتساباٌ» را شرط کرده؛ این تعبیر را چگونه درک کنیم؟
باید برای مقبولیت هر عمل نیک و صالح و جذب رحمت‌های الهی دست به دعا شد. باید دانست برای پذیرش اعمال نیک، ایمان و اخلاص شرط است و انسان مؤمن سعی کند همۀ اعمال نیکش را با انگیزه جلب رضایت پروردگار انجام دهد، چنان‌که در احادیث و آیاتی الهی به آن تأکید شده است: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا كُفْرانَ لِسَعْيِهِ وَ إِنَّا لَهُ كاتِبُونَ» و «مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَکَرٍ أَو أُنثیٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَلَنَجزِیَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ مَا کَانُوا یَعمَلونَ» برای افزایش انگیزه و اخلاص در انجام اعمال بهتر است کتاب‌‌های فضایل اعمال به‌صورت گروهی در مساجد و جمع خانواده خوانده و تعلیم شوند.
با توجه به اهمیت دعا و تأثیر آن در این ماه مبارک، چگونه باید دعا کرد و چه دعاهایی را بهتر است زمزمه کنیم؟
در عصر حاضر جهان اسلام با انواع مشکلات، بیماری‌ها، جنگ‌ها و مشکلات اقتصادی دست‌به‌گریبان است، شایسته است در این اوضاع پریشان و آشفته بخشی از ساعات روز و شب ماه مبارک رمضان را به دعا و نیاش سپری کنیم. بهترین وقت اجابت دعا لحظۀ «افطار» و «سحر» است، اما بهتر است مؤمن بعد از انجام هر عمل نیکی دست به دعا شود.
متأسفانه در اوضاع کنون در میان مردم «تلاوت قرآن» و «دعا» و «اذکار مسنون» کم‌رنگ است. چه خوب است در این ماه مؤمنان سعی کنند دعای مسنون را حفظ کنند و با پایبندی صبح و شام آن‌ها بخوانند. از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای هر مشکلی دعایی منقول است، در دعاهای مسنون سراسر خیروبرکت است و انسان را از بسیاری آفات، بلاها، تصادف‌ها و بیماری‌ها مصون و محفوظ نگه می‌دارند.
بسیار دیده می‌شود که روزه‌داران، روزهای‌شان را در خواب می‌گذرانند؛ برای مدیریت خواب در این ماه چه توصیه‌ای دارید؟
شب‌بیداری بر خلاف سرشت و فطرت انسان است و به جسم و روح و روان آدمی لطمه می‌زند. شب برای استراحت و خواب است و روز برای کار و تلاش و تحرک است. افرادی که شب‌بیدار هستند و روز را در خواب سپری می‌کنند بر خلاف فطرت و سرشت زندگی می‌کنند. متأسفانه شب‌بیداری و روز را در خواب‌گذراندن، کم‌کم تبدیل به فرهنگ می‌شود. بعضی از انسان‌ها تمام شب یا پاسی از آن بیدار هستند و عمر گران‌بهای خود را در شبکه‌های اجتماعی، تماشای تلویزیون، دعوتی و مهمانی و گپ و گعده می‌گذارند. بسیاری از این دسته از افراد برای نماز صبح بیدار نمی‌شوند یا به زور بیدار می‌شوند و دو رکعتی را با بی‌حالی و بی‌حوصلگی می‌خوانند و دوبارۀ سرشان را بر بالین می‌گذارند و بعدازظهر کسل و کوفته بیدار می‌شوند.
یکی از دلایلی که انسان در روزهای رمضان زیاد به‌خواب می‌رود پرخوری در وقت سحر است. پرخوری باعث ازدیاد خواب می‌شود. در این روزها انسان به‌اندازه نیاز افطاری و سحری بخورد و از پرخوری پرهیز کند. به‌اندازه غذاخوردن در سلامت و تندرستی جسم تأثیرگذار است. متأسفانه بعضی‌ها از ترس گرسنگی، در سحر پرخوری می‌کنند.
باید درباره کنترل خواب برنامه‌ریزی شود. پدر و مادر و سرپرستان خانواده با برنامه‌ریزی دقیق و درست برنامۀ خواب‌وبیداری فرزندان‌شان را تنظیم کنند و اسباب و عواملی را که باعث شب‌بیداری می‌شوند و خواب را از چشم اعضای خانواده می‌پرانند، کنترل کنند. علما و سخنوران مردم را به اهمیت زودخوابیدن و سحرخیزشدن تشویق کنند و آنان از عواقب منفی و سوء شب‌بیداری آگاه کنند و بهتر است برای زودخوابیدن و سحرخیزشدن علاوه بر بیان احادیث، به تجربیات شخصی و پزشکی استناد کنند.
در گذشته که مردم زود شام می‌خوردند، زود می‌خوابیدند و زود از خواب بیدار می‌شدند و به کار و کسب مشغول می‌شدند جسم و روح و روان‌شان سالم و تندرست بود. فرهنگ اصلی همین شیوه است و برای سلامت جسم و روح مفید و پرفایده است. ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای تغییر عادت‌هاست. در این ماه مردم سعی کنند بعد از نماز تراویح استراحت کنند و سحر بیدار شوند و نماز تهجد بخوانند.
و سخن آخر..
در پایان توصیۀ بنده به تمام روزه‌داران آن است که در این ماه مبارک همدیگر را به کمک‌کردن به نیازمندان، مستمندان، بیوه‌زنان، یتیمان و مدارس علوم دینی و ائمه مساجد توصیه کنند. علما در مساجد و مراسم نمازهای جمعه مردم را به انفاق و خرج‌کردن در راه خیر تشویق و احکام زکات را باربار بیان کنند.
به جوانان هم توصیه می‌شود در این ماه خسته و فرصت طلایی، استفاده از فضای مجازی را به حداقل ممکن برسانند و سعی کنند با شرکت در درس‌های قرآنی و شنیدن بیانات دینی اوقات خود را پربار و باارزش کنند و رانندگان و مغازه‌داران نیز سعی کنند با استفاده از سی‌دی‌ها و… تلاوت و درس‌های قرآنی را استماع کنند.