جامعه‌ای را در نظر بگیرید که افراد آن هیچ‌گونه پایبندی به قوانین و صفات اخلاقی ندارند؛ صفات زشتی مانند: دروغ، خیانت، حسد، فریب و چندین صفات زشت دیگر دامنگیر این جامعه است، مردمانش از یکدیگر نفرت دارند، راستگویی و راست‌کرداری، احترام و حفظ حرمت‌ها در میان اعضای آن جامعه مفاهیمی غریب و ناآشنا هستند. مسلما زندگی در چنین جامعه‌ای بسیار سخت و طاقت‌فرساست؛ زیرا افراد آن به هیچ اصل اخلاقی پایبند نیستند و زندگی‌شان شباهت زیادی با زندگی حیوانات دارد.
در مقابل، جامعه‌ای را در نظر بگیرید که افراد آن به تمام اصول اخلاقی پایبند هستند؛ همیشه راست می‌گویند، با همدیگر رفتار خوبی دارند، به یکدیگر کمک می‌کنند، و افراد آن جامعه به صفات زیبایی همچون: راستگویی، امانتداری، حفظ حرمت‌ها و رعایت حقوق دیگران متصف هستند، بدون شک چنین جامعه‌ای، قطعه‌ای از بهشت است و هر کسی دوست دارد در آن زندگی کند.
اخلاق در زندگی اجتماعی انسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پایبندی به اخلاق، مهمترین اصل بقای جوامع به‌شمار می‌رود. یکی از مهمترین دلایل نابودی تمدن‌های گذشته، نادیده‌انگاشتن اخلاق و اصول اخلاقی بوده است.
از این جهت، پیامبر اکرم صلی‌‌الله‌علیه‌وسلم تکمیل خوبی‌های اخلاق را مهمترین هدف بعثت خویش بیان کرده و می‌فرماید: «إنما بُعِثتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمِ الأَخلَاق.
پیامبر اکرم صلی‌‌الله‌علیه‌وسلم الگوی کامل اخلاق نیک بود. به تمامی صفات زیبای اخلاقی آراسته بود. با همگان با اخلاق نیک برخورد می‌کرد. از صفات ضد اخلاقی کاملا به‌دور بود. خداوند متعال در قرآن کریم خطاب به پیامبر اکرم صلی‌‌الله‌علیه‌وسلم فرموده است: «وَ إنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيم. [قلم:٤]؛ [ای پیامبر] تو اخلاق بزرگ و برجسته‌ای داری.
اقبال، چه زیبا، اخلاق برجسته پیامبر اکرم صلی‌‌الله‌علیه‌وسلم را به تصویر کشیده است؛
از بهارش رنگ و بو باید گرفت / بهره‌ای از خلق او باید گرفت
آن‌که مهتاب از سر انگشتش دو نیم / رحمت او عام و اخلاقش عظیم
از حضرت عایشه صدیقه رضی‌الله‌عنها درباره اخلاق رسول الله صلی‌‌الله‌علیه‌وسلم پرسیدند؛ ایشان فرمود: اخلاق پیامبر اکرم صلی‌‌الله‌علیه‌وسلم «قرآن» بود. یعنی تمامی دستورات قرآن کریم در زندگی آن‌حضرت صلی‌‌الله‌علیه‌وسلم جاری بود.
پیامبر اکرم صلی‌‌الله‌علیه‌وسلم درباره اهمیت اخلاق نیکو، فرموده است: ایمان کسی کامل‌تر است که اخلاقش از همه بهتر باشد. (ترمذی)
همچنین فرموده است: روز قیامت سنگین‌ترین چیز در ترازوی اعمال مومنان، اخلاق نیکوست. (شرح السنة)
امروزه بسیاری گمان می‌کنند که اخلاق؛ یعنی خوشرویی و برخورد خوش. بدون شک یکی از مفاهیم برجسته اخلاق نیک، همین خوشرویی و خوش‌برخوردی است، اما این را بدانیم که اخلاق مفهوم بسیار گسترده‌ای دارد و حتی نماز و روزه را نیز در شامل می‌شود. یعنی کسی مسلمان خوش‌اخلاق واقعی کسی‌ست که هم نماز را به‌خوبی ادا کند، هم به‌خوبی روزه بگیرد و سایر عبادات فردی را انجام دهد، و هم راستگو باشد، با دیگران برخورد نیک داشته باشد و از سایر رذایل اخلاقی اجتناب کند.
از طرفی، بسیاری از مردم به نماز و سایر عبادات پایبند هستند؛ اما متاسفانه به رعایت اخلاق هیچ اهمیتی نمی‌دهند. این را باید بدانیم که نماز زمانی می‌تواند ما را از آتش جهنم نجات دهد و به بهشت وارد کند، که همراه با اخلاق نیک باشد، چراکه زیر پا گذاشتن اخلاق، گناه بزرگی‌ست.
آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم درباره زنی که پایبند نماز، روزه، صدقات و خیرات فراوان بود، ولی مردم و همسایگانش را با زبانش آزار می‌داد، فرمود: او در جهنم است. (مسند احمد)
امروزه علت بسیاری از مشکلات و ناهنجاری‌های جامعه، عدم پایبندی مردم به اخلاق نیک اسلامی است. متاسفانه در جامعۀ امروزی جای صداقت و اخلاق‌مداری را دروغ و ناهنجاری‌های اخلاقی گرفته است. ستون اعتماد به‌طور کلی آسیب دیده است و عبادات ما از قبیل نماز و روزه و… شکل صوری به‌خود گرفته‌اند؛ اینجاست که رهاورد این امراض جامعه‌ای است که با شتاب زیاد به‌سوی نابودی در حرکت است.
در چنین شرایطی دست روی دست گذاشتن و بی‌توجهی نسبت به آسیب مکارم و ارزش‌های اخلاق شهروندان نیز گناهی بزرگ و نابخشودنی‌ست. بنابراین همۀ ما وظیفه داریم خود را با اخلاق زیبای اسلامی آراسته نموده و برای گسترش آن در جامعه تلاش کنیم. در این راستا باید از تمامی ظرفیت‌های موجود استفاده کرد. مدارس، مساجد، مراکز آموزشی و رسانه‌های دیداری، شنیداری و مکتوب می‌توانند نقش ارزنده‌ای را در تحکیم پایه‌های اخلاق در جامعه ایفا کنند. مصاحبت و همراهی با صالحان، مطالعه سیرت نیکان و دعا به درگاه قادر متعال، سه کلیدی هستند که ما را در تربیت اخلاقی جامعه کمک می‌کنند. البته در کنار همه راهکارها، مهمترین راهکار اراده و خواستن است؛ یعنی فرد مبتلا به بیماری‌های اخلاقی، ابتدا باید خودش در طلب عافیت از این بیماری باشد، آنگاه است که دریای رحمت الهی به جوش خواهد آمد و لباس عافیت اخلاقی را به تن بیمار خواهد داد.