یک پاٹے عربیدُزّ کوهے سرا نشتگ اِتنت ؤ کاروانانی راهش بستگت. شهرانی مردم چه آیانی مکراں ترسناک اِتنت ؤ بادشاهِ لشکر هں مغلوب اَت. پچے که اِشاں یک برزیں پناهجاهے چه کوهِ ٹلکا گپتگت ؤ وتی پناهجاه کتگت. آ کِرّ ؤ گورِ ملکانی کماشاں گوں وت شور کت که اگه اِے همے دابا پشکپنت، رندا اشانی دیما کس اوشتات نکنت.
درختی که اکنون گرفتست پای /*/ به نیروی شخصی برآید ز جای
و گر همچنان روزگاری هلی /*/ به گردونش از بیخ بر نگسلی
سر چشمه شاید گرفتن به بیل /*/ چو پر شد نشاید گذشتن به پیل
درچکے که نوکی بتکگ/ جاهی جتگ، یک مردے آئیا گوَتگ کنت، بلے اگه تا وهدے آئیا ویل کنے، رندا گوجگ نبیت.
چمّگِ سر گوں بردا گرگ بیت، بلے اگه پر بیت گوں پیلے هں چه آئی گوزگ نبیت.
گپ اِے بیت که کماشاں یکے په چاروگیا پرمائینت ؤ نشتنت تا اِشی که دُزّاں چه وتی جاها دربوتنت ؤ په مالواری قومے سرا اُرشش کت. گڑا چند نفر جنگی مرد دیمش دات که کوهِ شیپے تها چیر بنت. شپا وهدے که دزّ چه سفر ؤ غارتا پت ترّاِتنت ؤ وتی سلاهش بوتکنت ؤ مالش اِیر کتنت. اولی دژمنے که آیانی سرا بیڑ کرت «واب» اَت.
چنت پاس چه شپا که گوست
قرص خورشید در سیاهی شد /*/ یونس اندر دهان ماهی شد
روچِ گِردگ سیاهیِ تها اِیز نشت، انچو که حضرت یونس ماهگِ دپا شت.
دلیریں مرد چه کمینجاها در آتکنت ؤ هریکے دستش گوں کوپگاں بستنت ؤ بامگواها بادشاهِ دربارش حاضر کتنت.
بادشاها گوشت: پهکاں کُشاِت. آیانی میانا نوکورنائے هستت، ورنائیِ نیبگی نوگ رستگت ؤ آئیِ گلباگِ سبزگ نوک دمتگ اَت. یکے چه وزیراں بادشاهِ تهت چُک اِت ؤ وتی دیم په شفاعتا زمینا مشت ؤ گوشتی: اِے بچکا انگت چه زندگیِ باگا برے نوارتگ ؤ چه ورنائیا سیر نبوتگ. امیت چه تئی کرم ؤ بُرزیں اخلاقا اِیشنت که گوں آئیِ هونِ بکشگا منی سرا منّت اِیر بکنَے.
بادشاهِ دیم چه اِے گپا تهار ترّت ؤ وزیرِ گپّ گوں آئیِ برزیں دیدا برابر نبوت ؤ گوشتی:
پر تو نیکان نگیرد هر که بنیادش بدست /*/ تربیت نااهل را چون گردکان بر گنبدست
آ که بنیادی بد اِنت هچبر نیک نبیت، نااهلِ تربیت چو جَوز اِنت که گنبدے سرا ایر کنگ بیت.
بهتر همشنت که اِے دزانی نسل گار کنگ بیت ؤ آهونڈش گوجگ بیت ؤ تمام نابود کنگ بنت. پچے که آسِ کشگ ؤ ترپناکیں هنگرا اِیرکنگ، سیه مارا کشگ ؤ چکی پشگیجگ چه عقلا دور اِنت ؤ سسّاوالائیں مردم ؤ خردمند چوش نکننت.
ابر اگر آب زندگی بارد /*/ هرگز از شاخ بید بر نخوری
با فرومایه روزگار مبر /*/ کز نی بوریا شکر نخوری
هور اگه زندِآپا گواریت، چه بیدِ درچکا تو بَر نورَے. گوں کم زاتاں وتی روزگارا مگوازیں که چه تگردِ/بوریاءِ ندا شکر نورَے.
وزیرا شاهِ گپ چه مجبوریا پسند کرت ؤ بادشاهِ جوانیں دیدانکی شاباش گوشت ؤ درّائینت: واجه بادشاهِ دید (الله ملکی دراج کنات) حق ؤ راست اِنت. پچے که آ دزانی همدیوانیا، اے ورناءِ روح ؤ فکر ٹگلینتگ ؤ چو همایاں کتگ. بلے منا امیت اِنت که اگه آئی تا یک وهدے گوں نیکاں بنندیت، آیانی تربیتا چه اثر زوریت ؤ عقلمندانی صفاتا زوریت. پچے که آ انگت ورنا اِنت ؤ ظلم ؤ تجاوزِ روحا انگت آئیِ وجودا ریشگ نجتگ ؤ حدیثا یهتگ: «کلُّ مولود یولدُ علی الفطرةِ فَاَبواهُ یهوّدانَه وَ یُنصرانه و یُمجّسانِه»؛ هر زهگے فطرتِ سرا بیت، گڑا پت ؤ مات آئیا یهودی یا نصرانی یا مجوسی کننت.
پسر نوح با بدان نشست /*/ خاندان نبوّتش گم شد
سگ اصحاب کهف روزی چند /*/ پی نیکان گرفت و مردم شد
نوحِ چُکّ گوں بدیں مردماں نشت، آئیِ پیگمبری ؤ نبوتِ خاندان گار بوت. اصحابِ کهفِ کُچکّ چنت روچا گوں نیکاں همراه بیت ؤ مردم بیت.
لهتے دگه چه دربارِ نندوکاں گوں وزیرا هم توار بوتنت ؤ آ ورناءِ باروا شفاعتش کرت. چه لاچاری سرا شاها آ ورنا آزات کرت ؤ گوشتی: بکشتاں، بلے مصلحتوں نزانت.
دانی که چه گفت زال با رستمِ گُرد /*/ دشمن نتوان حقیر و بیچاره شمرد
دیدیم بسی، که آبِ سرچشمه خرد /*/ چون بیشتر آمد شتر و بار ببرد
زانے زالا بهادرّیں رستم چے گوشت؟ دشمن هچبر کم ؤ بزگ زانگ نبیت. بازینے من دیت که چمگِ سرِ آپش وارت، بلے وهدے که آپ گیش بوت، هشتری گوں باراں برتنت.
خلاصه زهگش گوں ناز ؤ نعمت رودینت ؤ استادش په تربیتا تعیین کرت. یکبرے وزیرا چه آئیِ صفاتا بادشاهِ دیما کمے گوشت که عاقلانی تربیتا آئیِ سرا اثر کرتگ ؤ گوستگیں نازانتی چه آئیِ سرِشتا دراتکگنت. بادشاها بچکندے جت ؤ گوشتی:
عاقبت گرگ زاده گرگ شود /*/ گرچه با آدمی بزرگ شود
گرکِ زهگ آخرا گرکے بیت، بلّی که گوں انسانا مزن بیتگ.
دو سال گوست. میتگِ لات گوں آئیا همدست بوتنت ؤ گوں وت عهدش بست، تا اِشی که فرصتِ سرا وزیری گوں دوئیں پُسّگاں کشت ؤ بے اندازه مالی زرت ؤ دزانی دکانا پتِ جاها نشت ؤ نافرمان بوت.
بادشاه هیرانیِ سرا دست جائت ؤ گوشتی:
شمشیر نیک از آهن بد چون کند کسی /*/ ناکس به تربیت نشود ای حکیم کس
باران که در لطافت طبعش خلاف نیست /*/ در باغ لاله روید و در شوره بوم خس
زمین شوره سنبل بر نیارد /*/ درو تخم و عمل ضایع مگردان
نکویی با بدان کردن چنان است /*/ که بد کردن به جای نیک مردان
چه بدیں آسنا کجا جوانیں شمشیر جوڑکنگ بیت؟ او حکیم! ناکس گوں تربیتا کسے نبیت. هور که یک پیم اِنت. بلے باگا گل ردیت ؤ شورگا کُلّچک.
شورگیں زمین گل نرودینیت مَں آئیا وتی تهم ؤ کارا زوال مکن. گوں بدیناں نیکی کنگ، چوش اِنت که گوں نیکاں بدی کنگ بیت.
✍?رجانکار: شاکر رئیسی
?سرچمگ: گلستان سعدی، چهارمی حکایت.