نماز در حق بندۀ مؤمن و عارف مانند آب برای ماهی است. نماز، پناهگاه مسلمان و ایمانگاه اوست. اگر نماز حقیقی و واقعی باشد با عبادت غیرالله و بندگی انسان و زندگی جاهلی و اخلاق رذیله ضد و نقیض است و یکجا جمع نمیشود؛ «إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ»؛ محقّقاً نماز از کارهای شرمآور و زشت بازمیدارد. [عنکبوت: 45]
ناگفته نماند که نماز مانند یک قالب آهنی یا شیئ جامدی نیست که کلیۀ نمازگزاران در آن برابرند و در یک سطح قرار دارند، بلکه نمازها با هم تفاوت دارند، کما اینکه اهل نماز برحسب نمازهایشان بر یکدیگر فضلیت دارند.
نماز، در واقع میدان وسیع و گستردهای دارد که نمازخوان در آن از یک حالت به آنجایی که بالاتر از تصوّر و خیال است نایل میشود.
مسلمانانی که از مصاحبت و مجالست رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم و تاثیر آن محروم شدهاند، میتوانند به وسیلۀ «قرآن» و «نماز» تلافی مافات نمایند. قرآن مجید مملو از حیات و نیروست که تازگیاش از بین نمیرود و شگفتیهایش پایان نمیپذیرد. نماز هم آکنده از نیرو و نشاط است و بهقدری در ارتباط برقرار کردن با «الله» و تقربّ به او و ولایت مؤثر است که هیچچیز دیگری مانند آن مؤثر نیست.
آری، بهوسیلۀ همین نماز بوده است که مخلصین و مجاهدین این امّت در هر نسل و هر زمانی به مرتبهای از ایمان و یقین، علم و معرفت، اخلاق و معنویت، قرب و ولایت نایل شدهاند که زیرکی اذکیا و عقل عقلا و حکما به آنجا نمیرسد و این در هر زمانی بوده و خواهد بود.
نماز، میراث نبوت است که با تمام آداب ظاهری و باطنیاش روح و احکاماش نسل اندر نسل به امّت منتقل شده است.
نماز از محبوبترین عبادات نزد رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم بود که با آن آرامش و اطمینان حاصل میکرد. آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم میفرمود: «جُعِلَتْ قُرةُ عينِي في الصّلاةِ»؛ «خنکی دیدگانِ من در نماز است.» [رواه النسائي] به موذنش سیدنا بلال میفرمود: «يا بلالُ، أَقِمِ الصَّلاةَ، أَرِحْنا بها.»؛ «ای بلال! نماز را برپا دار؛ ما را بهوسیله آن آرامش ده.» [رواه أبوداود]
از حذیفه رضیاللهعنه مروری است که هرگاه مسألۀ مهمی پیش میآمد، رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم به «نماز» میایستاد.
نمازِ رسول اکرم صلیاللهعلیهوسلم کاملترین مثال «احسان» بود. از آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم دربارۀ «احسان» سوال شد؛ فرمود: «احسان این است که «الله» را چنان عبادت کن که او را داری میبینی، و اگر تو او را نمیبینی، او تو را میبیند.»
آری، همین نوع نماز است که از مسلمانان مطلوب است، زیرا هر مسلمان، موظف است به آنحضرت صلیاللهعلیهوسلم اقتدا نموده و از او تبعیت و پیروی کند. چنانکه میفرماید: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي »؛ «نماز بخوانید بهشیوهای که میبینید من نماز میخوانم.» [رواه البخاري]
*اقتباس از کتاب «آئین زندگی در پرتو کتاب و سنت»/ تألیف: علامه ابوالحسن ندوی رحمهالله/ مترجم: مولانا محمدقاسم قاسمی