امروز :دوشنبه, ۲۱ آبان , ۱۴۰۳

مختصری پیرامون احادیث مسلسل

مختصری پیرامون احادیث مسلسل

بدون تردید بزرگترین منبع معارف هدایتگر و دستورهای سعادت‎آفرین برای انسان، قرآن کریم است و احادیث نبوی در فهم قرآن، اصلی‎ترین کلید و مطمئن‎ترین راه به شمار می‎آیند؛ به همین جهت، پس از کتاب خدا، احادیث نبوی، منبع جوشان معارف الهی و ارمغان جاوید غوّاصان دریای وحی است.

در طول تاریخ مسؤلیت حفاظت از اهداف و آرمان‎های آن دو بر عهده انبیاء، علما و اندیشمندان قرار داده شده است و تاریخ امت اسلامی گواه است که همواره این مهم وجه همت دانش‎پژوهان مخلص ربانی بوده است. از این بین در حوزه علوم حدیث اندیشمندان و علما توجه ویژه‎ای را مبذول داشته‎اند و جهت ضبط و ثبت روایات صحابه کرام رضوان الله علیهم اجمعین، منقول از آن‎حضرت صلی الله علیه وسلم در بُعد قولی و فعلی تلاش‎های گسترده و مستمری انجام داده‎اند و همراه ضبط و نقل، از تمامی حرکات و سکنات اقتدا کرده‎اند، به گونه‎ای که اگر انسان خوش‎اقبالی با آنها هم‎مجلس می‎شد، خود را در بین آنها چنان می‎یافت که گویا با آن‎حضرت صلی الله علیه وسلم هم‎مجلس است.
از این رو، این نوشتار، با همین هدف، در پی آن است که یکی از انواع علوم حدیث (حدیث مسلسل) که از اهمیت زیادی برخوردار می‎باشد، را از زوایای مختلف زیر بررسی نماید:
تعریف حدیث مسلسل؛ انواع احادیث مسلسل؛ فوائد مسلسلات؛ حکم حدیث مسلسل؛ مهم‎ترین مراجع و کتب حدیث مسلسل.

تعریف حدیث مسلسل:
لغة: اسم مفعول از «السّلسلة» به معنی اتصال یک شیء با شیء دیگر و از این قبیل «سلسلة الحدید» است.
اصطلاحاً: هو ما تتابع رجال إسناده واحداً فواحداً علی صفة واحدة او حالةٍ واحدة للرواة تارةً و للروایة تارهً أخری. (تدریب الراوی، سخاوی، 2/ 187-189)
حدیثی است مسند و متصل، که راویان آن، عبارات یا افعال مشابهی در وصف آن از راوی مافوق خود نقل کرده باشند تا به رسول الله صلی الله علیه وسلم برسند. (علوم حدیث، ص: 187)

انواع احادیث مسلسل:
1 – مسلسل به احوال راویان
احوال راویان، یا اقوال است یا افعال یا هر دو. مسلسل به احوال راویانِ قولی مثل حدیث حضرت معاذ رضی الله عنه است که رسول الله صلی الله علیه وسلم به وی فرمود: يَا مُعَاذُ، إِنِّي أُحِبُّكَ، فَلَا تَدَعْ أَنْ تَقُولَ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ: «اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى ذِكْرِكَ وَشُكْرِكَ وَحُسْنِ عِبَادَتِكَ» (المستدرك علي الصحيحين 1/ 407) این حدیث مسلسل به محبت نامیده می‎شود و هر روای آن را با لفظ «إِنِّي أُحِبُّكَ» روایت می‎کند.
مسلسل به احوال راویان فعلی مثل حدیث حضرت ابوهریره رضی الله عنه است که روایت می‎کند: شَبَّكَ بِيَدِي أَبُو الْقَاسِمِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَقَالَ لِي: «خَلَقَ اللَّهُ الْأَرْضَ يَوْمَ السَّبْتِ» (الأسماء والصفات للبیهقی، 2/ 250) این حدیث را مسلسل به تشبیک می‎نامند که هر راوی دست خود را به دست روایت کننده تشبیک می‎کند. (المناهل السلسلة، ص: 73)
مسلسل به قول و فعل راوی، مثل روایت حضرت انس رضی الله عنه است که فرمود: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لا يَجِدُ عَبْدٌ حَلاوَةَ الإيِمَانِ حَتَّى يُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ، حُلْوِهِ وَمُرِّهِ، وَقَبَضَ رَسُول اللَّهِ عَلَى لِحْيَتِهِ، وَقَالَ: آمَنْتُ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ، وَحُلْوِهِ وَمُرِّهِ». (الفوائد الجليلة في مسلسلات ابن عقيلة، ص: 185) حضرت انس و راویان پس از ایشان طبق این روایت، با دست خویش محاسن خود را می‎گرفتند و جمله اخیر را می‎گفتند.
مسلسل  به صفات راویان قولی یا فعلی، مثال قولی: حدیث مسلسل به قراءت سوره (الصف) که با قول هر روای چنین مسلسل شده است: « فقرأها فلان هکذا»
مسلسل به صفات فعلی راویان، مثل اتفاق اسمای روایان. مثلا مسلسل بـ «المحمّدین» یا اتفاق اسمای‎شان مثل مسلسل فقهاء، حفاظ یا اتفاق نسبت‎شان مثل دمشقیین یا مصریین.
مسلسل به صفات راویان که صفات راویان یا متعلق به صیغه اداء است یا زمان روایت و یا مکان آن.
مسلسل به صیغه اداء، مثل حدیث مسلسل به اینکه هر راوی بگوید: «سمعتُ»، او «أخبرنا».
مسلسل به زمان روایت، مثل حدیث مسلسل به روایت روز عید. مسلسل به مکان، مثل حدیث مسلسل به اجابت دعا در ملتزم.

فوائد مسلسلات:
امام ابن جوزی رحمه الله می‎فرماید: در روایات مسلسل نسبت به دیگر روایات اُنس وجود دارد، زیرا هر گاه با فردی مصافحه می‎کنم که تا رسول الله صلی الله علیه وسلم این نسبت وجود دارد، گمان می‎برم که دستم با دست آن‎حضرت صلی الله علیه وسلم مصافحه می‎نماید. لذا برای انسان یک اُنس و محبّت فوق‎العاده ایجاد می‎شود.
ابن صلاح می‎گوید: بهترین روایت آن است که در آن شاهدی بر اتصال سماع و عدم تدلیس وجود داشته باشد.
امام تقی الدین ابن دقیق العید می‎گوید: تسلسل دارای دو فایده است. 1- اقتدا به آن‎حضرت صلی الله علیه وسلم به آنچه انجام داده است؛ 2- دال بر اتصال روایت و عدم انقطاع وجود دارد.
حافظ سخاوی می‎فرماید: از فواید مسلسلات يكى اقتدا به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در اقول و افعال او و ديگرى اتّصال روايت و دورى از ارسال و تقطيع در اسناد آن. (تدريب الراوى، ۲/  ۱۶۸)
 آیا در تمام سند وجود تسلسل شرط است؟ چنین شرطی وجود ندارد بلکه گاه تسلسل در وسط یا آخر قطع می شود، اما در این حال راویان می گویند: هذا مسلسل إلی فلان.
آیا در حدیث مسلسل، صحت شرط است؟ حدیث مسلسل به ندرت خالی از خلل یا ضعف باقی می‎ماند. اگرچه اصل حدیث بدون تسلسل صحیح است.
ابن کثیر می‎فرماید: فایده تسلسل دوری حدیث از تدلیس و انقطاع است، با این وجود حدیث صحیح مسلسل، کم است. لذا بهترین حدیث مسلسل آن است که مسند، متصل و خالی از تدلیس باشد.

حکم حدیث مسلسل:
هر حدیث مسلسل صحیح نیست، بلکه گاهی مسلسل ضعیف است. اما متن، طبق شرایط صحیح است و برترین مسلسلات متعلق به راویان حفّاظ است. ( منهج النقد، عتر، ص:358)

مهم‎ترین مراجع و کتب حدیث مسلسل:
1- مسلسلات ابن حبان، للإمام الحافظ محمد بن حبان بن احمد التیمی البُستی السجستانی (ت 354)؛
2- مسلسلات الکبری للسیوطی که شامل 85 حدیث است؛
3- مسلسلات ابی نعیم الإصبهانی ( 336- 430)؛
4- مسلسلات خطیب بغدادی (392 ـ 463)؛
5- المناهل السلسلة فی الأحادیث المسلسلة، لمحمد عبدالباقی الأیوبی که شامل 212 حدیث است.
برخی تعداد کتب مسلسلات را بیش از 108 عنوان ذکر کرده‎‎اند.

…………………………………………………………………………………………
منابع:
1-  تدریب الراوی، عبدالرحمن بن أبی بكر السیوطی، مكتبة الریاض الحدیثة – الریاض.
2- الفوائد الجليلة في مسلسلات ابن عقيلة، محمد بن أحمد بن سعيد الحنفي المكيّ، شمس الدين، المعروف كوالده بعقيلة (المتوفى: 1150هـ)، تحقيق وتعليق: الدكتور محمد رضا، البشائر الإسلامية، بيروت، ط الأولى، 1421 هـ – 2000 م.
3- جياد المسلسلات للسيوطي، عبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين السيوطي (المتوفى: 911هـ)، تحقیق: مجد مکی، دار البشائر الإسلامية، بيروت، ط الأولى، 1423 هـ – 2002 م.
4- منهج النقد فی علوم الحدیث، نورالدین عتر، دارالفكر- دمشق- سوریه.
5- علوم حدیث و اصطلاحات آن، دکتر صبحی صالح، ترجمه: دکتر عادل نادرعلی، انتشارات اسوه.

نگارنده: عبدالرئوف رخشانی


دیدگاههای کاربران

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین بخوانید