محبت اکسیری است که کینه و دشمنی را در خود ذوب می کند، همانگونه که نمک در آب ذوب می شود. عصایی جادویی است که قلبهای سخت و خصلتهای سرکش و نافرمان را در تصرف خویش درآورده و آنها را به هر سو که می خواهد سوق می دهد.
محبت دشمنیها را تبدیل به دوستی می کند. از مسیر محبت است که راستی و برادری جای بغض و کینه را می گیرد و دو گروه از هم گسیخته و دشمن را چنان به یکدیگر نزدیک کرده و قلبهای آنان را با هم نزدیک می گرداند که به منزله یک جسم قرار می گیرند به طوری که اگر یکی از اعضای آن با دردی مواجه شود سایر جسم نیز بی قرار می شود؛ «وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ*وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ» [فصلت: 34-35]
(نیکی و بدی یکسان نیست. (هرگز بدی را با بدی، و زشتی را با زشتی پاسخ مگوی. بلکه بدی و زشتی دیگران را) با زیباترین طریقه و بهترین شیوه پاسخ بده. نتیجه این کار، آن خواهد شد که کسی که میان تو و میان او دشمنی بوده است، به ناگاه همچون دوست صمیمی گردد. به این خوی (و خلق عظیم) نمی رسند مگر کسانی که دارای صبر و استقامت باشند و بدان نمی رسند مگر کسانی که بهره بزرگی (از ایمان و تقوا و اخلاق ستوده) داشته باشند.)
اگر اوضاع و احوال جامعه اسلامی صدر اسلام را مورد بررسی قرار دهیم متوجه می شویم که جامعه صدر اسلام با نور محبت، برادری و صمیمیت می درخشید.
تاریخ امت اسلامی نمونه های واضح و مبرهنی از ثمرات محبت و برادری را در خود جای داده است؛ ثمراتی که مشابه آنها را کمتر می توان در تاریخ دیگر امتها مشاهده کرد. از سوی دیگر وقتی به اوضاع کنونی مسلمانان جهان در زمینه های مختلف دینی، فرهنگی، اجتماعی و… نگریسته و مشکلاتی که امت مسلمان با آنها دست و پنجه نرم می کند را ریشه یابی کنیم می بینیم که علت اصلی تمام این بحرانها به عدم توجه به اکسیر محبت و جایگاه و اهمیت آن در اسلام، و نیز ضرورت آن در جامعه بشری برمی گردد. لذا جوانان مسلمان باید “محبت” و “اخلاص” را اولین شعار خویش قرار داده و ترویج فرهنگ محبت و دوستی در بین انسانها را سرلوحه فعالیتهای خویش بگردانند تا اینکه فضای ظلمانی و تاریکی که مسلمانان عصر حاضر را فرا گرفته از بین برود.
محبت به منزله سنگ بنیادین بنای اسلام است که قرآن کریم به سوی آن دعوت داده، پیامبر اکرم- صلی الله علیه وسلم- به آن تشویق فرموده و مسلمانان صدر اسلام به آن عمل نموده اند.
اهمیت محبت و دوستی زمانی مضاعف می شود که جایگاه آن را از جنبۀ حکمت و مصلحت در دعوت إلی الله مورد بررسی قرار دهیم، زیرا فرد نمی تواند حامل دعوت اسلامی در بین انسانها باشد و آنها را به سوی دین حق رهنمون شود، در حالی که قلبش طعم و حلاوت دوستی و محبت را نچشیده باشد.
باید توجه داشت که صرفاً زبان قانون و سخنان آمیخته با فلسفه و منطق نمی تواند قلبها را شیفته و وجدانها را قانع کند، بلکه این دو مورد افراد را به مبارزه طلبیده و نتیجه ای جز شکست یکی از طرفین به دنبال ندارد، و چه بسا باعث ایجاد نوعی کینه، خشم و حس انتقامجویی در وجود طرف مقابل شود. اما در مقابل، محبت چیزی است که مانند آهن ربا قلبها را به سوی خود جذب نموده و جباران زمان را به زانو درمی آورد.
[تصور کنید؛]
اگر با اخلاقی تند و خشن، زبانی برنده همچون شمشیر و جملاتی تند و تیز همچون تیرهای سمی با فردی مباحثه کرده و هزاران دلیل برای اثبات ادعایت ذکر کنی و یا اینکه او را با سوالات و توضیحات مفصل در تنگنا قرار دهی، اگر چه وی توانایی پاسخ به سوالات و دلایل تو را نداشته باشد، اما این نوع برخورد نتیجه ای جز دوری از هدف و قلبی مملو از بغض و کینه برای وی در پی نخواهد داشت.
اما از زاویه ای دیگر، اگر فردی را در راه ملاقات کرده و بدون هیچ گونه مشاجره و درگیری لفظی با کمترین دلیل و برهان، ولی در کمال خوشرویی و با قلبی مملو از ایمان، دوستی و محبت یک جمله خیرخواهانه به او بگویی با این برخورد نیک و ابراز محبت، او را به سوی هدف نزدیک کرده و شیفته خود گردانیده ای، اگر چه ممکن است در آن لحظه سخنانت را قبول نکند اما بالاخره در آینده ای نزدیک به صداقت و حقانیت آن یک جمله ایمان خواهد آورد، زیرا محبت دانه ای است که- إن شاءالله- روزی میوه خواهد داد.
اما متأسفانه جوامع بشری در قرن حاضر، اعم از جوامع شرقی و غربی، نسبت به اکسیر اعجاب انگیز محبتِ خالص بیگانه بوده و به ارزش و اهمیت آن پی نبرده است؛ آنها چیز بی ارزش و حقیر را با متاعی با ارزش و خوب معاوضه کرده اند. جوامع بشری امروزی از عینک مادی و ظاهری به محبت نگریسته و “محبت مادی” را بهترین، پاکترین و والاترین نوع محبت می دانند.
اما اگر ما مسلمانان پرچم محبت را از نو بلند کرده و این دعوت مقدس را از طریق این محبت به انسانیت منتقل نماییم بزرگترین نیکی را در حق بشریت نموده ایم و انسانیتی که در سختترین لحظات و در شُرُف فروپاشی و مرگ قرار دارد را نجات داده ایم.
زندگیهای امروزی به زندگیهای ماشینی و بی احساسی تبدیل شده اند که مانند سنگ آسیاب در حال چرخش است. انسان قرن حاضر نیز به این نوع زندگی خشنود بوده و تمام فکر و ذکرش در جمع آوری مال خلاصه می شود.
خلاصه اینکه اوضاع زندگی کنونی فردی و اجتماعی غرب به جهنمی غیرقابل تحمل تبدیل شده است. این جهنم سوزان بی صبرانه مشتاق قطره ای از محبت است، همان طور که یک زمین خشک و تشنه منتظر قطره ای آب است.
پس ای امت مسلمان که خداوند متعال شما را به اکسیر اعجاب انگیز محبت مجهز نموده و مورد عنایت قرار داده است، در انتقال دین از طریق این اکسیر به دیگران از هیچ کوششی دریغ نورزید.
نویسنده: علامه محمد حسنی الندوی- رحمه الله-
ترجمه: عبدالرحیم مرجانی