مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمهالله ایرانی بلوچستان ءِ ایرانشهرِ مزن میتگ ءِ ڈمنِ هلک ءَ ودی بوتگ، نه تهنا آیی همسایگان، بلکه گرد استان ۆ ملک ۆ اێشک ۆ آشکے ملکانِ خاصاێں مردمان آیرا دُرستَ کرت. مولانا دیدگاهی ملکاری ۆ چاگردی جهدان سبب بوت اَت اَنت که پهکان شه آیی اللهداتگێں وس ۆ توانان سهی بَےاَنت. جَهلگ ءَ کمے شه آ واجه ءِ زندگی ۆ پربرکتاێں هزمتان نبشته بوتگ.
ودی بوتن ۆ بنداتی وانگ
نظرمحمد مزارِ زهگ سال 1932 ءَ ماں ایرانشهرِ ڈمنِ هلک ءَ ودی بوت (آ خدابیامرزے ودی بوتنے رمس لهتێں سرچمگان تها 1934 لکگ بوتگ) ڈمن آبادێں ڈیه ئے ماں ایرانشهر ۆ خواشِ راهے سر ءَ که 25 کیلومتر شه ایرانشهر فاصله داریت. اے قدیمی اێں شهر بازێں وانندَگاێں مردم داریت.
مولانا نظرمحمد دیدگاه همے هلک ءَ ودی بوتگ ۆ وتی بنداتی درسانَ تاں آ زمان ءِ کلاس شش ءَ ونتگِ. آ خدابیامرز گوں یک پاگواجه ئے شۆرا گوں چنکه دگه نپر شه وتی سیادان په دینیاێں سبکّے وانگ ءَ په پاکستان ءَ رئوت.
ماں سندِ سرڈگار ءَ
ماں سالِ 1952 ءَ بلوچێں طالبان که مولانا نظرمحمد دیدگاه هم گوں آوان هور اَت، به دارالعلوم ٹنڈوالهیار رست اَنت. پدا شه بنداتی وانگ ءَ آ وانگجاه گوں مشکلان آماچ بوت، پمێشا آ واجه به حیدرآباد پیرجھنڈا ءَ رئوت که حیدرآبادِ نزّیکا اَت، اۆدا هدایةالنحو ۆ دگه کتابانَ ونت، گڑا به «دارالهدیٰ» ٹیڈیِ وانگجاها رئوت.
دو سال که ماں «دارالهدیٰ» ٹیڈی ءَ وانیت، ناجوڑ ءَ بیت، پمێشا مجبورَ بیت که به کراچی برئوت ۆ وتی سبکّ ءَ هم همۆدا دێما بارت، اے زمان ءَ دارالعلوم کراچی ماں «نانک واڑہ» ءَ اَت. مولانا مفتی محمدرفیع عثمانی ۆ مولانا مفتی محمدتقی عثمانی دامت برکاتهم مولانا نظرمحمد همکلاسی بوتگ اَنت. همے درگت ءَ به شهرے ڈنّ ءَ به کورنگی (لانڈھی) ءَ رئوت، همےپێم یک سال به دارالعلوم کراچی ئے نوکێں جاگه ءَ گوازێنیت. دوره حدیث ءِ سالا لهتێں شه هما هلکے نندۆکان همَ لۆٹ اَنت که گوں واجه ءَ به دارالعلوم کراچی بیا اَنت، بلێن اۆدا داخله دیگَ نه بَےاَنت، مولانا نظرمحمد دیدگاه هم په هماوانِ خاطرا به دارالعلوم ٹنڈوالهیارَ رئوت. اۆدا شه مولانا ظفراحمد عثمانی ۆ دگه پاگواجهان فیضَ بارت ۆ ماں سال 1961 (1380 هجری قمری) ءَ سبکّ ءَ هلاسَ کنت. مولانا نظرمحمد رحمهالله وتی اصلاحی رهوتَ گوں مولانا ظفراحمد عثمانی بنگێجَ کنت ۆ گوں آ واجه ءَ بیعتَ کنت.
ارادت ۆ استفاده شه مولانا غلام الله خان
وختے که مولانا دیدگاه کراچی سبکَّ ونت، حضرت مولانا غلامالله خان رحمهالله به کراچیَ شُت. وڑ وڑێں جاهان په جۆش وعظ ۆ سخنرانی ئے کرت ۆ مردمانَ شه بدعت ۆ غیر شرعی اێں رسمان مکن ءِ کرت. گوں آیی بازێں جهدان بازێں مردمے توبه کرت ۆ به توحید ۆ سنت ءِ راها آت اَنت. آ واجه همےپێم به دارالعلومِ کراچیَ کات ۆ اۆدا وتی وعظ ۆ قرآنی درسانَ دێمایے برت.
هما درگت ءَ مولانا نظرمحمد پهرِد ماں آ واجه ئے دیوانان بهرَ زۆرت ۆ شه آیی بهادری ۆ علم ءَ سکّ متأثر بوت، همےرنگ شه مولانا غلامالله خان ۆ آیی شاگرد، مولانا عبدالغنی جاجروی رحمهالله ءِ دورهی تفسیران بهرِ زۆت ۆ شه آوان خب استفادهی کرت. مولانا غلامالله خانِ شجاعت ۆ جذباتی اێں سخنرانی مولانا نظرمحمد پوره اێن زندگی ئے تها پدّر ۆ معلوم اَت اَنت. آ واجه رحمهالله ءَ مدام شه آیی یاتَ کرت ۆ گوں ترانگانِ یات کنگ ءَ ارس ءِ رێت انت.
بِرگشت په ملک ءَ ۆ علمیاێں زندگی ئے بنگێج کنگ
مولانا نظرمحمد رحمهالله شه سبکّ ءِ هلاسی ءَ پد سال 1961 ءَ به ملک ءَ برگشت. آیی مذهبی هزمتانِ کِنکّ ءَ ماں گروه معارف ءَ بهعنوان وانێنۆکے کار گرگ بوت که گونڈێن زهگانَ درسے دات. پد شه ده سال وانێنۆکی ءَ، گوں سنگتانِ بازێں لۆٹ ۆ لچۆکپ ءَ ماں ایرانشهر شورای شهرے گچێنکاری ءَ شرکتِ کرت ۆ آ شورائے باسک بوت که پدا په آ شورائے سرمستری ءَ گچێن بوت.
هما زمان ءَ گوں یک پاٹی ئے شه بلوچێں پاگواجهان هور بوت ۆ ماں سال 1968 ءَ گوں ایران ءِ بادشاها نیادِ کرت. مولانا نظرمحمد رحمهالله آ نیادے باروا منا ۆ منی سنگتانَ ماں یک گلگداری گوشت: «سال 1968 ءَ منا سهی اِش کرت که لوٹ اَنت لهتێن شه بلوچێں پاگواجهانَ تهران په بادشاهے نیاد ءَ بر اَنت. سیصد یا چارصد نپر ءَ نام دات، آوانَ آزموت اِش ۆ سی زبردستێں پاگواجه ءَ را گچێن اِش کرت. مولانا عبدالعزیز ملازادہ، مولانا مصلحالدین ۆ مولانا شهداد هم هور اَتاَنت. ما را شه تهران په چالوس اِش برت، شاه آت ۆ گوں گردان دزکلّه دات ۆ یک یک ءَ وترا پجارۆکی اِش کرت. منا بلوچستان ءِ پاگواجهانِ جارکش اِش کرت ۆ سخنرانی ئے اگده منا دیگ بوت، اے نیاد وهدے بوت که لهتێن شه بلوچان ۆ خانان په عراق جست اَتاَنت ۆ شه شاها به هوارێن استمانی گل ءَ شکایت اِش کرت اَت. شاها لۆٹ اِت که ما را گوَش ایت که بلوچشتان پرایی هژدری اِنت ۆ آ په بلوچستان ءِ دێمروی ءَ کارهای کنگ ءَ اِنت، همےپێم لهتێن شه توسعه ئے رهبندانَ ما را پێشِ داشت.»(اے گلگدار ماں ندای اسلامے تاکبند ءَ شنگ بوتگ)
سال 1979 ءَ ماں ایران ءَ انقلاب بوت ۆ شاهے حکومت هلاس بوت. انقلابے درگت ءَ مولانا نظرمحمد ایرانشهرِ شورای شهرے باسک اَت. شه انقلاب ءَ پد ملکی پارلمانے جاگه ءَ پارلمان شورای اسلامی جۆڑ بوت ۆ ماں 1981 ءَ گچێنکاری بوت. مولانا دیدگاه هم گوں آ زمانے پاگواجهانِ لۆٹ ءَ وتی ناما را دات. بلێن قانونے ردءَ آییَ نه توانت که شورای اسلامی ءِ باسک بیت، پچےکه پێسرے حکومتا شورای شهرے سرمستر بوت اَت. بلێن په وتی هزمت ۆ سخنرانیان خاطرءَ که په شاهے ضدا کرت اَتِ، په پارلمانا منّگ بوت ۆ پد شه اێشی که جناح چپے ملکاری جهدکارانَ پرۆشِ دات ماں گچێنکاری ءَ پێروز بوت.
هما درگت ءَ که مولانا دیدگاه ماں پارلمان ءَ ایرانشهر ۆ سربازِ مردمان جهگیر اَت، بنیادی کانود جۆڑ بوت که آیی لهتێن بندانِ باروا پاگواجه ۆ اهلسنتانِ رۆشنفکران ایراد گپت ۆ باز زهرشانی اِش کرت. آ رۆچان اهلسنتانِ واجهکاران شه ایرانے وڑ وڑێں استانان برجمی ئے به نام اهلسنتان بنجاهی شورای شمس جۆڑ کرت که آیی مقصد دێمپانی شه اهلسنتان حقان اَت. اے برجمی ئے بنهشت مولانا دیدگاهی گسے تها اێر کنگ بوت ۆ مولانا رحمهالله پرایی مزنێن جهدے کرت.
دلێری ۆ بهادری
مولانا نظرمحمدِ نام په دلێری ۆ حق گوشی ءَ ماں بلوچستان ءَ پرُشت ات. هچ وخت شه حقاێں هبرے گوشگ ءَ پهرێزے نه کرت ۆ هرچنکه آیی دێمے مردم ٹوه بوتێں وتی هبرا را داتِ.
پێسر شه انقلاب ءَ وهدےکه قدرت شاهے دستا اَت، یک برے ماں ایرانشهر ءَ شورای امنیت ءِ دیوان برجم دارگ بوت. چۆن مولانا شهرے شورائے سرمستر اَت، قانون ءِ ردءَ آ دیوانا هم شرکتِ کرت. مُچّان هبر دات ۆ قولش دات که مخالفانَ لٹۆکٹ کن اَنت. بلێن مولانا نظرمحمد ناترس ءَ نظامی ۆ غیرنظامیانَ گوشت که په همےزوتا شاه شه ایران ءَ رئوت. اے حکومت پرۆشورگ ءِ سر ءَ اِنت، همے باروا فکر کن اِت، فکر مه کن اِت که چۆن مردمانِ دێما گر اِت. اۆدے ذمهوار ۆ افسران تعجب کرت ۆ اێراد اِش گپت، بلێن مولانا وتی هبرے سر ءَ اۆشتات.
مولانا دیدگاه رحمهالله اصحاب ۆ مزنێن واجهانِ حرمتانَ بازَ داشت ۆ گونڈترێن بددپی ءَ را ٹوهێن جنایتے زانتِ ۆ سگّتے نه کرت. پمێشا وهدےکه شورای ملّی ئے باسک بوت په دێمپانی شه اصحابان هبرِ کرت ۆ اهلسنتانِ باور ءَ حضرت معاویهی باروا په جوانی پدّرِ کرت. یک گشتے انقلابے نامۆتواریاێں رهشۆن، خلخالی ءَ را به ٹگارے جت ۆ گوں وتی عصاها پارلمانے تها آیرا زبرِ کٹ اِت. اے پێشامدے دلیل اێش ات که یک رۆچ پێسر ءَ همے پارلمان ءِ جهگیر ۆ دادگستری ئے سرمستر ءَ ماں تهرانِ جمارانِ ڈیه ءَ به مولانا عبدالحمید ۆ مولانا شهید عبدالملک توهینِ کرت اَت. مولانا نظرمحمدَ گوش ایت شه اے پێشامد ءَ پد آیتالله خلخالی باز گهتر بوت ۆ گوں من دۆست ۆ سنگت بوت.
دیوانے ماں تربتجام (خراسان استان ءَ) برجم دارگ بوت. تربتجام جهگر ءَ ماں پارلمان ءَ هبر کرت ۆ لهتێن پاگواجهان ۆ حاص ابنتیمیه رحمهالله باروا رڈێن هبرِ دات. مولانا دیدگاه رحمهالله اۆدا آیی جوابا را دات ۆ پد ءَ ماں پارلمان ءَ آیی لٹۆکٹِّ ءِ بهر ءَ را همِ دات.
مولانا نظرمحمد رحمهالله وتی دینی سبکّانَ ماں دیوبندی پاگواجهانِ وانگجاهان ونت اَت ۆ وتی استاذانَ باز احترامءِ کرت، بلێن په علمَے کَٹّگ ءَ آدگه عرب ۆ عجمێں پاگواجهانَ هم احترام ءِ کرت ۆ ڈاکٹر یوسف قرضاوی ۆ مولانا مودودی ءِ دینی جهدان تحسین ءِ کرت.
زندان ۆ دراںڈیهی ئے سکّی
مولانا دیدگاه رحمهالله حقیقت ءَ را گوں پدّرێں گپان بیانَ کرت ۆ مدام په حقیقتے گوشگ ءِ احتمالی اێں ٹپانِ سگّگ ءَ تیار اَت. یک گَشتے مولانا دیدگاه رحمهالله ماں زاهدانِ جمعهنمازے دیوانا هبر کرت ۆ شه دولت ءَ سکّ انتقادِ کرت. حکومت ءَ مولانا عبدالعزیز رحمهالله، آ زمانے امام جمعه ۆ دارالعلوم زاهدانِ سرمستر ءَ را گوشت که ما مولانا دیدگاها دستگرَ کن اێں. مولانا عبدالعزیز رحمهالله ءَ گوشت اَت که آ منی مهمان اِنت ۆ شما نه توان اِت آیرا دست جن اِت. تقریباً یک ماه پد ءَ مولانا دیدگاه ماں خواش هبر کرت، پمێشا مولانا دیدگاه رحمهالله ءِ پد ءَ بوت اَنت تاں سال 1986 ءَ آیرا شه گسے تها دستگر اِش کرت، ائولی سرا به زاهدان ۆ پد ءَ به تهران ءَ بندیگ بوت.
مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمهالله پد شه سے سال زندانی ۆ سکّێں لٹۆکٹان عاقبت ءَ آزات بوت.
مولانا دیدگاه رحمهالله ءِ جندے هبرے ردءَ آیرا مدام زاهدان اِش ءَ لۆٹ اِت ۆ اذیت اِش ءَ کرت. وختے جاور سکّ بوت مولانا نظرمحمد رحمهالله مهاجرت کرت. سال 1995 ءَ به کراچی شُت ۆ همۆدا جاهمنند بوت. هما زمان ءَ که به کراچی اَت به وڑ وڑێں ملکان سپرِ کرت ۆ گوں لهتێں شه نامۆتواری اێں واجهان نیادِ کرت. به هندوستان ءَ هم شُت. گێشتر به عربی اێں ملکان شت ۆ اۆدا گوں بلوچان نیادِ کرت ۆ آوانَ وعظ ۆ تبلیغِ کرت ۆ شریعت ءِ ردءَ آوان جێڑهانَ گێش ۆ گیوارے کرت.
شش سال پد ءَ په وتی ملک ءَ بِرگشت.
برگشت په ملک ءَ ۆ وفات
سال 2001 ءَ گوں دولت ءِ قول ۆ قراران مولانا نظرمحمد رحمهالله شه امارات ءَ په ملک ءَ برگشت. ماں زاهدانِ بالیپٹ ءَ شه آیی په جوانی دێمراهی بوت. مولانا نظرمحمد به ڈمن، وتی پسّ ۆ پیرُکی اێں منطقه ءَ ماں یک بےوسی اێں کۆٹی ئے تها نشت ۆ شه تهاری تاں دیگرا گوں مردمان نیاد ءِ کرت. گێش شه یک دینی وانگجاهے سرمستری ءَ وتی وختانَ گوں کتابے وانگ ءَ گوازێنتِ. وڑ وڑێں پگرے مردمان ۆ ملکاری ۆ چاگردی شخصیتان گوں آیی نیادَ کرت ۆ شه آیی پایدگدارێں سۆگهان بهر اِش ءَ زُرت. آ خدابیامرز شه ناجوڑی ئے واستا نه توانتِ که راه برئوت پمێشا چنکه ساعت یک جا ءَ نشت.
مولانا نظرمحمد رحمهالله ماں لهتێں دینی دیوانان حاضرَ بوت ۆ حقیقت ءِ توار ءَ را برزے کرت ۆ تاں آخر ءَ حق گوشی ءِ سرا پابند مَنت. هما درگت ءَ که گرد دنیا گوں ویروس کرونا ءَ آماچ اَت، مولانا نظرمحمد هم ناجوڑ بوت، ڈاکٹران آیی ناجۆڑی ءَ را کرونا زانت ۆ آیرا ماں ایرانشهرِ نادراهجاها بستری اِش کرت. پد شه چندین رۆچ ناجۆڑی ءَ آخر ءَ آ خدابیامرز ماں 5 ژوئن 2021 ءَ بێران بوت ۆ اے کوڑهێں دنیا ءَ را یله دات. انا لله و انا الیه راجعون.
مولانا نظرمحمد دیدگاه رحمهالله ئے نماز جنازه ماں ایرانشهر بنجاهی ائیدجاها گوں شیخالاسلام مولانا عبدالحمیدِ امامت ءَ وانگ بوت که باوجود هوا ئے گرمی ءَ شه پوره استان ءَ ۆ اێشک ۆ آشکے استانان آیی دوزواهان آت اَنت ۆ نماز جنازه ءَ شرکت اِش کرت. آ خدابیامرز ماں وتی پس ۆ پیرُکی اێں جاها، ڈمن دفن بوت. اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَعَافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ وَأَكْرِمْ نُزُلَهُ وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ وَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ وَنَقِّهِ مِنَ الْخَطَايَا كَمَا نَقَّيْتَ الثَّوْبَ الأَبْيَضَ.
رجانک: سنی آنلاین بلوچی