ماه رمضان با خیرات و برکاتش در حال سپری شدن است؛ همان ماهی که از امتیاز نزول قرآن برخوردار است «هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ». رمضانی که انسان‌های پرهیزگار از چند ماه قبل فرا رسیدن آن را انتظار می‌کشیدند، و دریافتن آن را آرزو می‌کردند تا از این فرصت برای اصلاح نفس، پاکی قلب از آلودگی‌ها و زنگارهای مادیت استفاده کنند، و آن را سپری در مقابل هجمه‌های نفس اماره قرار دهند، و به‌عنوان نردبانی برای پیشرفت روحی، معنوی و اخلاقی و توشه‌ای در زمینه‌ی ملاقات با مولی استفاده نمایند.
چه بسا انسان‌هایی که آرزوی فرا رسیدن ماه مبارک رمضان را داشتند، اما اجل به آنها مهلت نداد و در آستانه رمضان از این دنیا رخت بربسته و راهی سرای ابدی آخرت شدند و فرصت این ماه را از دست دادند، این درحالی‌ست که خداوند متعال یک بار دیگر سعادت دریافتن این ماه بزرگ را نصیب ما گردانید. پس بر ماست که این فرصت طلایی را مغتنم شمرده، از انوار و برکات آن به‌نحو احسن فیض ببریم.
خداوند -عزوجل- طبیعت این ماه را به‌گونه‌ای قرار داده است که دل‌ها در آن نرم می‌شود و نفس انسانی به سوی خشوع، عبادت، طاعت و نیکی گرایش پیدا می‌کند، زیرا محیط برای انجام اعمال صالح مهیاست و پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم به همین نکته اشاره کردند آنجا که فرمودند: هر گاه رمضان فرا می‌رسد درهای بهشت گشوده می‌شوند و دروازه‌های جهنم مسدود می‌گردند، و شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند.
علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله چه زیبا می‌فرماید: «رمضان یک موسم جهانی و همگانی برای عبادت، ذکر، تلاوت، تقوا و زهد است، در این موسم مسلمانان شرق و غرب با هم همنوا می‌شوند، جاهل با عالم، غنی با فقیر و سهل‌انگار با سختکوش و مجاهد هم‌دوش می‌شود. ماه مبارک رمضان همزمان در تمام کشورها، شهرها و روستاها بلکه در هر کلبه و قصری وجود دارد و هر کس به هر گوشه‌ای از جهان پهناور اسلام سفر کند عظمت و شکوه این ماه را به وضوح لمس می‌کند، چه آن که ابر نورانی رمضان بر سراسر جامعه اسلامی سایه افکنده است.»
به‌خاطر اهمیت بالای ماه مبارک رمضان بود که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم همواره یارانش را در آستانه فرارسیدن این ماه مورد خطاب قرار داده می‌فرمودند: هان! رمضان؛ ماه برکت فرا رسیده است، خداوند در این ماه شما را با رحمت خویش می‌پوشاند، گناهان را محو می‌سازد، دعاها را اجابت می‌کند، و به رقابت شما در اعمال صالحه می‌نگرد، و در مقابل فرشتگان به شما می‌نازد، پس از خودتان به او خیر و انابت بنمایانید، زیرا بدبخت واقعی کسی است که در این ماه از رحمت خداوند محروم بماند. (رواه الطبرانی)
بدون شک پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم بر نجات و آسایش مومنان حریص و نسبت به آنان رئوف و مهربان بود، پس حساسیت این استراتژی را به اصحاب و امت مسلمه خاطرنشان نمود تا از انوار آن محروم نشوند و هیچ لحظه‌ای از لحظات سرشار از برکات آن را ضایع نسازند، زیرا ایشان نیک می‌دانست اگر بندگان در طول این ماه روی کارهای نیک تمرین نموده، گناهان و معاصی را ترک نمایند و به اصلاح نفس اهتمام کرده، آلودگی‌های گناهان را از خود بزدایند، و در مقابل خواهش‌های نفس سرکش فائق بیایند، در طول یک سال آینده بر انجام کارهای خیر موفق خواهند شد.
این همان رازی است که عارف بزرگ حضرت امام ربانی مجدد الف ثانی رحمه‌الله در یکی از نامه‌هایش به آن پرداخته می‌فرماید: کسی که در رمضان توفیق یارش شد و موفق به انجام امور خیر گردید، در طول سال پیش‌رو نیز موفق می‌شود، اما اگر این ماه با بی‌حالی و پراکندگی خاطر سپری شد، تمام سال آینده‌اش نیز توأم با آشفتگی و پریشانی خواهد بود. در نامه‌ای دیگر می‌فرماید: رمضان را مناسبت ویژه‌ای با قرآن است، از همین جهت نزولش در این ماه بوده است. این ماه جامع خیرات و برکات می‌باشد و هر خیر و برکتی که در طول سال به انسان‌ها می‌رسد در واقع قطره‌ای از همین دریاست، آرامش خاطر در این ماه سبب اطمینان و آسودگی خاطر در طول سال می‌شود کما اینکه پراکندگی و آشفتگی این ماه، آشفتگی و تشتت سال آینده را در پی خواهد داشت، پس خوشا به حال کسی‌که رضایت این ماه مبارک را کسب کرد و وای بر کسی که این ماه از او ناراض گشت و از تمام برکات و خیرات محروم گردید. (کتاب ارکان اربعه، اثر امام ابوالحسن ندوی)
قطعا رفتار رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای ما بهترین سرمشق است. از آنجایی‌که ایشان به این ماه اهمیت خاصی قائل بودند و بالخصوص دهه اخیر، که سعی و تلاش ایشان در این ایام بیشتر از ایام دیگر بود، به کثرت قرآن را تلاوت می‌نمودند و وابستگی ایشان به قرآن افزایش می‌یافت. حضرت ابن عباس -رضی الله عنهما- روایت می‌کند: رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم سخاوتمندترین مردم بود اما در رمضان هنگامی که جبرئیل را ملاقات می‌کرد این سخاوت به اوج خود می‌رسید. و جبرئیل هر شب رمضان پیامبر را ملاقات و قرآن مجید را با ایشان مدارسه می‌کرد. رسول الله صلی الله علیه و سلم هنگامی که با جبرئیل ملاقات می‌کرد، در پخش خیر سخاوتمندتر از باد بود.
توصیه‌هایی به علما و خواص
نظر به اهمیت این ماه مبارک، توصیه بعضی موارد را به مسلمانان به‌ویژه خواص جامعه که قشر علما و طلاب هستند، ضروری می‌دانم.
1ـ کثرت ذکر، توبه و استغفار، دست کشیدن از گناه و اظهار پشیمانی از گذشته و تصمیم جدی بر عدم بازگشت به گناهان در آینده.
2ـ اهتمام به ادای نمازها با جماعت و آمادگی جهت رفتن به مسجد بلافاصله بعد از اذان.
3ـ کثرت تلاوت قرآن همراه با تدبر؛ پرداختن به قرآن با یک‌سویی، تدبر در معانی و تبلیغ پیام‌های قرآن. عادت سلف صالح نیز اینگونه بوده است. چنان‌که امام ابوحنیفه -رحمه الله- در هر شبانه‌روز قرآن را ختم می‌کرد و در ماه رمضان با در نظر گرفتن شب و روز عید فطر 62 مرتبه قرآن را ختم می‌کرد. [رواه الصیمری] همچنین امام شافعی -رحمه الله- در ماه رمضان 60 بار قرآن را ختم می‌کرد؛ یک بار در شب و یک بار در روز، و همه این ختم‌ها در نماز انجام می‌گرفت. [رواه ابن عساکر]
منقول است که امام زهری –رحمه‌الله- هنگام حلول ماه مبارک رمضان می‌فرمود: رمضان در تلاوت قرآن و اطعام خلاصه می‌شود. امام مالک بن انس –رحمه‌الله- در ماه مبارک رمضان از قرائت حدیث و مجالست علما امتناع کرده، بر تلاوت قرآن مداومت می‌کرد.[ابن رجب]
4ـ التزام به نوافل، به‌ویژه نماز شب (تهجد)، زیرا انسان به‌وسیله‌ی نوافل به قرب خداوند نائل می‌گردد، ، چنان‌که در حدیث قدسی آمده است: بنده به وسیله‌ی نوافل همواره به من نزدیک می‌شود.
5ـ اهتمام به پرداخت صدقات و اطعام فقرا و مساکین و افطاری دادن به روزه‌داران؛ در حدیث آمده است کسی‌که روزه‌داری را افطاری بدهد به او هم به اندازه آن روزه‌دار ثواب می‌رسد.
6ـ اعتکاف دهه اخیر و تلاش هر چه بیشتر برای عبادت؛ در روایات آمده است زمانی‌که دهه اخیر ماه مبارک رمضان فرا می‌رسید آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم کمرش را محکم می‌بست، شب را زنده نگه می‌داشت و اهل خانه را بیدار می‌کرد. امام زهری می‌فرماید: حالت مسلمین عجیب است! اعتکاف را رها کرده‌اند، درحالی‌که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم از بدو ورود به مدینه تا پیوستن به رفیق اعلی آن را ترک نفرمود.
7ـ مواظبت شدید بر اوقات حتی دقیقه‌ها و ثانیه‌ها؛ در این ماه مبارک باید بسیار مواظب بود تا هیچ دقیقه و ثانیه‌ای بدون عبادت سپری نشود. باید از خوابیدن زیاد، مشاهده برنامه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای، ارتباط غیرضروری با فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی و هر کاری که سبب تضییع وقت می‌شود، پرهیز شود.
8ـ مطالعه احوال سلف، و بررسی عبادت، تضرع، سعی و اجتهاد آنان در ماه مبارک رمضان.
9ـ توجه ویژه به دعا و التجا، به‌ویژه در اوقات سحر و افطار. بر ماست که مشکلات برادران مسلمان‌مان را در فلسطین، سوریه، یمن، عراق، کشمیر و میانمار که تحت سیطره و فشار ستم‌کیشان می‌نالند، فراموش نکنیم. آیا شایسته نیست بخشی از دعاهای خود را به آنان اختصاص دهیم، زیرا درحالی‌که ما بر سفره‌های رنگین نشسته‌ایم، آنان از انواع سختی‌ها رنج می‌برند و بدترین مشکلات را تجربه می‌کنند و از زمین و آسمان در آماج حملات قرار دارند، پس در این ماه رحمت برای آنها دعا کنیم باشد که خداوند متعال گشایشی بیاورد و آنها را از چنگال ددمنشان نجات دهد، بی‌شک الله تعالی به اجابت سزاوارتر و بر یاری آنان قادر و تواناست.
*سرمقاله مجله عربی «الصحوةالإسلامیة» که توسط مولوی سید مسعود به فارسی ترجمه شده است.
دیدگاههای کاربران