دانشآموختگان مدارس ارزندهترین دستاوردی هستند که پس از چندین سال تلاش و پیگیری، درخت وجودشان به برگوبار نشسته و میتوانند آرزوهای اساتید و مربیان را در عرصههای گوناگون برآورده کنند. دانشآموختگان گرچه دورهی تحصیلی مدارس را پشتسر گذاشته و به انتهای آن رسیدهاند؛ اما مانند نهالی که مدتها آبیاری و مراقبت شده، اکنون مانند درختانی تنومند و پرمیوه دورانی دیگر را باید بگذرانند که به غایت مهم و نتيجهی زحمتهای گذشته است. آنان باید با بوی خوش گلهای معنوی و میوههای معرفت و دانش فضاهای گوناگون جامعه را عطرآگین و سرسبز کنند و با اخلاص و مجاهدت بسترساز دانش و معنویت باشند.
حقیقت آن است که این گروه با رویکردی معنوی و اصلاحی و خدمت به جامعه میتوانند کشتی امت اسلامی را در عرصههای مختلف از گردابهای سهمگین حوادث نجات دهند و مردم نیز چنین انتظاری از آنان دارند که انتظاری واقعگرايانه و شایسته است.
توفیق و قبولیت از جانب الله تعالی است و برای رسیدن به موفقیت، رعایت چند نکته ضروری میباشد تا در پرتو آن هر کسی نقشه راه خویش را ترسیم کند.
1. استعانت از الله تعالی
در هر کار کوچک و بزرگ اگر الله تعالی یاری نکند، آن کار به سرانجام نخواهد رسید؛ بنابرین لازمه توفیق در هر کاری توجه به سوی الله تعالی و یاری خواستن از آن ذات لایزال است. در سوره "فاتحه" که روزانه چندین بار در نمازها خوانده میشود، الله تعالی به بندگان آموزش میدهد که در هر کاری فقط از او استعانت و یاری بخواهند و حضرت رسول اکرم (صلیاللهعلیهوسلم) نیز بر همین نکته تاکید کرده و فرموده است: «واذا استعنت، فاستعن باالله؛ هرگاه یاری خواستی، پس، از الله تعالی بخواه".
بنابرین با غفلت از این نیروی عظیم و معنوی بسیاری از تلاشها و برنامهریزیها با شکست مواجه خواهد شد؛ البته انسانهای اهل توفیق در هر قدمی از زندگی از الله تعالی توفیق و یاری میطلبند، وانگهی به تلاشهای خود ادامه میدهند تا به نتیجه برسند.
2. اراده و عزم خدمت به دین
اراده و عزم آهنین، نیروی عظیمی است که به انسان توان مضاعف میبخشد تا در راه رسیدن به هدف با صبوری و جدیت حرکت کند و از نشیب و فراز راه و سختیهای آن نهراسد.
انسان بیاراده مانند برگ کاهی است که در اختیار بادها قرار دارد و به هر سمتی که باد وزیدن گیرد، به همان سو میرود.
دانشآموختگان، میوههای باغی هستند که مردم جامعه سالیان درازی برای آبیاری آن از جان و مال خود مایه گذاشتهاند تا بتوانند در راستای دعوت و خیرخواهی آنها را الگوی خود قرار داده، نهضت دینی را پیش ببرند.
عزم و اراده قوی برای خدمت به جامعه، آیندهای روشن را برای دانشآموختگانی رقم خواهد زد که تازه وارد این عرصه خواهند شد و اگر با حکمت و درایت در این مسیر گام بردارند، نویدبخش روزهای روشنی برای جامعه بوده، برگ زرینی بر کارنامه خود خواهند افزود و با همت و ارادهشان بسیاری از گرههای فروبستهی جامعه گشوده خواهد شد و تلاشهای آنان موقعیت قبول خواهد یافت.
3. اندیشهی اصلاح نفس
خجستهترین حرکت و ارزندهترین برنامهای که یک دانشآموخته میتواند داشته باشد، برنامهریزی برای درونکاوی و اصلاح نفس است؛ برنامهای که ماندگارترین اثر را در زندگی دنیوی و اخروی وی خواهد داشت و روز به روز فروزندگی و بالندگی وی را افزونتر کرده بر ارج و بهای وی نزد الله تعالی و مخلوق خواهد افزود.
همهی بزرگان و انسانهای خداجویی که بر بلندای قبولیت و توفیق پا گذاشتهاند، اصلاح نفس و تلاش در این راستا سرلوحهی برنامههای زندگیشان قرار داشته و از این پله بهسوی ارزشهای متعالی راه یافتهاند.
واقعیت آن است که هیچ کس از اصلاح نفس بینیاز نیست و این اندیشه باید جزو اولویتهای مهم هر دانشآموختهای باشد تا بتواند خود را از حملههای خطرناک نفس و شیطان وارهاند. انسانهای جویای حقیقت میتوانند در پرتو راهنماییهای دلسوزان امت و مرشدان نیکسیرت و پیمودن مسیر اهل صدق و وفا و مطالعه آثار مفید و کتابهای اصلاحی راه حقیقت و راستی را دریابند.
بنابرین برای این هدف والا لازم است اندیشه و برنامهریزی شود، در این زمینه همنشينى با علمای ربانی و مصلحان متبع سنت تاثیر کیمیاگری دارد.
حضرت عبد الله بن مبارك که خود از نامآورترين عالمان دوران خود بود باری راهی شهر بصره گردید. به وی گفتند: «ای امام بزگوار! کجا عزم سفر دارید؟»
فرمود: «میخواهم بصره نزد حضرت ابن عون برسم و از اخلاق وی کسب فیض کنم.» (معالم ارشادیه از علامه محمد عوامه، ص 27) و از امام ابوحنیفه نیز منقول است که فرمود: «داستانهای علما و سیرت نیکشان نزد من از بسیاری مسائل فقهی پسندیدهتر است؛ زیرا آداب و اخلاق آنان را فرا میگیرم.» و امام یحیی بن یحیی تمیمی نیشابوری پس از آنکه کتاب موطأ را از امام مالک فرا گرفت، یک سال نزد وی ماند تا از اخلاق و شمائل زیبایش استفاده کند؛ زیرا شمائل صحابه و تابعین را در وی مشاهده میکرد. (ترتیب المدارک: 1/ 545)
بنابراین اندیشه اصلاح نفس و همنشینی با طبیبان روحانی و خواندن آثار تأثیرگذار مصلحان باید جزو برنامههای اصلی هر انسان بهویژه علما باشد تا بتوانند از وسوسههای شیطانی و انگیزههای نفسانی مصون مانده، مقرب بارگاه خداوندی قرار گیرند. و خداوند عزوجل فرموده است: «قد أفلح من زكها* وقد خاب من دسها.» و نیز فرموده است: «ومن أراد الآخرة و سعی لها سعیها فأولئك كان سعيهم مشكورا.»
4. امیدوار بودن
امیدوار بودن به اینکه تلاشها نتیجه خواهد داد از شاخصههای بارز انسانهای موفق است. کسانی که با تکیه بر الطاف بیکران الهی با امیدواری و اعتماد به نفس پا در رکاب مجاهدتها و سختیها میگذارند، به زودی خورشید سعادت و موفقيت به رویشان طلوع خواهد کرد و به پیروزیهای ارزندهای نایل خواهند شد؛ گرچه در ظاهر امر، راهها مسدود باشد و زمینههای خدمت و فعالیت مهیا نباشد؛ اما کسی که انگیزه خدمت دارد، در پشت ابرهای مشکلات، خورشید سعادت را میبیند و برای رسیدن به هدف، خستگیها را به جان میخرد و اميدواری را با خود همراه دارد و بهزودی قفلهای فروبسته مشکلات را خواهد گشود و زمینههای فعالیت را مساعد خواهد کرد.
مشکل بسیاری از دانشآموختگان این است که قبل از ورود به جامعه، با نومیدی از محیط پیرامونی انگیزههای اصلاحگری و فعالیت را در وجود خود از بین برده، هیچگونه آیندهای روشن برای خود ترسیم نمیکنند و با چنین روحیه نامساعدی وارد جامعه شده از اهداف اصلی خود و از قافله خدمت و اصلاحگری بازمیمانند.
این نکته نیز قابل تأمل است که شیطان نیز در نومید کردن انسانها نقش بهسزایی ایفا میکند و تا جایی که توان دارد میکوشد نهال امید و موفقيت را در وجود آدمی بخشکاند و او را متقاعد کند که در اوضاع بحرانزده معاصر کاری از پیش نمیبرد و حرکت و فعالیتاش سودی نخواهد داشت. اما انسانهای موفق با درنظرگرفتن رحمتها و الطاف الهی با امیدواری بهسوی اهداف خود پیش میروند و هیچ کاستی و مشکلی آنان را وادار به عقبنشینی نخواهد کرد.
5. افزایش یادگیری و ارتقای مهارتها
جسم خاکی انسان همواره تا آخرین لحظات زندگی به غذا نیاز دارد و هیچگاه از آن مستغنی نخواهد شد و این نیاز را همگان درک میکنند و به آن اهتمام دارند. به همین صورت عقل و روح انسان نیز نیازمند غذاهای معنوی و فکری است و همواره باید در اندیشه تأمین آن باشد تا به سلامتی روحی و فکری برسد.
ارتقای مهارتها و فراگیری مهارتهای جدید از اولویتها و نیازمندیهای ضروری انسانهای فرهیخته و اندیشمند است تا در پرتو توانمندیهای افزونتر بتوانند بر بلندای کمال و موفقيت گام بردارند.
بسیاری از خردمندان را میبینیم که در بزرگسالی نیز جهت ارتقای مهارتها تلاش میکنند و در این راه خستگیها را مانع پیشرفت و ترقی خود نمیدانند؛ بلکه در عین ازدحام کاری و فشردگی برنامهها، بهسوی اهداف متعالی خود پیش میروند و لحظهای آرام نمیگیرند. برای فراگیری تجوید قرآن وقت میگذارند، زبان عربی و انگلیسی را میآموزند، برای آموزش مهارتهای نویسندگی برنامه دارند، آموزش استفادهی بیشتر از کامپیوتر برای آنان مهم است و در علوم و فنونی که گام برداشتهاند همهروزه مطالعه میکنند، و بر دانش و معلومات گذشته و داشتهها و انباشتههای خود بسنده نمیکنند؛ بلکه در اندیشهی باروری افزونتر و کسب معلومات تازهتر هستند.
مطالعه، جزء برنامه اصلی و بنیادین انسانهای موفق است و بدون مطالعه، هرگز زندگی برایشان زیبا نیست و همواره در صدد افزایش علم و دانش بوده، پلههای مهارت و تخصص را یکی پس از دیگری میپیمایند تا بتوانند به بالاترین مدارج علمی برسند.
درباره امام احمد (رحمهالله) آمده است که در اوج شهرت و بزرگی در شهر بغداد بهسوی فراگیری علم میشتافت. پرسیدند: "ای امام بزرگ! تا کی در جستجوی دانش چنین میشتابی؟ فرمود: "من المحبرة الي المقبرة؛ این مسیر از دورانی که دوات بهدست گرفتم تا قبر (مرگ) ادامه دارد."
حضرت سعید بن جبير رحمهالله فرموده است: "لایزال الرجل عالما ما تعلم فإذا ترک التعلم وظن أنه قد استغنی واکتفی بما عنده، فهو أجهل مایکون." (تذكرة السامع والمتكلم)؛ انسانی که همواره در جستجوی دانش است، دانشمند و عالم بهشمار میآید و هرگاه فراگیری دانش را رها کرد و گمان برد که از دانشاندوزی بینیاز شده است و به داشتههای خود بسنده کرد، در عمق جهالت قرار دارد."
امروزه دامنههای علوم و فنون و دانشها لحظه به لحظه گستردهتر میگردد و گستره دانشها با سرعت فوقالعادهای فزونی میگیرد و تنها دانشمندان و عالمانی میتوانند جلودار و پیشکسوت عرصههای دانش و علم قرار گیرند که ثانیهها را در راستای کسب علم و دانش و افزایش معلومات و مهارتها غنیمت میشمارند و در جهت ارتقای علمی خود جهشی قابل تقدير دارند.
هرگاه فردی به این قناعت رسید که اکنون به قله دانشها رسیدهام و ديگر نیازی به تلاش و کندوکاو وجود ندارد، از همان لحظه بهسوی سراشیبی سقوط و عقبماندگی سرازیر میگردد و از قافله دانشهای نوظهور و توليد اندیشهها بازمیماند؛ زیرا اندیشهها با تلاقی اندیشههای گوناگون دیگر شکل میگیرد و به برگوبار مینشیند و اگر ریشههای درخت فکر و اندیشه با آموزشهای پیگیر و مداوم آبیاری نشود، درخت دانش و بینش سرسبزی و طراوت نخواهد داشت و میوه و ارمغانی برای دیگران نیز نمیتواند داشته باشد.
مطالعهی هدفمند و مستمر از پایههای بنیادین پیشرفت و تعالی بهشمار میرود و زندگی انسان از راه مطالعات مداوم و کاربردی ارزشمند میگردد و نیروهای مکنون و نهفتهاش شکوفا میشوند. یکی از انديشمندان اسلامی فرموده است: "إن الامة التي لاتقرأ، تموت قبل أوانها"؛ «امتی که افرادش مطالعه ندارند، پیش از آنکه موعد مرگش فرارسد، میمیرد.»
6. مدیریت زمان
مدیریت زمان اهمیت بسزایی در زندگی دارد و اگر انسان در این زمینه موفق باشد، از هدر رفتن اوقات خود به شایستگی میتواند جلوگیری نماید و همسو با اهداف خود به نتایج مطلوب برسد. با مدیریت وقت در واقع، انسان خود را مدیریت میکند و با انضباط کاری میتواند به همه برنامههای خود به نحو احسن رسیدگی نماید.
وقت طلاست و بسیار افزونتر از طلا می ارزد و انسانهای موفق، حاضر نیستند لحظهای را به بطالت بگذارنند؛ بلکه با نظمبخشی و مدیریت زمان، کارها و برنامههای بسیار زیادی را میتوانند انجام دهند؛ چنانکه بزرگان ما قدر اوقات را دانسته در زمینههای مختلف شاهکارها آفریدند و گاهی یک نفر توانسته به اندازه گروهی بزرگ به فعالیت بپردازد.
به منظور بهرهبرداری بهینه از زمان لازم است هر روز صبح، اهداف و کارهای روزانه با دقت و اولویتبندی نوشته شده و مطابق با برنامه مکتوب، عمل شود و نیز اهداف ماهانه و درازمدت نیز متعین گردیده، مدت انجام آن نیز نوشته شود و برای اجرایی کردن آن زمانبندی و برنامهریزی شود.
7. ابتکار و خلاقیت در برنامهها
بسیاری از مردم به طور معمول همان مسیری را میپیمایند که دیگران پیش از آنها رفتهاند و هرگز در این راستا به راهی متبادل و بهتر نمیاندیشند و گاهی به خود اجازهی چنین اندیشهای را نیز نمیدهند، اما در این میان اندکی از مردم دارای ابتکار و خلاقیتاند و میخواهند با باروری اندیشه و تفکر در برنامهها، مسیرهای سهلتر و هموارتری را کشف کنند؛ بدون اینکه راه مخالفت با دیگران را در پیش گیرند.
آنان با مشوره و پیشنهادهای سازنده، به پیشبرد اهداف دینی همت میگمارند و با استفاده از تجربهی دیگران و اندیشههای پویای انديشمندان دور و نزدیک و اساتید مجرب، بازده برنامههای خود را در حد قابل ملاحظهای افزایش میدهند و به گستردگی، تنوع و هدفمند بودن برنامهها نظر دارند و از هیچ تلاشی در این راستا فروگذار نمیکنند.
صاحبان ایدههای برتر با متانت و استواری به اجرای برنامههای مثبت خود میپردازند و از شک و دودلی و اماها و اگرها پرهیز میکنند.
ابتکار در برنامهها و فعالیتهای مساجد، جذب بیشتر کودکان و دانشآموزان برای برنامههای دینی، برنامهریزی برای پیشرفت و تنوع برنامههای مدرسه، تشویق جوانان به دینداری و اصلاح جامعه، برنامهریزی برای سطوح مختلف جامعه، مشاوره در امور رفاهی و اقتصادی و… از جمله مواردیست که اندیشه و تلاش در ثمربخشی و بهترشدن آن مؤثر است.
8. تلاش در جهت اجتماع قلوب
در دورانی که بسیاری بر طبل خودمحوری و انحصارگرایی میکوبند و تنها خود را بر صواب و دیگران را بر خطا میبینند، ضرورت دارد انسانهای موفق و خدمتگزار، با حکمت و بصیرت زمینه اجتماع قلوب و همگرایی را فراهم نمایند و تنشزدایی را در دستور کار خود قرار دهند.
کسانیکه میکوشند دلها را بههم نزدیک کنند و راه تفاهم و گفتوگو را بگشایند، روز به روز بر قدرت و نیرویشان افزوده شده، در راستای رسیدن به اهداف مورد نظر توفیقاتشان افزونتر میگردد و با قدرتی بینظیر میتوانند انحرافها و کجرویها را اصلاح کنند و با رویکرد همدلی و همگرایی میتوانند بسترساز بسیاری از برنامههای مثبت و اصلاحی قرار گیرند.
در بسیاری مناطق و مواقع، اختلافنظرهای جزیی و تنوع دیدگاهها، سبب دوری از همدیگر شده، بسیاری از برنامهها و زمینههای کاری یا متوقف میشود یا به کندی پیش میرود و نیروها و تحلیلهای فراوانی علیه یکدیگر صرف میگردد.
بنابرین انسانهای موفق کسانی هستند که با بصیرت و هوشیاری و حکمت و با گفتارهای پاکیزه و محبتآور دلها را به همدیگر نزدیک و در این راستا فداکاری میکنند. خود میسوزند تا چراغ وحدت و همدلی روشن و راه نجات برای انسانها پدیدار گردد و کانون گرمی برای صاحبان اندیشه و دانش شکل گیرد.
بهمنظور رسیدن به همدلی و اجتماع قلوب لازم است نکات زیر مورد عنایت قرار گیرد:
أ. تواضع و فروتنی
تواضع و فروتنی و پرهیز از تکبر و خودخواهی و خودپسندی تأثیر سحرانگیزی در راستای ایجاد فضای محبت دارد و بهطور عموم انسانهای متواضع هستند که محفل دلها را گرم نگه میدارند و افراد زیادی را با خود همراه و همفکر میگردانند.
ب. رعایت ادب و احترام
رعایت احترام و ادب در گفتار و کردار بسیار ضروری است؛ زیرا هرکس بد بکارد، نیکی درو نمیکند و هرکس بیباکانه و بدون تأمل دم برآورد و درباره هرکس اظهارنظر کند، بسیاری دلها را میشکند و تخم کینه و اختلاف میافشاند؛ بنابرین انسانهای خیرخواه خود را با سلاح احترام و ادب مزین میکنند تا میوه موفقیت و محبت برچینند.
ج. ایثار و ازخودگذشتگی
ایثار و ازخودگذشتگی نیز از ویژگیهای بارز انسانهای موفق است و ایثار و ترجیح دادن دیگران در راستای صید کردن دلها و ایجاد محبت صادقانه چنان تأثیر شگفتانگیزی دارد که هیچ موعظه و نصیحتی به مرتبه آن نمیرسد. بنابرین از راه ایثار و ازخودگذشتگی میتوان به همبستگی و نزدیک کردن دلها رسید.
د. خدمتگزاری
خدمتگزاری نیز از فرازهای برجسته اخلاقی است و هرکس در این زمینه توفیق یافت، محبتش در دلها جای میگیرد و سخنش در راستای همدلی و همگرایی پذیرفته خواهد شد و انسانهای موفق همواره خدمت به دیگران را سعادتی بزرگ میپندارند.
هـ. هدیه دادن
هدیه دادن و بخشندگی نیز از خصیصههای مؤثر در ایجاد فضایی محبت و همدلی هست و انسانهای نیکسیرت در این راستا تلاشهای در خور تقدیر دارند.
و. صبر و تحمل
صبر و تحمل نیز از تنشها و اختلافات میکاهد و محیطهای آشفته را بهسوی آرامش سوق میدهد و نیز انسانهایی که در برابر سخنان ناروا و خلاف واقعیت دیگران بهخاطر رضای الله تعالی صبر و شکیبایی را پیشه میکنند، پاداش فراوان دنیوی و اخروی را حاصل خواهند کرد و از این راه میتوانند حلقههای وصل قرار گیرند و به تحکیم پایههای ارتباطی کمک کنند.
9. اعتدال و میانهروی
در دنیایی که افراطگرایی و دوری از سعه صدر عامل بسیاری از کشمکشها و بحرانها شده است، اعتدال و میانهروی نقش بسزایی در ایجاد فضای آرامش و امنیت دارد.
انسانهای موفق و دورنگر کسانی هستند که بر اصول خود تصلب و پایبندی دارند و با سعه صدر دیگران را تحمل کرده و بهدور از هیاهو و ایجاد تنش مسایلشان را با گفتگو حل میکنند و نیز در جاهایی که تنوع فکری و اندیشهای وجود دارد، داشتن زندگی مسالمتآمیز و مبتنی بر سعه صدر و تفاهم موفقیتی بزرگ است. درحالیکه بدخواهان امت اسلامی دوست دارند هر سخن جزیی را دستمایهی اختلاف و تفرّق قرار دهند و از آب گلآلود ماهی بگیرند، اعتدال و میانهروی بس ضروری مینماید.
همچنین حرکت آرام بهسوی اهداف مورد نظر به تداوم آن منجر میگردد و حرکتهای طوفانی و پرهیاهو، زودهنگام از بین میرود و با بنبست مواجه میگردد؛ چنانکه رعد و برق و طوفان، دوام چندانی ندارد. رسول گرامی صلیاللهعلیهوسلم چه نیکو فرموده است: "خیر الأمور أوسطها؛ بهترین کارها میانه آن است."
در این حدیث لفظ "امور" آمده است و اشاره دارد به این واقعیت که میانهروی در هر کاری پسندیده است.
10. ارتباط مداوم با اساتید و مراکز علمی
دانشآموختگانی که مدرسهها را رها کرده، برای خدمت به جامعه قدم میگذارند لازم است همواره و منظم با اساتید خود در ارتباط باشند و در هر زمینهای راهنمایی بخواهند؛ زیرا آنان تا هنوز نشیب و فراز راه زندگی در جامعه را نیاموختهاند و در اين مسیر نیاز به ارشاد و راهنمایی دارند.
امروزه راههای ارتباطی فراوانی وجود دارد از قبیل تلفن، فضای مجازی، ارسال نامه، به ویژه سالی یک یا چند بار سفر کردن به مرکز علمی و دیدار با اساتید؛ از این طریق میتوانند رمز و راز زندگی کردن در جامعه را بیاموزند و بهسوی اهداف اصلی پیش بروند.
11. استقامت
استقامت بر اجرای فعالیتها همان اندازه مهم است که آغاز آن ضرورت و اهمیت دارد؛ به ویژه کسی که تازه وارد عرصه فعالیتهای دینی میگردد، ممکن است بر اثر عوامل گوناگونی در برنامههایش خلل وارد شود؛ اما استقامت بر برنامهها و پیشروی به سوی اهداف مورد نظر، موفقيتش را تضمین میکند و پس از مدتی صبر و استقامت، به نتایج پرباری خواهد رسید.
فعالیتهای اندک اگر با استقامت همراه باشد، نتایج ارزشمندی خواهد داشت و فعالیتهای گسترده و زیاد نیز بدون استقامت و صبوری نتایج چندانی نخواهد داشت.
12. دعای قبولیت
در اخیر این نکته هرگز نباید از ذهن دور بماند که دعای قبولیت در هر کاری ضروری است و هرگاه الله تعالی کاری را پسندید و پذیرفت، خود اسباب توفیق و پیشرفت آن شخص و آن کار را فراهم میکند. بنابراین دانشآموختگانی که فعالیت را آغاز میکنند از این سلاح بینظیر استفاد کنند و هیچگاه دست از دعا و نیایش برندارند.
دیدگاههای کاربران