نماز تراویح در دین اسلام از اهمیت خاصی برخوردار است و شیوۀ مسنونی‌ست كه از عهد نبی اكرم صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم، تاكنون ادامه دارد. (الصحیح لإبن خزیمه:3/ 237، مشكوة: ص114) بعد از پیامبر اكرم صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم، صحابه به این سنّت عمل كردند. (السنن‌الكبری:2/ 496) ما در اینجا قول و عمل خلیفۀ چهارم حضرت علی رضی‌الله‌عنه را در رابطه با نماز تراویح بیان می‌كنیم.
1. عَنْ عُمَرَ بْنِ عَبْدِ اللهِ الثَّقَفِیِّ، قَالَ : حدَّثَنَا عَرْفَجَةُ، قَالَ: «كَانَ عَلِیٌّ یَأْمُرُ النَّاسَ بِقِیَامِ رَمَضَانَ، وَكَانَ یَجْعَلُ لِلرِّجَالِ إِمَامًا، وَلِلنِّسَاءِ إِمَامًا. قَالَ عَرْفَجَةُ: فَأَمَرَنِی عَلِیٌّ، فَكُنْتُ إِمَامَ النِّسَاءِ» (بیهقی، السنن الکبری:4789. مؤطا محمد:23. شعب‌الایمان:3003. مصنف ابن‌أبی‌شیبه:6208. مصنف عبدالرزاق:5125)
حضرت عرفجه از بزرگان عهد حضرت علی مرتضی روایت می‌كند كه حضرت علی در شب‌های ماه رمضان مرد و زن را برای نماز تراویح جمع می‌كرد و برای مردها و زن‌ها دو امام جماعت جداگانه مقرر می‌كرد تا با آنها نماز تراویح را اقامه كنند. حضرت عرفجه می‌گوید كه حضرت علی مرا برای امامت زن‌ها مقرر كرد و من نماز تراویح را با آنها اقامه می‌كردم و برای رعایت حجاب آنها تمهیداتی اندیشیده شده بود.
2. عَنْ عَطَاءِ بْنِ السَّائِبِ عَنْ أَبى عَبْدِ الرَّحْمَنِ السُّلَمِىِّ عَنْ عَلِىٍّ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: «دَعَا الْقُرَّاءَ فِى رَمَضَانَ، فَأَمَرَ مِنْهُمْ رَجُلاً یُصَلِّى بِالنَّاسِ عِشْرِینَ رَكْعَةً» قَالَ: «وَكَانَ عَلِىٌّ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ یُوتِرُ بِهِمْ»(بیهقی،السنن‌الكبری:4804. مؤطا محمد:23) و روی من وجه آخر عن علی. (المنتقی للذهبی،ص542)
ابوعبدالرحمان السلمی می‌گوید كه حضرت علی در ماه رمضان قاریان را فراخواند و یكی را دستور داد كه بیست ركعت نماز تراویح را امامت كند و خود حضرت علی مرتضی سه ركعت نماز وتر را امامت می‌كرد.
3. عَنْ شُتَیْرِ بْنِ شَكَلٍ وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ عَلِىٍّ رَضِىَ اللهُ عَنْهُ، «أَنَّهُ كَانَ یَؤُمُّهُمْ فِى شَهْرِ رَمَضَانَ بِعِشْرِینَ رَكْعَةً، وَیُوتِرُ بِثَلاَثٍ.» (بیهقی، السنن‌الكبری:4803)
شتیر بن شكل از شاگردان حضرت علی، در رمضان بیست ركعت نماز تراویح را اقامه می‌كرد و سه ركعت وتر می‌خواند.
4. «كَانَ یَؤُمُّنَا سُوَیْدُ بْنُ غَفَلَةَ فِى رَمَضَانَ فَیُصَلِّى خَمْسَ تَرْوِیحَاتٍ عِشْرِینَ رَكْعَةً» (همان)
سویدبن غفله شاگرد مشهور حضرت علی، در رمضان بیست ركعت نماز تراویح را با پنج ترویحه امامت می‌كرد.
5. «أَنَّ عَلِیًّا أَمَرَ رَجُلاً یُصَلِّی بِهِمْ فِی رَمَضَانَ عِشْرِینَ رَكْعَةً »(مصنف أبی‌شیبه:7763)
حضرت علی در ماه رمضان دستور داده بود كه بیست ركعت نماز تراویح بخوانند.
خلاصه اینكه خواندن بیست ركعت نماز تراویح از عهد نبوی ثابت است و به‌ویژه در عهد عمر رضی‌الله‌عنه، (14 ه.ق) با اهتمام ویژه‌ای بر آن عمل شد. سپس در عهد عثمان رضی‌الله‌عنه، این سنّت ادامه یافت و سپس در عهد علی رضی‌الله‌عنه، نیز به روال سابق بیست ركعت نماز تروایح با جماعت ادا می‌شد.
بنابراین نماز تراویح از عمل صحابه نیز ثابت است و حضرت علی و فرزندان ایشان نیز بر این سنّت عمل كردند و در این مسئله هیچ اختلافی در عهد علوی رخ نداد. از آن زمان تاكنون نماز تراویح با جماعت در مساجد برگزار می‌شود. عمل صحابه دلیلی قوی بر ثبوت هر امر است؛ چنانكه این قاعده مهم بین علما مشهور است: «التوارث و التعامل هو معظم الدین، یعنی إذا ثبت تعامل الصحابة بأمر فهو حجة قاطعة و سنة ثابتة لایمكن دفعها؛ توارث و تعامل مسئلة مهمی‌ست در دین؛ یعنی زمانی كه مسئله‌ای با تعامل صحابه ثابت شود آن حجت قطعی و سنّت ثابتی‌ست كه نمی‌توان آن را رد كرد.» (كشمیری، فیض‌الباری:2/ 254)
و نیز پیامبر فرمود: «إِنَّ أُمَّتِی لاَ تَجْتَمِعُ عَلَى ضَلاَلَةٍ؛ امت من بر گمراهی اجماع نمی‌كنند. (ابن‌ماجه:3950) لذا تعامل مسلمانان در برگزاری نماز تراویح در تمام ادوار نمی‌تواند اجماع امت بر گمراهی باشد، و این نه یك بدعت، بلكه سنّت است.
نماز تروایح در كتب شیعه
امام جعفر صادق رحمه‌الله، روایت می‌كند كه رسول اكرم صلّی‌الله‌عليه‌وسلّم، در ماه رمضان بعد از نماز عشا بر نوافل می‌افزود. زمانی‌كه پیامبر برای نماز بلند می‌شد مردم به ایشان اقتدا می‌كردند و نماز می‌گزاردند. اندكی بعد پیامبر آنها را ترك می‌كرد و به خانه تشریف می‌برد. سپس از خانه بیرون تشریف آورد و مردم دوباره به ایشان اقتدا كردند. بدین‌گونه پیامبر چندین بار آنها را ترك می‌كرد و به خانه می‌رفت و دوباره تشریف می‌آورد و نماز اقامه می‌كرد. امام جعفر می‌گوید كه رسول اكرم فرمود كه به‌غیر از رمضان در دیگر شبها بعد از نماز عشا نفل نخوانید.
ابی عبدالله علیه السلام قال: «كان رسول الله صلّی‌الله‌عليه‌وسلّم یزید فی صلاته فی شهر رمضان إذا صلى العتمة صلى بعدها یقوم الناس خلفه فیدخل ویدعهم، ثم یخرج أیضا فیجیئون ویقومون خلفه فیدخل ویدعهم مرارا» قال وقال: «لا تصل بعد العتمة فی غیر شهر رمضان»(فروع كافی:1/396.الاستبصارللشیخ طوسی:231ـ32. تهذیب‌الاحكام للشیخ طوسی:130ـ131)
از روایات بالا معلوم می‌شود كه در رمضان بعد از نماز عشا، نوافل را با جماعت می‌خواندند و در برخی روایات بیست‌ودو ركعت نفل نیز ثابت است. همین نوافل «نماز تراویح» است، البته با تفاوت در نام كه آنان (اهل‌تشیع) این نماز را «نفل» می‌گویند و ما (اهل‌سنّت) به آن «نماز تراویح» می‌گوییم.
منبع: فصلنامۀ “ندای اسلام” شمارۀ 73، به نقل از سیرت سیّدنا علی المرتضی، ترجمۀ محمد ذاكری‌فر، ص:505ـ 509