خداوند متعال که خالق هستی و مدبّر امور کائنات است، بنا بر حکمت خود بعضی از اشخاص، اماکن و زمان‌ها را بر بعضی دیگر برتری داده و به هر کدام از آنها ویژگی‌های خاصی عنایت کرده است. چنان‌که از میان تمام انسان‌ها به پیامبران جایگاهی ویژه‌ای داده و خاتم‌الانبیاء حضرت محمد مصطفی ﷺ را بر دیگر پیامبران برتری داده است. از میان اماکن نیز مسجدالحرام و مسجدالنبی از جایگاه خاصی نسبت به سایر مکان‌ها برخوردار هستند که پاداش اقامۀ نماز در این دو مکان مقدس در مقایسه با سایر مکان‌ها چندین برابر است.
همچنین از میان زمان‌ها «ماه مبارک رمضان» را بر دیگر ماه‌ها، «شب قدر» را بر سایر شب‌ها، روز «عرفه» را بر سایر روزهای سال و روز «جمعه» را بر سایر روزهای هفته برتری و فضیلت داده است که انجام اعمال نیک در این زمان‌ها از اجر و پاداش بیشتری برخوردار است.
رسول اکرم ﷺ روز جمعه را «سیّد الإیام» نامیده است. در نزد فرشتگان نیز این روز به «یَومُ المَزِید» معروف است، زیرا خداوند متعال در این روز دروازه‌های رحمت خویش را به‌صورت ویژه به روی بندگانش می‌گشاید و بر پاداش اعمال‌شان می‌افزاید.
مهمترین اعمالی که در شبانه‌روز جمعه به انجام آنها توصیه و تاکید شده است عبارتند از:
1ـ درود فرستادن بر پیامبر اکرم ﷺ؛ یکی از مهمترین اعمال روز جمعه این است که به کثرت بر پیامبر اکرم ﷺ درود بفرستیم. در سنن ابوداود و سنن نسائی روایتی با اسناد صحیح از أوس‌بن‌أوس ثقفی آمده است که آن‌حضرت ﷺ فرمودند: «إنَّ مِن أفضلِ أيَّامِكم يومَ الجُمعةِ … فأكثِروا علَيَّ مِن الصَّلاةِ فيه فإنَّ صلاتَكم معروضةٌ عَلَیَّ»؛ روز جمعه از بهترین روزهای شماست… در این روز به کثرت بر من درود بفرستید، زیرا درود شما بر من عرضه می‌شود.
2ـ شرکت در نماز جمعه؛ مهمترین عمل یک مسلمان در روز جمعه شرکت در «نماز جمعه» است. بر هر مسلمان عاقل و بالغ که عذر موجهی نداشته باشد، فرض است که در نماز جمعه شرکت کند. رسول اکرم ﷺ در حدیثی می‌فرمایند: «مَنْ تَرَكَ ثَلَاثَ جُمَعٍ تَهَاوُنًا بِهَا، طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ»؛ هر کس از روی سهل‌انگاری سه نماز جمعه را ترک کند، خداوند بر قلبش مُهر می‌زند. همچنین در حدیثی دیگر آمده است: «لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ عَنْ وَدْعِهِمُ الْجُمُعَاتِ، أَوْ لَيَخْتِمَنَّ اللهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ، ثُمَّ لَيَكُونُنَّ مِنَ الْغَافِلِينَ»؛ باید اقوامی از ترک نمازهای جمعه باز بیایند، درغیر این‌صورت خداوند بر قلب‌های‌شان مُهر می‌زند تا اینکه در زمرۀ «غافلان» قرار می‌گیرند.
3ـ تلاوت سورۀ کهف؛ یکی دیگر از اعمال مهم در روز جمعه تلاوت سورۀ کهف است که فضیلت بسیار بزرگی برای این کار بیان شده است. حضرت ابوسعید خدری رضی‌الله‌عنه از رسول اکرم ﷺ روایت می‌کند که فرمود: «إِنَّ مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْكَهْفِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ أَضَاءَ لَهُ مِنَ النُّورِ مَا بَيْنَ الْجُمُعَتَيْنِ»؛ هر کس در روز جمعه سورۀ کهف را تلاوت کند، بین دو جمعه برایش نوری روشن می‌شود.
4ـ غنیمت‌شمردن وقت قبولی دعا؛ حضرت ابوهریره رضی‌الله‌عنه روایت می‌کند: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ ذَكَرَ يَوْمَ الجُمُعَةِ، فَقَالَ: «فِيه سَاعَةٌ لا يُوَافِقها عَبْدٌ مُسلِمٌ، وَهُو قَائِمٌ يُصَلِّي يسأَلُ اللَّه شَيْئًا، إِلاَّ أَعْطَاهُ إِيَّاه» وَأَشَارَ بِيدِهِ يُقَلِّلُهَا.؛ رسول‌الله ﷺ از “روز جمعه” سخن به‌میان آورد و فرمود: «در این روز لحظه‌ای هست که اگر بندهٔ مؤمن آن لحظه را دریابد درحالی‌که نماز می‌خواند و دعا می‌کند، خداوند متعال دعایش را مستجاب می‌فرماید.» [راوی می‌فرماید:] آن‌حضرت ﷺ با اشارۀ دست، کوتاه‌بودن آن لحظه را نشان داد.
در مورد لحظۀ قبولیت دعا در روز جمعه نظریه‌های مختلفی نقل شده است؛ برخی زمان قیام خطیب برای ایراد خطبۀ جمعه و برخی هم لحظات سکوت خطیب در بین دو خطبه را گفته‌اند، اما قول اکثر علما بر این است که این لحظه بعد از نماز عصر جمعه تا غروب آفتاب است. در سیرت علما و سلف صالح آمده است که وقت بین عصر تا مغرب روز جمعه را غنیمت شمرده و از غفلت در این فاصلۀ زمانی به شدت اجتناب می‌ورزیدند و سعی می‌کردند این زمان را به ذکر و تلاوت و درود و استغفار سپری کنند.
لذا مناسب است که انسان مسلمان تمام ساعت‌ها و دقایق شبانه‌روز جمعه را غنیمت بشمارد و با انجام اعمال نیک، به‌ویژه اعمالی که در احادیث و روایات به آنها توصیه شده است، از این لحظات مبارک برای خودش توشه‌ای اخروی ذخیره کند. خداوند متعال به همۀ ما توفیق عمل مقبول عنایت فرماید.
فضیلت روز جمعه و مهمترین اعمال این روز
منتشر شده در عبدالرحیم مرجانی