ماه مبارک رمضان، ماه محبوب خاصان حق

 ماه مبارک رمضان ماهی است که از هر حیث منحصر به فرد و دارای فضائل و برکات بی‌شمار است، ماه رمضان ماه بهار دلهای دردمندان حق است، ماهی است که نفحات روح‌افزای معنویت وزیدن گرفته، تشنه ‏لبان صحرای عشق و محبت و دلباخته ‌گان وادی مهر و وفا را سیرابی می ‌بخشد. در این ماه پر فیض، باران رحمت‌های نامتناهی خداوندی دلهای مرده و افسرده را نوید زندگی و نشاط می‌دهد و خشکسالی‌های عملی را از قلبها و دلها می ‌زداید.

از آنجایی که خداوند عز و جل این ماه مبارک را فضیلت و شرف بی‌پایان بخشیده و شب قدر در همین ماه قرار دارد و قرآن کریم نیز در همین ماه نزول یافته است، همواره خاصان حق و مقربان بارگاه خداوندی به بهترین شیوه از آن استفاده کرده و در انتظار آن بوده و از آن به نحو احسن بهره برداری کرده‌اند. حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم قبل از فرا رسیدن این ماه با برکت چنین دعا فرمود: «اللهم بلغنا رمضان» (خداوندا! ما را به رمضان برسان) و در این ماه افزون‌تر از ماههای دیگر به عبادت و بندگی خداوند عزوجل اهتمام می‌ورزید و در زمینه بخشش و سخاوت نیز همتی بی‌نظیر داشت، چنانکه اصحاب کرام رضی الله عنهم درباره رمضان المبارک آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرموده‌اند: «کان أجود من الریح المرسلة.» یعنی: فیض و بخشندگی ایشان از باد تیزرفتار هم بیشتر بود. از آنجایی ‌که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فضیلت این ماه مبارک را بیشتر و بهتر از هر کس دیگر می‌دانست و به برکات و انوارات آن آگاه‌تر بود، خود بیش از همه به عبادت بی‌شمار در این ماه و احیای شبهای آن اهتمام داشت و اصحاب کرام رضی‌الله‌عنهم را نیز برای بهره‌ اندوزی از این ماه با برکت و پرفیض بسیار تشویق و ترغیب می‌فرمود. از حضرت ابوسعید خدری رضی‌الله‌عنه روایت شده است که فرمود: رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم عشره اول رمضان را به اعتکاف نشستند، عشره دوم را نیز به اعتکاف نشستند، سپس از خیمه‌ای که در آن به اعتکاف نشسته بود سر را بیرون آورده فرمود: من به منظور جستجوی شب قدر و اهتمام آن، عشره اول را به اعتکاف نشستم و همچنین عشره دوم را، سپس گوینده‌ای (یعنی فرشته‌ای) به من گفت: شب قدر در عشره اخیر رمضان است، لذا کسانی که با من در حال اعتکاف هستند، عشره اخیر را هم در اعتکاف باشند.[متفق علیه]. از این حدیث ظاهر می‌گردد که حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم تمامی رمضان را با اعتکاف گذرانده است و یاران گرامی خویش را هم برای این امر مهم تشویق کرده است. اگر چه بیشتر به عشره اخیر اهتمام می‌ورزند. چنانکه حضرت عائشه رضی‌الله‌عنها روایت کرده است که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در عشره اخیر ازار را محکم می‌بست و خود هم به عبادت مشغول می‌شد و خانواده خود را هم بیدار می‌کرد تا به عبادت مشغول شوند. خلاصه آن که حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم با وجد و سرور بالغی به استقبال رمضان مبارک می‌نشست و از این میهمان گرامی به نحو احسن پذیرایی می‌کرد و دیگران را نیز برای این امر توصیه می‌فرمود. به همین منوال خاصان حق و بزرگ‌مردان راه خدا نیز با الگو برداری از سیره پاک سرور جهانیان، حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وسلم به رمضان مبارک بسیار اهتمام می‌ورزیدند و با همتی جانانه به عبادت خداوند متعال می‌پرداختند. مولانا زکریا کاندهلوی رحمه الله می‌نویسد: من حضرت مولانا خلیل احمد (نورالله مرقده)- مصنف “بذل المجهود شرح ابی داود”- را رمضان‌های متعددی دیده‌ام که با وجود ضعف و پیری، بعد از مغرب یک جزء و ربع از قرآن در نوافل می‌خواند یا می‌شنوانید، سپس بعد از نیم ساعت که در ضروریات صرف می‌شد تقریبا دو ساعت و ربع در دوران اقامتش در هندوستان در نماز تراویح مشغول می‌شد و در دوران اقامتش در مدینه منوره تقریبا سه ساعت در نماز عشاء و تراویح می‌گذشت. بعد از آن بر حسب اختلاف فصلها و موسم، بعد از دو یا سه ساعت استراحت، بیدار می‌شد و در نماز تهجد به تلاوت قرآن می‌پرداخت و نیم ساعت پیش از بامداد سحری می‌خورد و بعد از آن تا نماز صبح، گاهی از حفظ، قرآن می‌خواند و گاهی به اوراد و اذکار مشغول می‌شد، نماز صبح را در روشنی می‌خواند…. و از ظهر تا عصر تلاوت قرآن می‌نمود و از عصر تا مغرب تسبیح می‌خواند و در ضمن با حاضران مجلس گفتگو هم می‌کرد. حضرت مولانا شیخ الهند (محمود الحسن) بعد از نماز تراویح تا صبح به نوافل مشغول و پی در پی از حافظان متعدد قرآن مجید گوش فرا می‌داد، حضرت مولانا شاه عبدالرحیم رای پوری شب و روز ماه مبارک را برای تلاوت قرآن مجید اختصاص می‌داد تا حدی که در این ماه برنامه مکاتبه هم نداشت.[فضایل رمضان (فضایل اعمال) ص 703]. مولانا زکریا کاندهلوی در جایی دیگر می‏نویسد: در ماه مبارک رمضان گاه گاهی از کثرت قیام پاهای ایشان ورم می‌کرد. اما ایشان از دست دادن چنین حالتی مسرور می‌شد، زیرا حالت ایشان با حدیث (حتی تورمت قدماه) موافق افتاده بود. [اکابر علمای دیوبند، ص:53] همچنین حضرت شیخ الحدیث مولانا زکریا درباره فقیه بزرگ حضرت مولانا رشید احمد گنگوهی می‏نویسد: مجاهدت‌ها و ریاضت‌های مولانا گنگوهی در ماه مبارک رمضان چنان بود که بینندگان را به شگفتی وا می‌داشت و بر حال ایشان ترحم می‌کردند, در سنین پیری که عمر ایشان از هفتاد سال گذشته بود, به کثرت عبادت می‌کرد, چنان که تمام روز را روزه می‌گرفت و بعد از مغرب به جای شش رکعت, بیست رکعت صلوة الاوابین می‌خواند که به این طریق می‌توانست حدوداً دو جزء از کلام الله را تلاوت نماید. با این وجود رکوع و سجده ایشان چنان طولانی بود که بیننده گمان می‌کرد که ایشان سهو رفته است. همچنین بعد از فراغت از نماز, هنگام بازگشت به منزل و در بین راه و در حین تناول غذا نیز به تلاوت قرآن مشغول بود, اندکی پس از آن به ادای نماز عشاء و تراویح می‌پرداخت که تقریباً یک الی یک ساعت و ربع در آن می‌گذشت, و پس از فراغت ساعت ده و نیم به استراحت می‌پرداخت و بار دیگر ساعت دو، دو و نیم جهت ادای نماز تهجد بر می‌خواست, حتی گاهی خدمت‌گزاران ساعت یک هم ایشان را در حال وضو گرفتن دیده‌اند. به این ترتیب ایشان دو و نیم الی سه ساعت به نماز تهجد مشغول می‌گشت. گاهی چنان بود که ساعت پنج شب پیش او سحری می‌بردند اما ایشان را مشغول به نماز می‌یافتند, پس از نماز صبح به وظایف, اوراد و مراقبه و ملاحظه مشغول می‌شد, سپس اشراق خوانده, چند ساعت استراحت می‌کرد, پس از آن نامه‌ها و استفتائات را پاسخ می‌داد و پس از نماز چاشت قیلوله می‌فرمود. پس از نماز ظهر دروازه حجره ایشان بسته می‌شد وتا عصر به تلاوت قرآن می‌پرداخت. [اکابر علمای دیوبند، ص:77].
عجب داری از سالکان طریق              که هستند در بحر معنی غریق
به سودای جانان ز جان مشتغل            به ذکر حبیب از جهان مشتغل
 آری, آنانی که از بحر معنی و معنویت جرعه‌ای نوشیده‌اند, لذت‌های دنیوی اعم از مال و ثروت, شهرت و مقام, لذت و راحت و شهوت پرستی و غیره را رها کرده بسوی حق می‌شتابند و در راه رضای محبوب هر مشکلی را سهل و آسان می‌پندارند. مولانا زکریا کاندهلوی نیز در راستای بهره‌گیری کامل از ماه مبارک رمضان الگو و نمونه بود, در این ماه بیش از حد به قرآن کریم اشتغال داشت, تا جایی که در بیشتر سال در ماه مبارک رمضان سی بار یا سی و پنج بار قرآن کریم را به پایان می‌رساند و حتما گاهی بیش از نیز خوانده است.[حضرت مولانا زکریا اور دیگراکابر کا رمضان، دکتر اسماعیل میمن، صص: 22-25-6].
خلاصه آنکه این ماه مبارک در واقع بستر مناسبی بوده برای آنانی که در عبادت پروردگار قدم گذاشته‌اند و توانسته‌اند در این ماه پر فیض به نحو احسن به معنویت‌ها بپردازند. زیرا این ماه ویژگی‌های بارز فراوانی دارد. به همین علت مورد توجه خاصان حق قرار گرفته است.