اخوت اسلامی یکی از ارمغانهای برجسته دین مقدس اسلام است. بر اساس این اصل استوار، تمامی اعضای پیکره بزرگ امت اسلامی بهرغم تنوع قومی، منطقهای و نژادی، در زیر یک چتر قرار میگیرند. خداوند متعال در قرآن کریم تصریح فرموده است: «إنما المؤمنون إخوة»؛ مؤمنان برادر همدیگر هستند. [حجرات: ۱۰] بر اساس این اصل، حلقه وصل امت اسلامی «ایمان» است. با نیروی ایمان درخت اخوت اسلامی سرسبز و بالنده است.
خداوند متعال در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران، مسلمانان را به رعایت اخوت اسلامی و پرهیز از اختلاف دستور داده است: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَلا تَفَرَّقُوا»؛ و همگی چنگ بزنید به ریسمان الهی و متفرق نشوید. [آل عمران:۱۰۳]
استاد سید قطب رحمهالله مینویسد: دستور این آیه به اخوتی است که از اسلام و تقوا سرچشمه گرفته است.
اصل اخوت اسلامی تمامی عوامل برتریجویی از قبیل: رنگ، نژاد، منطقه و سایر عوامل مطرح را از بین میبرد. به تصریح آیۀ سیزده سوره حجرات، تقوی، تنها عامل برتری انسان نزد الله تعالی است؛ «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»؛ ای مردمان! ما شما را از مرد و زن آفریده ایم و شما را ملتها و قبیله قرار دادیم تا همدیگر را بشناسید. براستی بهترین شما نزد خداوند متعال، پرهیزگارترین شماست. [حجرات: ۱۳]
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم در روزهای آغازین دعوت اسلامی، اصل برابری و برادری را در میان مسلمانان به اجرا گذاشت. آنگاه که به مدینه منوره هجرت فرمود، پیمان برادری را در میان مهاجرین و انصار برقرار کرد. در نتیجۀ این پیمان اخوت، زیباترین صحنههای ایثار و فداکاری در تاریخ بشریت رقم خورد. خداوند متعال در مقام بیان احسان، خطاب به پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم میفرماید: «وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»؛ اگر تو همۀ دارایی زمین را هزینه میکردی، نمیتوانستی در دل هایشان الفت ایجاد کنی، لیکن خداوند در میان آنها الفت ایجاد کرد؛ زیرا خداوند غالب است و کارهایش همراه با حکمت است. [انفال: ۶۳]
پبامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم در خطبه حجةالوداع، در جمع صدها نفر از مسلمانان که از مناطق مختلف جزیرةالعرب به منظور اشتراک در مراسم حج، در مکه مکرمه گرد آمده بودند، فرمود: «ای مردم! براستی پروردگار شما یکی است و همۀ شما از یک پدر هستید، هیچ عربی بر غیرعرب و هیچ غیرعربی بر عرب و هیج انسان سرخپوستی بر سیاهپوستی و هیچ سیاهپوستی بر سرخپوستی برتری ندارد مگر با تقوی.» [بیهقی:۵۱۳۷]
از منظر شریعت مقدس اسلام، اخوت و برادری یکی از اصول و پایههای اساسی جامعه اسلامی است. در واقع بدون اخوت، تحقق جامعه منسجم اسلامی ناممکن است. از اینجهت مبارزه با تعصبات قومی، نژادی و زبانی یکی از وظایف مهمی است که اسلام به دوش پیروان خود نهاده است. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم در تبیین مذمت انواع تعصبات، سختترین کلمات را بهکار برده است. مثلا جایی فرموده است: «دعوها فإنها منتنة»؛ سخنان تعصبی را کنار بگذارید؛ زیرا متعفن است. [بخاری]
تمامی دستاوردهای مسلمانان حاصل اخوت و برادری است که در طول تاریخ اسلام در میان مسلمانان برقرار بوده است. ازهمپاشیدن اخوت اسلامی، نقطه آغاز تمامی بحرانهایی شد که امروز دامنگیر امت اسلامی است. خداوند در قرآن کریم ضمن دستور مسلمانان به تمسکجستن به وحدت و اخوت اسلامی، پرده از عواقب دردناک تفرق و اختلاف برمیدارد. «وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ»؛ واطاعت کنید الله و پیامبرش را و در میانتان اختلاف نکنید که در نتیجه ضعیف و سست میشوید و توان و نیروی شما از بین میرود، و صبر پیشه کنید؛ زیرا خداوند با کمک و نصرتش همراه شکیبایان است. [انفال: ۴۶]
علل ازهمپاشیدگی شالودۀ اخوت اسلامی
در ریشهیابی علل و عوامل ازهمپاشیدن شالوده وحدت و اخوت اسلامی، عوامل زیادی مطرح است که ذکر همۀ آن از حوصله این نوشته خارج است. به نظر نگارنده سه عامل در این زمینه بیش از سایر عوامل برجسته است:
1ـ ضعف ایمان
خداوند متعال فرموده است: «إنما المؤمنون إخوة؛ مؤمنان با هم برادراند». با اندک تأملی در این آیه متوجه میشویم که شرط اخوت مسلمانان «ایمان» است. با ضعف و قوت ایمان، اخوت اسلامی ضعیف و نیرومند میشود. در شرایط کنونی، فاصلهگرفتن مسلمانان از دستورات اسلام به اوج خود رسیده است. بسیاری از مسلمانان از پیامهای حیاتبخش قرآن کریم بیگانهاند. در نتیجه، نور اخوت سلامی در میان مسلمانان بیفروغ گشته است و همهچیز بر اساس قومیت، منطقه و مذهب شناخته میشود.
2ـ ضعف بیداری اسلامی
عنصر بیداری اسلامی در کنار عمل به احکام اسلام، یکی از عوامل مهم تحکیم پایههای اخوت اسلامی در میان مسلمانان است. منظور ما از بیداری اسلامی، آگاهی از نیرنگها، نقشهها و برنامههای دشمنان اسلام برای ایجاد اختلاف و چنددستگی در میان امت اسلامی است. به هر میزان که این آگاهی بیشتر باشد، تزلزلناپذیری پایههای اخوت اسلامی تضمین میشود. بدخواهان اسلام در گذشته و حال بارها از کانال ایجاد تفرقه، بر گرده امت اسلامی سوار شدهاند و به چپاول و غارت ثروتهای مادی و معنوی آن دست یازیدهاند.
قانون «فَرِّق تَسُد»؛ «تفرقه بینداز، رهبری (حکومت) کن» یکی از استراتیژیهای مهم دشمنان در جهان اسلام بوده است و اینک نیز در بسیاری از جوامع اسلامی اجرا میشود. ضعف بیداری اسلامی و حتی نبود بیداری اسلامی در بسیاری از جوامع، سبب گشته تا جوانان و رهبران مسلمان این جوامع قدرت تشخیص دوست از دشمن را از دست بدهند و در بسیاری موارد دشمنان درجۀ یک اسلام را دوست اسلام بدانند. علامه سید ابوالحسن ندوی رحمهالله درباره اهمیت بیداری در سرنوشت امتها چنین مینویسد: «مهمترین خطری که یک امت را تهدید میکند و در معرض هر خطری قرار میدهد و همینطور آن را شکار منافقان و بازیچۀ بازیگران میگرداند، عدم آگاهی آن امت، شیفتهشدن به هر فراخوانی، همسوشدن با هر موجی، پیروی از هر سلطهگری، سکوت بر هر فاجعهای و تحمل هر ستمی است.» [ کندوکاوی در اوضاع جهان و انحطاط مسلمانان، ص۳۵۳]
3ـ توطئههای دشمنان
ضعف ایمان و عدم بیداری مطلوب اسلامی، راه را بروی برنامههای تخریبی دشمنان در جهان اسلام هموار ساخته است. بدون شک امت اسلامی پیوسته مورد هدف توطئههای دشمنان است. در این میان با توجه به اهمیت اخوت اسلامی، بیشترین فعالیت دشمنان در این بخش متمرکز است.
پس چه باید کرد؟
وضعیت اسفبار کنونی جهان اسلام، هر مسلمان بیداری را پریشان کرده است. از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب جهان اسلام را اختلاف و تعصبات کور قومی و مذهبی فراگرفته است. در چنین شرایطی همگان از خود میپرسند که چه باید کرد؟ آری، چه باید کرد و چه راههایی را باید برای احیای مجدد اخوت اسلامی پیمود؟ در این زمینه مسئولیت رهبران فکری، علما، فرهنگیان و تمام اقشار بیدار جامعه بسیار سنگین است. همگان باید به دنبال راه چارهای برای برونرفت از وضعیت اسفبار فعلی باشند.
1ـ بازگشت دوباره به اسلام
بازگشت به اسلام، نزدیکترین و هموارترین راه احیای اخوت اسلامی در میان مسلمانان است. جلوههای درخشان اخوت اسلامی در عصر پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوسلم و صحابه کرام، نتیجه تمسکجستن آن بزرگواران به دستورات اسلام بود. به هر اندازه عمل به اسلام در حیات فردی و اجتماعی مسلمانان بیشتر باشد، به همان میزان، اخوت اسلامی بیشتر و پایدارتر خواهد شد. بنابراین ضرورت دارد تا مسلمانان بازگشتی همهجانبه به اسلام داشته باشند و در راستای برقرای اخوت اسلامی بکوشند.
2ـ ایثار و ازخودگذشتگی
یکی دیگر از عوامل مهم ایجاد اخوت و برادری در جامعه اسلامی، تقویت حس ایثار و ازخودگذشتگی است. مصلحت زندهنگهداشتن اخوت اسلامی باید انگیزهای باشد برای ایثار برادر مسلمان و در مواردی گذشتن از حق خود به نفع اخوت اسلامی.
3ـ عمل به وظیفه دعوت اسلامی
دعوت اسلامی یکی از عناصر مهم حفاظت از اخوت اسلامی است. از اینرو تقویت دعوت اسلامی بهنوعی تقویت اخوت اسلامی است. حضرت شیخالاسلام مولانا عبدالحمید در اینباره فرمودهاند: «یکی از دلایل اصلی اتحاد و همدلی صحابه رضیاللهعنهم این بود که در نشر دین با هم همکاری داشتند.»[کانال تلگرامی شیخالاسلام مولانا عبدالحمید: 24 آذر 1398]
جان سخن
جان سخن آنکه امت اسلامی در شرایط کنونی در آتش اختلاف، تعصبات کورکورانه قومی، منطقهای و مذهبی میسوزد. ضرورت دارد تا علما و رهبران جامعه اسلامی آستین همت را بالا بزنند و راههایی را برای احیای دوبارۀ اخوت اسلامی جستجو نمایند. لازمه تحقق این هدف عزم و ارادهای است که عمل را بهدنبال داشته باشد. «إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الْأَرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ.»؛ « اگر اين كار را انجام ندهید، در زمين فتنه و فسادى بزرگ پديد خواهد آمد.» [انفال: 73]
دیدگاههای کاربران