مولانا غلام‌الله خان فرزند فیروزخان در روستای «دریه» نزدیکی «حضرو» از توابع شهرستان کیمبلپور (اتک/Attock) دیده به جهان گشود. پدر ایشان شخصی دین‌دار و مأمور مالیات روستای خود، از طایفه «اعوان» بود.
تحصیلات
مولانا غلام‌الله خان تا مقطع متوسطه در مدرسه‌ای در حضرو تحصیل کرد. با مشاهده طلاب علوم دینی، شوق تحصیل در مدارس دینی در وجودش پدیدار شد. ابتدا برای فراگیری دروس مقدماتی به «حجه» در شهرستان راولپندی رفت. درس ابتدایی فارسی و کتب صرف و نحو را نزد مولانا احمددین، شاگرد مولانا سیفالرحمن پیشاوری فراگرفت. سپس تحصیلاتش را در «هری‌پور» هزاره نزد مولانا اسکندرعلی و برادر بزرگتر ایشان مولانا محمداسماعیل دنبال کرد و کتب مختلفی را نزد ایشان خواند. ایشان کتب فن و علوم آلیه را نزد مولانا عبدالله پتهوار و مولانا محمددین خواند. پس از آن نزد مولانا غلام‌رسول و مولانا ولی‌الله در «انّهیِ» شهر گجرات رفت و برخی کتب مثل مشکوة، جلالین، بیضاوی و ترجمه قرآن را فرا گرفت.
وی مدتی نزد مولانا حسین علی الوانی در شهرستان میاون‌والی (ایالت پنجاب پاکستان) ماند و از ایشان درس تفسیر و قرآن را گرفت. سپس طبق مشورت ایشان عازم دارالعلوم دیوبند شد. امتحان ورودی برای ثبت‌نام را مولانا غلام‌رسول‌خان هزاروی از ایشان گرفت؛ او موفق شد در این مرکز بزرگ علمی بیشتر کتب ادب را بخواند. پس از آن به دابهیل (ایالت مهاراشتر هند) رفته و پس از گذراندن دوره حدیث/ آخرین سال تحصیلی، به‌سال 1923 میلادی سند فراغت دریافت کرد.
تدریس و خطابت
حضرت شیخ‌القرآن بنا بر مشورت علامه محمد انورشاه کشمیری به مدت یک سال در دارالعلوم دیوبند تدریس کرد. سپس طبق مشورت مرشد خود، مولانا حسین‌علی الوانی به مدرسه «برکات الاسلام» وزیرآباد (شهرستان گوجرانواله، پنجاب پاکستان) رفت و تا مدتی کتب معقولات و منقولات را تدریس نمود. سپس شیخ عبدالغنی ایشان را در سال 1939 میلادی از وزیرآباد به راولپندی فرا خواند و در آنجا به مدت هفت ماه در یک دبیرستان مشغول شد. در همین اثنا، بنا بر درخواست مردم در مسجد “قلعه قدیمی” خطیب شد و مدرسه را ترک کرد. حضرت شیخ‌القرآن در این مسجد به تدریس کتب دینی پرداخت و در جاهای مختلف علاوه بر وعظ و سخنرانی، سلسله درس قرآن را نیز آغاز کرد.
برای نخستین بار که دوره تفسیر را آغاز کرد، تعداد شاگردانش 9 نفر بود. سپس به تدریج بر تعداد آنها افزوده شد و چندین هزار طالب علم نزد ایشان زانوی تلمذ زده و از ایشان فیض بردند. پس از تأسیس «دارالعلوم تعلیم‌القرآن» که امروزه از مدارس برجسته پاکستان محسوب می‌شود، ایشان با مولانا حسین‌علی بیعت نمود و مطیع وظایفی که ایشان فرموده بودند، شد.
مولانا غلام‌الله خان در بیان مسئله توحید ویژگی خاصی داشتند و در این راه با مخالفت‌ها و مشکلات زیادی مواجه شد، اما ثابت‌قدم ماند و از خودش استقامت نشان داد.
مولانا غلام‌الله خان رحمه‌الله یک عالم برجسته، محقق و مفسر ممتاز بود. تفسیری به نام «جواهرالقرآن» نوشت که حاوی نکات تفسیری شیخ و استادش مولانا حسین‌علی است. چندین کتاب دیگر نیز تالیف کرد که نزد همه مورد قبول هستند. وی مدتی دبیرکل «جمعیت اشاعت توحید و سنت» پاکستان بود که در آن زمان ریاست آن را مولانا سید عنایت‌الله شاه بخاری، یکی از بهترین علمای مطرح و مشایخ طریقت در پاکستان، بود.
فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی
مولانا غلام‌الله خان در راستای تلاش برای اجرای نظام اسلامی در پاکستان به عنوان دست راست مولانا ظفراحمد عثمانی، مولانا مفتی محمدشفیع دیوبندی و مولانا احتشام‌الحق تهانوی مطرح بود و برای ترویج و اجرای نظام اسلامی تلاش و کوشش فراوانی کرد. او در کسوت امیر حزب «جمعیت علمای اسلام پنجاب» علیه جنبش‌های سوسیالیسم و کمونیسم برخواست و کلمه حق را بلند نمود. ایشان به‌عنوان فردی بزرگ و قابل قدر و از علمای خاص معاصر شناخته می‌شود.
مولانا غلام‌الله خان در 11 رجب‌المرجب 1400 هجری دار فانی را وداع گفت. رحمهم‌الله جمیعا
منبع: اکابر علمای دیوبند
برگردان: عبدالحلیم شه‌بخش
دیدگاههای کاربران